Ταξίδια και έργα Μετσοβιτών ξυλογλυπτών
Τριαντάφυλλος Σιούλης
© Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ιωαννίνων
Σύμφωνα με
ορισμένους ερευνητές οι ξυλογλύπτες «δρούσαν σε ορισμένες περιοχές και
εργάζονταν σύμφωνα με άγραφους κανόνες, στηριγμένους στο εθιμικό δίκαιο.
Η ακτίνα δράσης π.χ. των ταγιαδόρων των χωριών της Κόνιτσας και των
Τζουμέρκων απλωνόταν κατ' αποκλειστικότητα στην Ήπειρο και την Αλβανία,
ενώ οι Μετσοβίτες και οι Σαμαρινιώτες ταγιαδόροι κατέβαιναν στην
Θεσσαλία. Όλοι όμως κατέκλυζαν τον ευρύτερο χώρο, φθάνοντας μέχρι την
ενδοχώρα της Μικράς Ασίας και την Συρία και μέχρι την Ρουμανία,
επιδρώντας στις τοπικές συνήθειες αλλά και δεχόμενοι επιδράσεις».
Μετσοβίτες
ξυλογλύπτες φιλοτεχνούν ξυλόγλυπτα έργα σε πολλές ελληνοκατοικούμενες
περιοχές, από το
1670 τουλάχιστον και μετά, όπου είναι φτιαγμένο το
τέμπλο του Προφήτη Ηλία στον Όλυμπο καθώς και της Μονής Αγίου Νικολάου
Μετσόβου (1682).
Τον 18ο αιώνα φιλοτεχνείται από Μετσοβίτες το
τέμπλο του ναού Αγίου Δημητρίου Μετσόβου (το 1744 από τα παιδιά του
Στέργιου Βαρδάκα) και χρυσώνεται στα 1747 από το Μετσοβίτη ζωγράφο
Στέργιο Πήλια.
Στα 1750 οι ταλιαδόροι της οικογένειας Πούλιου ή
Σαϊτάνη ή Δίμανου φτιάνουν το τέμπλο της Αγίας Παρασκευής Μετσόβου.
Στα 1791 ο Κώστας Μετζοβίτης με τον Κωνσταντίνο
Λινοτοπίτη κάνουν το τέμπλο του καθολικού της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος
του Μεγάλου Μετεώρου,
το 1813 Μετσοβίτες (Κώστας και Δημήτρης) χρυσώνουν
το τέμπλο στο καθολικό της Μεταμόρφωσης του Χριστού της Μονής του
Ντούσκου ή Δούσικου στα Τρίκαλα και το
1814 Μετσοβίτες σκαλίζουν το τέμπλο του ναού Αγίου
Χαραλάμπους στη Μονή του Αγίου Στεφάνου Μετεώρων.
Το 1835 ο Αναστάσιος Μούσκου ή Μόσχος με τη
κομπανία του Γιάννη Γκιώνη φτιάχνουν το τέμπλο στο μοναστήρι του Προφήτη
Ηλία κοντά στα Σάλωνα, στον Aγιο Γεώργιο Λειβαδιάς, όπου υπογράφει και
«Αναστάσιος Μετζοβίτης», το τέμπλο στο Αιτωλικό και στη συνέχεια στη
Μακεδονία τέμπλα στη Μολόβιστα, Οχρίδα και Κρούσιοβο.
Στα 1839 άλλος Μετσοβίτης ξυλογλύπτης ο Γιάννης
Πασκούλης παραδίδει το τέμπλο του Αγίου Κωνσταντίνου της Φιλιππούπολης
κατά το σχέδιο της Βιέννης.
Το 1839 ο Δημήτρης και Στέργιος Πέτρης ανακαινίζουν
και φιλοτεχνούν και άλλα τέμπλα στην ίδια πόλη αλλά και στο Μέτσοβο.
Το 1840 ο Δημήτρης Πέτρης φτιάχνει το τέμπλο της
Ολυμπιώτισσας στην Ελασσόνα.
Το 1848 ο Αναστασης Μούσκου ή Μόσχος στο Γαλαξείδι
φτιάχνει το τέμπλο του Αγίου Νικολάου με την οικογενειακή κομπανία των
Γκιώνηδων. Στη Ρούμελη το 1875, φτιάχνουν τέμπλα στο Δομοκό, Πουρνάρι ή
Πρινάρι στη συνέχεια, Καλεράρι, Πλόπη, Χουμίργιαννη και 1879 στο Καστρί.
Το 1882 στο χωριό Ροβολάρι, στον Aγιο Ιωάννη το Θεολόγο στο χωριό
Γιαντζιού,
το 1886 το τέμπλο της Υπάτης, 1887 στη Σελίτζιανη
και το 1889 στους Κορυσχάδες.
Aλλοι
σπουδαίοι ταλιαδόροι ήταν μαζί τους ο γιος του Γιώργη Μέρανου, Νικόλαος,
ο Κώστας Δημότης με το γιο του, ο Κώστας Νάκου ή Κατσιώρας με το γιο του
Γούσιο, ο Ηρακλής και ο Ντάφος Νταφίτσης και ο παλαίμαχος αρχιταλιαδόρος
Νικόλας Μπλέτσος. Σπουδαίος ήταν και ο Κύργος Ν. Βίρος.
Επίσης μαζί
τους στην ίδια κομπανία ήταν και ο Μιχάλης Μπάρσιας και ο γιος του
Χρήστος, ο Γιάννης Γκιώνης, ο Βασίλης Πέτρης ή Πέρτσαλης και ο γιος του
Νάσης Πέτρης ή Πέρτσαλης ή Γκίζας, ο Νικόλας Μήτσιας, Κωνσταντίνος
Δημότης.
Επίσης ο
Μετσοβίτης ταλιαδόρος Κώστας Νάκου, είχε ταξιδέψει στην Αίγυπτο το 1862
και έφτιαξε το τέμπλο στην εκκλησία του Ευαγγελισμού στην Αλεξάνδρεια
και πληρώθηκε από τους Τοσίτσηδες. Εκτός από τη Ήπειρο όπου έκαναν και
το τέμπλο του ναού Αγίου Γεωργίου στο χωριό Θοδώριανα, τη Θεσσαλία,
Μακεδονία, Ρούμελη, Μοριά πηγαίνουν και στο Λιβόρνο της Ιταλίας, όπου
στα 1820 οι αδερφοί Τοσίτσα καλούν την οικογενειακή κομπανία του
αρχοντομάστορα Γιάννη Γκιώνη να κάνουν το τέμπλο της Ορθόδοξης
Εκκλησίας.
Το 1899 ο
Γιώργης Μέρανος και ο Γιώργης Τσουρέκας φιλοτεχνούν και το τέμπλο στο
ναό Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Βοτονοσίου κατόπιν παραγγελίας του Γ.
Αβέρωφ, του οποίου η μητέρα Δούκω κατάγονταν από το Βοτονόσι.
Όσον αφορά την
Βόρεια Ήπειρο, διασώζεται το όνομα του Κωνσταντίνου Μετσοβίτη (1805) που
φιλοτέχνησε το τέμπλο (αλλά και τον Aμβωνα και τον Δεσποτικό Θρόνο) του
ναού του Γενεθλίου της Θεοτόκου στο Aνω Λάμποβο (το όνομά του είναι
«αναγεγλυμμένο» επί του τέμπλου).
Στα 1821, ο
επίσης Μετσοβίτης Κώστας Κόλη με τον Κώστα Ματσούκο «σκάλισαν το τέμπλο
του ναού της Παναγίας της Μεσοχώρας στο Στενίμαχο της Ανατολικής
Ρωμυλίας, σύμφωνα με την επιγραφή "ΜΑΪΣΤΟΡΟΙ ΚΩΣΤΑΣ ΚΟΛΗ, ΚΩΣΤΑΣ
ΜΑΤΣΟΥΚΟΣ ΜΕΤΣΟΒΙΤΕΣ"».
Απ' όλα αυτά
τα ονόματα, ελάχιστα έχουν διασωθεί από επιγραφές. Θα μπορούσαν να είχαν
διασωθεί πολλά ακόμη και από παλαιότερα, αν συνέβαινε ό,τι και με τους
αγιογράφους. Αυτοί συχνά υπέγραφαν τα έργα τους με το όνομά τους, πράγμα
διόλου εύκολο, μπαίνοντας «...στη δούλεψη... του δωρητή».
Τριαντάφυλλος Σιούλης
Δρ.
Αρχαιολογίας