• ΚΟΙΝΩΦΕΛΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ

    ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

    ΝΕΟΛΑΙΑΣ και ΑΘΛΗΣΗΣ

    ΔΗΜΟΥ ΙΩΑΝΝΙΤΩΝ

    ΑΓΙΑΣ ΜΑΡΙΝΑΣ 55, 45221 ΙΩΑΝΝΙΝΑ

    ΤΗΛ. 26510 83940  FAX 26510 75784

    www.pkdi.gr E-mail: pkdi1@otenet.gr

      

    Ιωάννινα, 2/12/2012

    Αφιέρωμα στον ποιητή Νικηφόρο Βρεττάκο


      Νικηφόρος Βρεττάκος

                100 χρόνια συμπληρώνονται φέτος από τη γέννηση του ποιητή Νικηφόρου Βρεττάκου και το 2012 έχει ανακηρυχτεί ως έτος Βρεττάκου.

                Με την ευκαιρία αυτή, το Πνευματικό Κέντρο Δήμου Ιωαννιτών διοργανώνει τη Δευτέρα 3 Δεκεμβρίου, στις 8 μ.μ., στην αίθουσα Αρχιεπισκόπου Σπυρίδωνος της Ζωσιμαίας Παιδαγωγικής Ακαδημίας ένα αφιέρωμα στον ποιητή του Ταΰγετου.

                Για το Νικηφόρο Βρεττάκο και το έργο του θα μιλήσουν η κ. Ιοκάστη Ρίζου, φιλόλογος, και ο ποιητής Αντώνης Φωστιέρης. Προλογίζει ο κ. Μωυσής Ελισάφ, Πρόεδρος Πνευματικού Κέντρου Δήμου Ιωαννιτών. 

                Θα παρουσιαστούν έργα του ποιητή μελοποιημένα από το συνθέτη Παναγιώτη Κωνσταντακόπουλο. Τραγούδι: Γιάννης Θωμόπουλος. Στο πιάνο ο Παναγιώτης Κωνσταντακόπουλος. Συμμετέχει το γυναικείο φωνητικό σύνολο Cantus. Διδασκαλία: Κωνσταντίνα Μήλια. Αφηγητές: Μαρία Στρατσάνη, Κώστας Βλάχος.

    Παναγιώτης Κωνσταντακόπουλος (συνθέτης)

    «Πώς μελοποίησα τον Νικηφόρο Βρεττάκο»

    [από δημοσιεύσεις: περιοδικό <ΓΙΑΤΙ> –Σεπτέμβριος 1991- και από τα ΠΡΑΚΤΙΚΑ του 1ου Διεθνούς Συμποσίου για τον Νικηφόρο Βρεττάκο –Μάϊος 2001-]

    Έτυχε, από μαθητής, καθισμένος τα βράδια στο τζάκι του σπιτιού μου, στο χωριό μου, να θυμάμαι να ξεχωρίζω από τα σχολικά αναγνωστικά τα ποιήματα και ν΄αρχίζω, άλλοτε δυνατά και άλλοτε σιγανά να τα διαβάζω τραγουδιστά είτε με αυτοσχέδιο δικό μου μελωδικό και ρυθμικό σκοπό, είτε με κάποιο γνωστό μελωδικό σκοπό.

    Έτυχε απ` ευθείας από τα τραγούδια του θέρους, των γάμων, των αρραβώνων μα και των μοιρολογιών που ηχούσαν στο μικρό μου χωριό, να πιάνω τον εαυτό μου να πάλλεται και να μετέχει μαζί με τους «κορυφαίους» τραγουδιστές και ταυτόχρονα να ψάχνει αυτό που λέμε μουσική του λόγου μα και ρυθμική του λόγου.

    Έτυχε στα πρώτα μου φοιτητικά χρόνια (σπούδασα Μαθηματικά) να γνωρίσω από κοντά την ορχήστρα, τους μουσικούς, τη θεωρία της μουσικής. Άρχισα να διαβάζω ποιητές από εσωτερική ανάγκη, να βρίσκω χώρους που αναζητούσα, τρόπους έκφρασης και προσέγγισης απλών γεγονότων, καταστάσεων. Άρχισα να διαβάζω μουσικά τον ποιητικό λόγο του Διονυσίου Σολωμού και του Ανδρέα Κάλβου και να κάνω τις πρώτες μου συνθέσεις.

    Ήτανε άραγε σύμπτωση η γνωριμία μου με τον Νικηφόρο Βρεττάκο; Θα σας γράψω δυό λόγια για την πρώτη μας γνωριμία, όσο γίνεται πιο σύντομα. Ήταν και ήμουν ακροατής σε κάποια συναυλία στη Λυρική Σκηνή, στην οδό Ακαδημίας, το έτος 1982 ή αρχές του 1983. Επειδή από τότε έμπαινα στο πνεύμα της ποίησης αλλά και της μελοποίησης (είχα ήδη μελοποιήσει Σολωμό, Κάλβο), τον ρώτησα, ποια η θέση του, αν ένας νέος μελοποιούσε κάποια από τα ποιήματά του. Μου απάντησε: «…Θα ήταν ιδιαίτερη τιμή για μένα, αν κάποια από τα ποιήματά μου γίνουν τραγούδι. Έτσι κι αλλιώς, ένας από τους προορισμούς του ποιήματος είναι και το τραγούδι και ιδιαίτερα αν γίνει από έναν νέο». (υπάρχει στο προσωπικό μου αρχείο, η ηχογραφημένη από μένα, αυτή η απάντηση από τον Νικηφόρο Βρεττάκο). Από κείνη τη στιγμή ένοιωσα μέσα μου δυνατός, είχα την προαίσθηση ότι κάτι θα εκραγεί μέσα μου. Με συγκλόνισε το βάθος αυτού του ανθρώπου, είπα…!

    Την άλλη μέρα, πρωί πρωί, αγόρασα τον πρώτο τόμο της συλλογής των ποιημάτων του. Άρχισα να διαβάζω από την αρχή το Έργο του. Ένοιωθα ότι κάτι κοινό να έχουν οι δυό κόσμοι μας. Διάβαζα ιδέες που θα ήθελα να είχα ο ίδιος σκεφθεί και να είχα γράψει. Σε καθημερινή σχεδόν βάση έβρισκα κάτι καινούργιο.

    Άρχιζε, μόνο του το ποίημα, να με ωθεί στη μουσική ανάγνωση, δηλαδή μέσα από την εσωτερική του ρυθμολογία να αναβλύζει η μελωδική γραμμή του λόγου μ` έναν καθαρά δικό μου τρόπο. Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον πώς αρχίζεις και πώς τελειώνεις ένα τραγούδι. Νομίζω απλά. Αφού έχεις διαβάσει πάλι και πάλι κάποιο ποίημα που νοιώθεις ότι είναι κοντά σου, ή καλύτερα, το ίδιο το ποίημα σε αναγκάζει να μείνεις δίπλα του, δηλαδή κυοφορεί μέσα σου αυτό το κρυφό που κρύβει, τότε δίνεις τη μορφή της μελωδίας που σου βγαίνει βασισμένη στη ρυθμική του λόγου.


    Νικηφόρος Βρεττάκος

    Στις 18.1.1984, αφού έχω ενεργά ασχοληθεί με ορισμένα του ποιήματα, επικοινωνώ και συναντιέμαι μαζί του, στην οδό Φιλολάου, ώρα 9 το πρωί σ` ένα μικρό δυάρι γεμάτο βιβλία! Αφού μου έψησε και ήπιαμε συζητώντας το ωραίο καφεδάκι , βάζω την κασέτα στο μαγνητόφωνο (που είχα πάρει μαζί μου γιατί ο ίδιος είχε μόνο ένα μικρό ραδιόφωνο) για ν’ ακούσει σαν δείγμα της δουλειάς μου, δυό μελοποιημένα ποιήματα. Το πρώτο «Επιστροφή στο βουνό» από τη συλλογή ‘Παραλειπόμενα΄ και το δεύτερο «Με χαμένη την τροχιά μου» από την συλλογή Κατεβαίνοντας στη σιγή των αιώνων ΄. Τραγουδούσα ο ίδιος στο μαγνητόφωνο παίζοντας και πιάνο. Αυτό ήταν!  « Να συνεχίσεις! Να συνεχίσεις!...». Θυμάμαι έντονα, όταν άκουσε το πρώτο και μετά το δεύτερο τραγούδι, αμέσως τηλεφώνησε σ΄ένα στενό του φίλο (δεν ρώτησα ποιόν) και του βάζει το μαγνητόφωνο στο τηλέφωνο, να ακούσει. Αμέσως μου χαρίζει ενυπόγραφα τον δεύτερο τόμο των ποιημάτων του. Θυμάμαι στο ποίημα « Επιστροφή στο βουνό» , είχα εμπνευστεί δυό πρόσωπα –άντρας, γυναίκα-και του έκανε εντύπωση. Πράγματι το ποίημα κρύβει ισχυρό διάλογο, που έντονα πια στο τραγούδι φαίνεται. Το ποίημα αυτό το ερμήνευσαν στην πρώτη μου συναυλία, που ήταν αφιερωμένη στον ποιητή Νικηφόρο Βρεττάκο και έγινε στα κτήρια των πρώην ΕΑΤ- ΕΣΑ στις 25 4 1986, η Ευγενία Συριώτη και ο Γιάννης Θωμόπουλος.

    Άρχιζε η επικοινωνία και η ανθρώπινη και η «καλλιτεχνικής φύσεως» με σχεδόν καθημερινή συχνότητα. Θεωρώ τον εαυτό μου τυχερό, που είχα την ευκαιρία για δέκα ολόκληρα χρόνια να έχω δίπλα μου τον άνθρωπο και ποιητή μα και τον ποιητή και άνθρωπο που τον λέγαν Νικηφόρο Βρεττάκο. «Να με φωνάζεις Νικηφόρε» μου `λεγε. Δεν μπορούσα. «Κύριε Νικηφόρε» τον αποκαλούσα και πάντα στον ενικό, κατόπιν δικής του επιθυμίας.

    «Κύριε…» της ποίησης!

    Όπως σας είπα, το 1986, στις 25 Απριλίου, προς τιμήν του Νικηφόρου Βρεττάκου, κάνω την πρώτη μου «παρθενική» συναυλία (ήμουν τότε 22 χρονών) οργανωμένη από το Δήμο Αθηναίων (περίοδος Δημ. Μπέη). Παρουσίασα έναν κύκλο τραγουδιών μου σε ποίηση Βρεττάκου, με τραγουδιστές την Ευγενία Συριώτη,          Αντώνη Καλογιάννη, Γιάννη Θωμόπουλο και έναν νέο σπουδαίο βαρύτονο, τον Κωστή Κωσταντάρα. Τα μελοποιημένα ποιήματα που παρουσίασα ήταν: «Νύχτα στο ίδιο τραπέζι», «Το τριαντάφυλλο»,               «Επιστροφή στο βουνό», «Μαζεύω τα πεσμένα στάχυα», «Τα μάτια της Μαργαρίτας», «Και φεύγοντας έρχεσαι», «Με χαμένη την τροχιά μου», «Μόνωση», «Σου στήνω μια καλύβα», « Παράκληση για συγνώμη».

    Ήταν τόσο επιτυχής αυτή η συναυλία, ώστε το ίδιο βράδυ, μου έκλεισαν ημερομηνία επανάληψης για τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους. Θυμάμαι, όταν ο Καλογιάννης τραγούδησε «τα μάτια της Μαργαρίτας», ο κόσμος χειροκροτούσε τόσο έντονα, ώστε το ίδιο τραγούδι το τραγούδησε δεύτερη φορά.

     Έγιναν πολλές συναυλίες μετά, σχεδόν όλες προς τιμή του Νικηφόρου Βρεττάκου, με μόνιμους τραγουδιστές από το `86-`90 την Ευγενία Συριώτη, Ανδρέα Κουλουμπή (βαρύτονο της Λυρικής σκηνής), Γιάννη Θωμόπουλο (λαϊκό τραγουδιστή) και Ara Adams (κλασσική soprano) και τους ηθοποιούς του Εθνικού Θεάτρου Κάρμεν Ρουγγέρη, Τζένη Μιχαηλίδου, Τόνια Μάνεση. 

    «Η επιτυχία ήταν έκδηλη, γι` αυτούς που άκουσαν», έλεγε ο Νικηφόρος «γιατί ο ποιητικός λόγος αναδεικνύεται μέσα από το τραγούδι». Ο Νικηφόρος που ήταν σχεδόν σε όλες  τις συναυλίες μου, αφού ο ίδιος με πρότεινε όταν τον καλούσαν: αίθουσα «Παρνασσός», «Αίθουσα Τελετών του Πανεπιστημίου Αθηνών» (1987 και 1991)[-«..εσύ είσαι ο Κωνσταντακόπουλος»; μου λέει ο Σταθόπουλος,- ο πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών όταν με σύστησε εμένα ο Βρεττάκος να κάνω συναυλία κατά την βράβευσή του από το Πανεπιστήμιο. «σε νόμισα μεγάλο…» και γελούσε με την καλή έννοια. Στο τέλος της συναυλίας με αγκάλιασε χαρούμενος…! ], «Θέατρο του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών» (2 φορές 1988, 1990) [ ένας χώρος σαν στο σπίτι μου! Με αγάπησαν! Έκανα όλες μου τις πρόβες στο καταπληκτικό αυτό Θέατρο], «Δημοτικό Θέατρο Πειραιά», «Θέατρο Καισαριανής», «Θέατρο Νέας Σμύρνης», «Θέατρο Αργυρούπολης», «Μικρό αλλά και Μεγάλο Κηποθέατρο Ηρακλείου Κρήτης», «Αρχαία Ολυμπία», «Κάστρο Χαλκίδας», «Φεστιβάλ Ιθάκης», «Κροκεές Λακωνίας»- 3 φορές, ιδιαίτερης πατρίδας του Νικηφόρου-, «Σαϊνοπούλειο Θέατρο Σπάρτης» -κάνω τα εγκαίνια του θεάτρου,…


    Νικηφόρος Βρεττάκος

    Με το Νικηφόρο υπήρχε μεταξύ μας, μια άλλη σχέση, μη τυπική. Καθημερινά σχεδόν επικοινωνούσαμε. Τον έβλεπα σα δάσκαλό μου, σαν παππού μου. Πολλές φορές ταξιδεύαμε. Ώρες και ώρες συζητούσαμε. Μου εξηγούσε πολλά….! Πολλές φορές, όταν θες να γράψεις μουσική, ο ίδιος ο ποιητής σου είναι απαραίτητος.

     Διάβαζα, διάβαζα την ποίησή του. Σεβόμενος το λόγο, άρχιζα να δίνω τη μορφή του τραγουδιού. Πολλές φορές, άλλαζα τα μουσικά μέτρα σ` ένα τραγούδι επειδή δεν ήθελα παρατονισμούς αλλά και όταν κάτι που είχε μεν μετρική μορφή, αισθητικά όμως αυτή η μορφή μου φαινόταν περιττή. Η μουσική (αρχικά μελωδικοαρμονική) ήταν τέτοια, ώστε ο ακροατής να αντιλαμβανόταν από μένα το ποίημα που έγινε τραγούδι.

     Η μουσική μου ήταν άποψη προσέγγισης του ποιητικού λόγου. Όλα ξεκινούσαν από τον πυρήνα που διέκρινα (ένοιωθα) σε κάθε ποίημα. Αυτός ο πυρήνας με ωθούσε να χαρακτηρίσω μουσικά το ποίημα, να διαβάσω μουσικά τον ποιητικό λόγο. Έτσι λοιπόν γεννιόταν η μελωδία με την αρμονική στήριξή της. Πολλές φορές η πρωτογενής μελωδία ήταν αυτή που έμενε. Στο σημείο αυτό πρέπει να τονίσω πως ήμουνα από τους πιο τυχερούς συνθέτες για τον απλό λόγο ότι ο πρώτος ακροατής υπήρξε ο ίδιος ο ποιητής.

    Τώρα, με το πέρασμα του χρόνου συνειδητοποιώ πως αυτή η μορφή συνεργασίας και επικοινωνίας, συνθέτη-ποιητή, δηλαδή εμένα και του Βρεττάκου, πόσο γόνιμη και αποδοτική υπήρξε, όχι σε ποιότητα μόνο αλλά και σε ποσότητα.  Έτσι, η συμβολή του στις μελοποιήσεις μου ήταν αισθητή, ειδικά στα πρώτα χρόνια.

    Έκπληξη μου έγινε όταν  μετά το θάνατο του Νικηφόρου, και η ΕΡΤ μετά από πρόταση του Μίκη Θεοδωράκη παρουσίασε με την Ορχήστρα  Σύγχρονης Μουσικής  το Έργο μου «Θολά Ποτάμια» στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών (14.4.1994), στην διάρκεια των δοκιμών, ένας δημοσιογράφος , ο Κώστας Κωβαίος, μου δίνει ιδιόχειρη επιστολή του Νικηφόρου, λέγοντάς μου, διάβασέ την και κράτησέ την ως κειμήλιο . Έγραφε:

     

    [ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΒΡΕΤΤΑΚΟΣ, Αθήνα 3.11.1988.

    Κ. Κωβαίο,

    Σας συνιστώ τον Παναγιώτη Κωνσταντακόπουλο, παιδί από την επαρχία, ταλαντούχο νέο συνθέτη, δεν έχει προσβάσεις, που αν τον βοηθούσατε θα προσφέρατε υπηρεσία στην ίδια τη μουσική.

    πολύ φιλικά,

    Νικηφόρος Βρεττάκος]

    Ήταν να γίνει ένα γύρισμα για το Νικηφόρο Βρεττάκο από το σκηνοθέτη Πώλ Σκλάβο. Ο Νικηφόρος ήθελε να ακουστούν κάποιες από τις μελοποιήσεις μου.  Μα, …το γύρισμα ποτέ δεν έγινε….!

    Η φαντασία μου έτεινε, με δικό μου, καθαρά, τρόπο, να προσεγγίσει τη φαντασία του λόγου (του ποιητή). Έτσι η εισαγωγή του κάθε τραγουδιού θα πρέπει να σε φέρνει στο «περιβάλλον» του ποιητικού τοπίου.

    Για παράδειγμα, στο ποίημα «Νύχτα στο ίδιο τραπέζι» δίνω αυτή την εικόνα χρησιμοποιώντας, μέσω της ελάσσονος κλίμακας, τέτοια μελωδία, στηριγμένη στο ηχόχρωμα των μουσικών οργάνων κλασικής κιθάρας, όμποε, βιολοντσέλου, κλασικού μπάσου και πιάνου, ώστε να προετοιμάσω τον μελοποιημένο ποιητικό λόγο που ακολουθεί. Πέρα από τη ρυθμική του λόγου, η μουσική, τοποθετεί μέσω της καθαρά δικής μου αισθητικής άποψης, στο χώρο του ακροατή, τον «στολισμένο» πια, με απέριττο τρόπο, λόγο του ποιητή.

    Στο σημείο αυτό, θα ήθελα να τονίσω τον διαχωρισμό της μουσικής σύνθεσης από την τραγουδοποίηση του λόγου.

    Εννοώ, πως ο λόγος του Νικηφόρου Βρεττάκου μα και η παρουσία του με ωθούσε να συνθέτω και όχι απλά να τραγουδοποιώ. Στην παράλληλη κίνηση των πενταγράμμων και εννοώ την συνθετική ενορχήστρωση, η επιλογή του μουσικού οργάνου, η επιλογή της καλύτερης των ιδεών μουσικής γραφής που γινόταν «ως επί το πλείστον» με αφαιρετικό τρόπο, υπηρετούσε την απλή ιδέα: Πρώτα, ο λόγος.

    Θυμάμαι τη σύνθεση στο ποίημα «Το τριαντάφυλλο».  Είμαστε με το Νικηφόρο και την αλησμόνητη γυναίκα του την κα Πίτσα (όπως την αποκαλούσα), για λίγες μέρες στο Σούνιο –σε κάποιο σπίτι που του είχαν παραχωρήσει για μικρές διακοπές και μ` έπαιρναν μαζί τους-. Ο Νικηφόρος μου διάβασε το συγκεκριμένο ποίημα. Εγώ, αποτύπωνα μέσα μου, σχεδόν ταυτόχρονα και την μελωδική γραμμή μα και την ενορχηστρωτική σύνθεση αλλά και τη ρυθμική αγωγή. Σημείωνα πάντα μ` ένα μολύβι τις δυο-τρείς ιδέες δίπλα στο ποίημα.

     Ένοιωθα, όταν αυθόρμητα του `λεγα του Νικηφόρου: όταν θ΄ ακούγεται το «Είδα στον ύπνο μου απόψε πως μίκρυνες, πως έγινες ένα τριαντάφυλλο κόκκινο, φρέσκο, σαν άκοπο…» τότε το βιολοντσέλλο σε μορφή pizzicato (τσιμπώντας ο εκτελεστής τη χορδή) και τα υπόλοιπα έγχορδα «πιανίσιμα», ότι θα δημιουργούν την τρυφερή αυτή εικόνα του ποιήματος…τότε λοιπόν, ένοιωθα ο Νικηφόρος και εκείνος να με νοιώθει και να με καταλαβαίνει.

    Χωρίς να υπερβάλλω, θέλω να σας `πώ πως στα δέκα χρόνια που ήμουν δίπλα του, ένοιωθα να καταλαβαίναμε ο ένας στον άλλο βαθειά και δεν εννοώ στο φιλικό μόνο επίπεδο μα στο πεδίο της συνεργασίας, της δημιουργίας.

    Κάθε πρωί, στις 9.00 μου τηλεφωνούσε. Συνήθως τον ρωτούσα κάτι για αυτό που την προηγούμενη έγραψα και του έπαιζα με το πιάνο, μέσω τηλεφώνου.

    Πολλές φορές στην μελοποίηση κάποιου ποιήματος, μετά την συζήτηση γι` αυτό με τον ίδιο τον Νικηφόρο, κατευθυνόταν η αρχική μου μουσική σκέψη πιο κοντά στον πυρήνα της αρχικής ιδέας του ποιητή, όπως και προηγουμένως τόνισα. Αυτή η ασύμπτωτη προσέγγιση μ` έκανε πολλές φορές ν` αναιρώ την ίδια τη μουσική αρμονία και να περνάω, μέσα από τις μουσικές διαφωνίες, αυτό που μουσικά έγραφα.

    Είναι έντονο το παράδειγμα στη μελοποίηση του ποιήματος <ΠΑΡΑΝΑΛΩΜΑ>: «Ήλιε, σύ τρώς τα σπλάχνα μου/φλόγες μου σεις με καίτε/ πήρε φωτιά από τα` άστρα του/ και καίγεται ο ουρανός…»

    Είναι τέτοια η γραφή της εισαγωγής, τόσο η μετρική, η μελωδική, η σχεδόν μη υπάρχουσα παραδοσιακή αρμονία που πρέπει να δώσω την ένταση που ένοιωσα στον ακροατή, άμεσα και τάχιστα. Θυμάμαι, με έφερε έντονα σ` αυτή την προσέγγιση αρχικά ο λόγος και μετά ο ίδιος ο ποιητής με δυό-τρείς απόψεις του. Όπως γνωρίζετε, οι ποιητικές αναλύσεις δεν άρεσαν στον Νικηφόρο Βρεττάκο. Μου έλεγε :  «Ή νοιώθεις ένα έργο τέχνης ή όχι».

    Θα ήταν ιδιαίτερα σημαντικό να τονίσω την συνεργασία μου με τον ποιητή για επιλογές κάποιων εκ των στίχων, όταν δεν μπορούσε να παρουσιαστεί μουσικά, ολόκληρο, ένα μεγάλο ποίημα ( όπως για παράδειγμα στα ποιήματα «Μόνωση», «Το νύχτωμα ενός αετού», «Τα μάτια της Μαργαρίτας», «Πικραμένος Αναχωρητής», κ. ά.)

    Όταν έγραψα τη μουσική στον «Πικραμένο Αναχωρητή» (είχαμε το `86 κάνει μαζί κάποιο «συμπύκνωμα»), θυμάμαι του άρεσε!!!! …πολύ!!!! . Το ποίημα αυτό το είχε γράψει, όπως ο ίδιος μου είπε, το 1948 για την Μικρασιατική καταστροφή. Χρησιμοποίησα το ρυθμό (7/8), Ελληνικότατο ρυθμό (Καλαματιανό). Όσο αφορά τη μελωδική γραμμή, είναι θέμα έμπνευσης. Ήταν μάλλον το πιο αγαπημένο του τραγούδι μας;

    Αν θέλετε, το πιστεύετε, ότι αυτό το τραγούδι, μουσικά γράφηκε σε ελάχιστο χρόνο (ίσως λεπτών). Όμως, με στροβίλιζε το ποίημα που το διάβασα και το ξαναδιάβασα πολλές-πολλές φορές. Βλέποντας τον Βρεττάκο ένα πρωί, πολύ πικραμένο, ήταν Φθινόπωρο του `86, έγραψα τη μουσική (21.11.`86).

    Ο «Πικραμένος Αναχωρητής», τραγουδήθηκε τέλεια το 1987, για πρώτη φορά στην Αίθουσα Τελετών του Πανεπιστημίου Αθηνών από τον βαρύτονο της Λυρικής Σκηνής Ανδρέα Κουλουμπή. «Σαν ογκόλιθος» ακούγεται, ερμηνεύει…μού `λεγε για τον πολύ μεγάλο καλλιτέχνη τον Κουλουμπή, ο οποίος όπως και ο Θωμόπουλος και η Ευγενία Συριώτη και αργότερα η Μαίρη Δημητριάδη ήταν για μένα οι σχεδόν μόνιμοι  ερμηνευτές των Έργων μου πάνω στην ποίηση του Βρεττάκου μα ήταν επίσης και αυτοί πηγή έμπνευσης για μένα! Ήμουνα ευτυχής; Ο ποιητής με ενέμπνεε, ο ποιητής ήταν δίπλα μου και παρών όταν έγραφα, οι ερμηνευτές μου με ενέμπνεαν και διαβάζοντας το τάδε ποίημα ανάλογα σκεφτόμουν ποιος θα το ερμήνευε καλύτερα! Τι να ειπώ για την ανεπανάληπτη ερμηνεία της Δημητριάδη στο «Τρείς άστεγοι», στο «Κατεβαίνοντας στη σιγή των αιώνων», στο «Όλα τα χρόνια που έλειπα», στο «Τριαντάφυλλο», στο «Νύχτα στο ίδιο τραπέζι»,…τα έγραφα για τη φωνή της!!!!. Τρελαινόμουνα, κατευθείαν τους τα έκανα δοκιμή,…μοναδικές στιγμές!!! Τι να γράψω για το Γιάννη Θωμόπουλο! Ερμήνευσε μοναδικά τη «Γαλήνη», το «Νύχτωμα ενός αετού», το «Και φεύγοντας έρχεσαι», το «Παρανάλωμα»..-άρεσε στο Νικηφόρο πολύ, πολύ!!!, για την Ευγενία Συριώτη αυτή που με πρωτοπαρουσίασε- στην αρχή με νόμισε «ψώνιο!!!» όπως είπε, αφού σχεδόν κάθε μέρα της τηλεφωνούσα και της έλεγα «σου `γραψα κι άλλο τραγούδι του Νικηφόρου»…ερμήνευσε καταπληκτικά το «Μαζεύω τα πεσμένα στάχυα», την «Επιστροφή στο βουνό» με το Θωμόπουλο. Μοναδική ήταν και είναι η συνεργασία με τον κορυφαίο ηθοποιό Ηλία Λογοθέτη. Ερμηνεύει –τραγουδώντας-με ιδιαίτερα εκφραστικό τρόπο πολλά από τα μελοποιημένα ποιήματα του Νικηφόρου, όπως «Οι τρείς άστεγοι», «Μαζεύω τα πεσμένα στάχυα»... Ανατριχιάζω την ώρα της κάθε παράστασης!!!!.…, τον Αντώνη Καλογιάννη που ερμήνευσε μοναδικά  τα «Μάτια της Μαργαρίτας»,…. Χαιρόταν ο Νικηφόρος όταν αυτοί οι σπουδαίοι ερμηνευτές ερμήνευαν το μελοποιημένο από μένα  λόγο του από το 1986 ως το 1991 σε πολλές πολλές συναυλίες όπου τον καλούσαν και ό ίδιος με πρότεινε! ( γιατί ποιος να με ήξερε; ήμουνα εντελώς άγνωστος!).

    Επιτρέψτε μου όμως να ξαναγυρίσω λίγο στον «Πικραμένο Αναχωρητή». Παρουσιάστηκε πολλές φορές –μιλάω ζώντος του Νικηφόρου. Στα τέλη Μαϊου του 1991, δυό μήνες πριν αναχωρήσει ο Νικηφόρος, με παίρνει ο ίδιος γύρω στις 11 το βράδυ να μου ζητήσει με έναν τραγουδιστή Κουλουμπή ή Θωμόπουλο και εγώ στο πιάνο να παρουσιάσουμε αυτό το τραγούδι  την επομένη στην Αίθουσα Τελετών Του Πανεπιστημίου Αθηνών όταν το Πανεπιστήμιο Αθηνών τον τιμούσε με τον τίτλο του Επίτιμου Διδάκτορα της Φιλοσοφικής Σχολής. Μετά από λίγο μου τηλεφωνεί και ο πρύτανης , για τον ίδιο λόγο, ο Μιχάλης Σταθόπουλος. Πράγματι, η εκδήλωση έκλεισε με τον Πικραμένο Αναχωρητή κατόπιν της επιθυμίας του Νικηφόρου, ερμηνευμένο μοναδικά  από το Θωμόπουλο.

    Την Άνοιξη του ίδιου έτους η αγαπημένη του φίλη από τη Νέα Υόρκη η Λίτσα Τσιτσέρα μας κάνει ένα αποχαιρετιστήριο τραπέζι με τον Νικηφόρο (ήταν μαζί και η φίλη του η Νακοπούλου –χωριό Πεσταλότσι;-και κάποιοι άλλοι, σύνολο έξι-επτά άτομα), στο γνωστό εστιατόριο απέναντι από την Ακρόπολη. Βγαίνοντας, μου ζήτησε ο Νικηφόρος να  ακουστεί ,από το μαγνητόφωνο του αυτοκινήτου, ο «Πικραμένος  Αναχωρητής». Αγκαλιαστήκαμε όλοι, τραγουδούσαμε και χορεύαμε τον «Πικραμένο Αναχωρητή», σε ρυθμό καλαματιανό, στο πλακόστρωτο, εκεί, απέναντι από την Ακρόπολη. Αυτή την εικόνα ποτέ δεν θα την ξεχάσω!

     Την Πέμπτη 1η Αυγούστου 1991  ο Νικηφόρος- πέθανε Κυριακή πρωί της 4ης Αυγούστου- μου τηλεφωνεί κατά τις 9 το πρωί. Πάω εκεί,  στο σπίτι του, ήταν με την κα Πίτσα την γυναίκα του. Μου έφτιαξε καφέ. Ήταν πολύ σκεπτικός. Μου ζήτησε να ακούσει την ερμηνεία του Πικραμένου Αναχωρητή από πρόσφατη συναυλία της 21ης Ιουλίου που είχε ερμηνεύσει ο Βασίλης Σκουλάς –Κρητικός λυράρης και μοναδικός ερμηνευτής-. Όχι μόνο του άρεσε! Τρείς φορές το άκουσε. Πάμε δίπλα στο γραφείο του και με ρωτάει αν έχω κενό στην κασέτα. « Να σου διαβάσω δυό ποιήματα-μου λέει- για να έχεις την αρχή και το τέλος των συναυλιών σου από μένα». Μου διαβάζει και τον ηχογραφώ, τα ποιήματα: «Όλα τα χρόνια που έλειπα» και «Πικραμένος Αναχωρητής»!...Κυριακή πρωί ο Νικηφόρος αναχώρησε!!! Δεν είχα συνειδητοποιήσει, πως μ` αυτό τον τρόπο μ` αποχαιρέτησε μια για πάντα!

    Ο τρόπος παρουσίασης των μελοποιημένων ποιημάτων γινόταν είτε λιτά, πιάνο-αφηγητής-φωνές-, είτε με ένα οκταμελές μουσικό σύνολο ( χρησιμοποιούσα και χρησιμοποιώ το άλλοτε μικρό μουσικό σύνολο που είχε ο Μάνος Χατζηδάκις), είτε με Συμφωνική Ορχήστρα και Χορωδία ( όπως παρουσιάστηκε το 1994 το Έργο μου «Θολά Ποτάμια» στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών με την Ορχήστρα Σύγχρονης Μουσικής της ΕΡΤ επιλεγμένο και προτεινόμενο από τον Μίκη Θεοδωράκη).

    Ο αφηγητής, ήταν ιδέα του Νικηφόρου. Ήθελε ν` ακούγεται αφηγηματικά ο λόγος του και στη συνέχεια ο μελοποιημένος λόγος.

    Επίσης, πρέπει να σας τονίσω ότι ο Νικηφόρος μου έδινε ποιητικές του συλλογές, χειρόγραφες- συνήθως κόλλες αναφοράς χρησιμοποιούσε- πριν εκδοθούν. Συγκεκριμένα το `88, το μήνα Δεκέμβριο θα παρουσίαζε την ποιητική συλλογή «Η φιλοσοφία των λουλουδιών». Πριν την έκδοση του ομώνυμου βιβλίου, μου ` δωσε τα χειρόγραφα, να μελοποιήσω κάποια που θα μου πήγαιναν. Μελοποίησα τα ποιήματα «Ευσέβεια» και «Οι φωνές των λουλουδιών». Η παρουσίαση του βιβλίου έγινε στην γκαλερί ARTIGRAF, με εικονογραφίες του ζωγράφου Γιώργη Βαρλάμου και παρουσίαση αυτών των τραγουδιών (φυσικά και ο Νικηφόρος παρών).

    Για να αναλύσω μουσικά τι έκανα για το κάθε ποίημα πιστεύω δεν είναι της στιγμής. Σας έδωσα δυό –τρία παραδείγματα.  Ίσως αργότερα αναλύσω τις σκέψεις της εργασίας μου. Για να μελοποιηθεί ο Βρεττάκος, είναι πιστεύω, έργο ισχυρά δύσκολο. Πρέπει να τον διαβάσεις από την αρχή, να τον ξαναδιαβάσεις και πάλι και πάλι. Πρέπει να μπείς στο πνεύμα του. Να εισχωρήσεις στη σκέψη του λόγου του.

    Αυτή η δεκάχρονη συνύπαρξη, επικοινωνία, συνεργασία, φιλία, έφερε σαν αποτέλεσμα να έχω μελοποιήσει στον αριθμό  περίπου«50» ποιήματα του Νικηφόρου Βρεττάκου καθώς να γράψω μουσική στα ποιητικά έργα « Η μητέρα μου στην εκκλησία» -μου το διάβασε και όλο ο ίδιος προκειμένου να βοηθηθώ στην μελοποίηση (υπάρχει στο προσωπικό μου αρχείο)- και «Λειτουργία κάτω από την Ακρόπολη», με συνθετική καθαρά άποψη. Μα, τα δυο τελευταία Έργα δεν έχουν πλήρως ολοκληρωθεί.  Από καθαρά συναισθηματικούς  λόγους, μετά την 4η Αυγούστου 1991 και για πολλά χρόνια, δεν μπόρεσα να ανοίξω τα βιβλία του Νικηφόρου! Τα παραπάνω Έργα έμειναν εκεί, όπου μουσικά τα είχα φτάσει, ως εκείνη τη σημαδιακή ημερομηνία: 4 Αυγούστου 1991!.

      Θα ολοκληρωθούν από πλευράς μου, αισιοδοξώ, κρατώντας απέναντί του την άγραφη υπόσχεσή μου πως θα συνεχίσω σε αυτό που άρχισα ως τέλος, «…αντιστεκόμενος, όπως οι ελιές της πατρίδας μου, που σφηνωμένες γερά στην απόλυτη πέτρα,…αδιαφορούν για τις θύελλες….».

     

    Παναγιώτης Κωνσταντακόπουλος, συνθέτης

     

    Γεννήθηκε στο χωριό Βασιλάκι του Δήμου Αρχαίας Ολυμπίας το 1964. Είναι πτυχιούχος του Μαθηματικού τμήματος του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ασχολήθηκε από νωρίς με τη σύνθεση μουσικής, με πρώτη παρουσίαση έργων του το 1986, βασισμένων σε ποίηση Διονυσίου Σολωμού, Νικηφόρου Βρεττάκου,

    Μάνου Ελευθερίου και Μιχάλη Μπουρμπούλη, στο Δήμο Αθηναίων.

     

    Μέχρι σήμερα έχει γράψει τα παρακάτω έργα:

    1.         Ο φιλόπατρις  σε ποίηση Ανδρέα Κάλβου (1982)

    2.         Δέκα τραγούδια σε ποίηση Διονυσίου Σολωμού (1982-’85)

    3.         Πικραμένος αναχωρητής σε ποίηση Νικηφόρου Βρεττάκου (1982-’86)

    4.         Θολά ποτάμια (για μεγάλη ορχήστρα) σε ποίηση Νικηφόρου Βρεττάκου (1986)

    5.         Η μητέρα μου στην εκκλησία  σε ποίηση Νικηφόρου Βρεττάκου (1988-’91)

    6.         Είκοσι τραγούδια για λαϊκές φωνές σε ποίηση Νικηφόρου Βρεττάκου (1982-’90)

    7.         Ανοχύρωτη πόλη  σε στίχους Μιχάλη Μπουρμπούλη (1986-’90)

    8.         Ακούω την Πόλη (έξι τραγούδια) σε ποίηση του Τούρκου ποιητή Orhan Veli Kanik  (1988)

    9.         Μικροί καθημερινοί καημοί   και Τα σημεία των καιρών  σε στίχους Ερρίκου Θαλασσινού (1991)

    10.       Το πλοίο Ναυκρατούσα  σε ποίηση Μάνου Ελευθερίου (1995)

    11.       Λόγια ανέμου  σε ποίηση του ζωγράφου Δημήτρη Μυταρά (1993-’97)

    12.       Επιλογές σε ποίηση Τάκη Σινόπουλου, Δημήτρη Χριστοδούλου, Ηλία Γκρή (1986-’90)

    13.       Λαϊκή Λειτουργία για την Κύπρο (λαϊκό ορατόριο για ορχήστρα, σολίστες, χορωδία) σε ποίηση Κώστα Τύμβιου (1991)

    14.       Ξεριζωμοί  σε ποίηση  Ειρήνης Ρηνιώτη (1996-’98)

    15.       Ωδή στην πέτρα  σε ποίηση Πέτρου Πετράτου (2000)

    16.       Τα πρώτα μου βήματα  σε δικούς του στίχους  (1982-’90)

    17.       Τώρα που χάθηκα  σε στίχους Σπύρου Τουπογιάννη (2002-’04)

    18.       Στην Άννα   σε στίχους της πεζογράφου Βάσσας Σολωμού-Ξανθάκη (2004-’05)

     

    Τα Έργα του παρουσιάστηκαν σε διάφορους χώρους όπως στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, στο θέατρο του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών, στην Αίθουσα Τελετών του Πανεπιστημίου Αθηνών, σε διάφορους Δήμους, όπως: Αθηναίων, Αρχ. Ολυμπίας, Ηρακλείου Κρήτης, Ιθάκης, Σπάρτης, Κεφαλονιάς, Χαλκίδας, Καισαριανής, Ν. Σμύρνης,Καλαβρύτων(για το Ολοκαύτωμα), Ελασσόνας, Κορώνης, Νεάπολης Λασηθίου, Γυθείου,…καθώς επίσης και στο εξωτερικό: Νέα Υόρκη (προσκεκλημένος από τον πρώην Αρχιεπίσκοπο Ιάκωβο), Σαν Φρανσίσκο, Ντιτρόϊτ, Παλέρμο Σικελίας ( προσκεκλημένος από το τμήμα Ελληνικών σπουδών του Πανεπισημίου Παλέρμο), Αγία Πετρούπολη Ρωσίας    ( προσκεκλημένος από το Κεντρικό Κρατικό Πανεπιστήμιο Αγίας Πετρούπολης).

     

    Συνεργάστηκε με την Ορχήστρα Σύγχρονης Μουσικής της Ε.Ρ.Τ  (το 1994, όπου παρουσιάστηκε το Έργο του

    Θολά Ποτάμια στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών επιλεγμένο και προτεινόμενο από τον Μίκη Θεοδωράκη και το 2001, όπου παρουσιάστηκε το Έργο του Λαϊκή Λειτουργία για την Κύπρο –λαϊκό ορατόριο- στο κάστρο Χλεμούτσι της Ηλείας).

     

    Συνεργάζεται από το 1991 έως σήμερα με τους μουσικούς της άλλοτε μικρής ορχήστρας του αείμνηστου

    Μάνου Χατζιδάκι: Νίκο Γκίνο, Ανδρέα Ροδουσάκη, Στέλιο Ταχιάτη, Δημήτρη Μαρινάκη, Στέλλα Κυπραίου, Θεόδωρο Κοτεπάνο, Βαγγέλη Χριστόπουλο, Παναγιώτη Δράκο, Κώστα Ζαριδάκη, καθώς και με τους μουσικούς Ελένη Οικονομίδου, Γιώργο Παυλάκο και Χρήστο Κωνσταντίνου.

     

    Έργα του ερμήνευσαν οι τραγουδιστές: Μαρία Δημητριάδη, Ανδρέας Κουλουμπής (βαρύτονος), Γιάννης Θωμόπουλος, Βασίλης Σκουλάς, Αγγελική Καθαρίου, Αντώνης Καλογιάννης, Γιώργος Ζωγράφος,

     Ευγενία Συριώτη, Ara Adams, Alexandra Alexandrova,

    οι ηθοποιοί: Κάρμεν Ρουγγέρη, Ηλίας Λογοθέτης, Μαρία Ζαχαρή, Τζένη Μιχαηλίδου, Τόνια Μάνεση,

    οι χορωδίες: της Εμπορικής Τράπεζας με διεύθυνση του Σταύρου Μπερή, του Διονυσίου Αποστολάτου και του Πανεπιστημίου Berkeley της Καλιφόρνιας.

    Έργα του διηύθυνε o ίδιος και ο αρχιμουσικός Ανδρέας Πυλαρινός.

     

    Γιάννης Θωμόπουλος, τραγουδιστής

    Γεννήθηκε στη Μεσσήνη Μεσσηνίας με καταγωγή όμως Αρκαδική, από την Ελάτη.

    Υπηρετεί πάνω από 35 χρόνια –αρχές της δεκαετίας του 1970- το ελληνικό τραγούδι ξεκινώντας από την εποχή των «μπουάτ» της Πλάκας στην Αθήνα. Δισκογράφησε με τους συνθέτες Μίκη Θεοδωράκη, Νίκο Μαμαγκάκη, Μίμη Πλέσσα, Βασίλη Κουμπή.

    Με το Μίκη Θεοδωράκη συμμετείχε σε πάνω από 2000 συναυλίες σε Ευρώπη, Αμερική, Αφρική, Ασία τραγουδώντας σε σημαντικές αίθουσες όπως Albert-Hall του Λονδίνου, Madison Sguare Garden της Νέας Υόρκης, Mutualite, Olympia, Champs-Elysees του Παρισιού και σε πολλές άλλες πόλεις στη Βιέννη, Βερολίνο, Βρυξέλλες, Όσλο, Ελσίνκι, Σόφια( με την σπουδαία τραγουδίστρια Ιμπραήμοβα), Ουάσιγκτον, Τελ-Αβίβ, Βυρητό,….

    Τα τελευταία χρόνια συνεργάζεται με νέους  Έλληνες συνθέτες-δημιουργούς, το έργο των οποίων έχει ελληνοκεντρικό χαρακτήρα,

    (Καλίτση, Κωνσταντακόπουλο,Μπαλάσκα, Μόσχο, Καρακατσάνη, Κασσάρα, Στέλιο, Κακαβελάκη), ερμηνεύοντας τα έργα τους τόσο στη Ελλάδα όσο και στ εξωτερικό.

    Ιδιαίτερη είναι η συνεργασία του με τον συνθέτη Παναγιώτη Κωνσταντακόπουλο από το 1986 ως σήμερα του οποίου ερμήνευσε τα περισσότερα έργα του πάνω σε ποίηση σπουδαίων ποιητών ( Διονυσίου Σολωμού, Νικηφόρου Βρεττάκου, Μάνου Ελευθερίου, Μιχάλη Μπουρμπούλη, Πέτρου Πετράτου,…)  συμμετέχοντας σε συναυλίες του (100 τουλάχιστον) όπως στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, στην Αρχαία Ολυμπία, στην Ιθάκη,… στα Πανεπιστήμια Αθηνών, Ιωαννίνων,…,Παλέρμο Ιταλίας, Νέα Υόρκη,

    Σαν Φραντσίσκο, Ντιτρόϊτ,….

    Δισκογραφία: «Αφορισμοί»  μουσική Σαράντη Κασσάρα-ποίηση Γιάννη Σκαρίμπα,

    «Μίκης Θεοδωράκης: τα τραγούδια μου»,  «Κίτρινα τριαντάφυλλα» μουσική Νίκου Μόσχου, «Τα παραμύθια του Αλτ-Ιλύ» μουσική Τάσου Καρακατσάνη, «Λιμενάρχης Ευρίπου» μουσική Π. Στέλιου, «Εγώ» μουσική Κ.Κακαβελάκη.

     

     
            αριθμός επισκεπτών