Πολιτισμός

"εκθέσεις"

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΤΣΕΧΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ

Μέ φορμή μιά κθεση ζωγραφικς το Γιόζεφ Lada

Το Κωνσταντίνου ν. Θεμελ*

Ι

Κάθε φορά πού θέλω νά ξαναζσω τή μορφή πού παίρνουν ο πότομες λλαγές τς ψυχικς μου διάθεσης κούω τίς ξι Ντούμκι (Думкн) τοῦ ντονίν Ντβόζιαακ (Antonin Dvořák). (Ἡ λέξη «ντούμκα» εἶναι οὐκρανική καί σημαίνει «σκέψη». Σημαίνει, πίσης, τήν ὁμώνυμη λαϊκή μουσική σύνθεση τῆς Οὐκρανίας πού ἒχει ἐπικο-λυρικό περιεχόμενο. Ἒγινε εὐρύτερα γνωστἠ ἀπό τίς διαλέξεις τοῦ Οὐκρανο συνθέτη Μύκολα Λύσενκο στό Κίεβο καί τήν Ἁγία Πετρούπολη, στά 1873-74, καί τήν θνολογική μελέτη πού ἐξέδωσε. Πολλοί μεγάλοι Σλάβοι συνθέτες – Τσαϊκόσφσκι, ὁ Σοπέν, ὁ Ἀλεξάντερ Μποροντίν, ὁ Μποχουσλάβ Μαρτινοῦ....–, συνέθεσαν «Ντούμκι», ἀλλά ἐκενος πού τήν νέδειξε σέ μείζονα μορφή τῆς κλασσικῆς μουσικῆς, ἀλλάζοντας, ταυτοχρόνως, τό περιεχόμενο καί τή σημασία της ταν ὁ Ἀντονίν Ντβόζιαακ. Σήμερα σημαίνει τή σύνθεση ὁποία δίνει μορφή στίς γρήγορες ἐναλλαγές τῆς μελαγχολίας μέ τήν ὑπερβολή ἐνέργειας.)

Kάθε φορά πού ο σκέψεις μου συγχέονται, γιορτάζω ατή τή σύγχιση ξανακούοντας τή Σονάτα γιά βιολί το Λεός (τό τελικό «σίγμα» εναι παχύ) Γιανάατσιεκ ( Leoš Janáček ).

ταν σκέφτομαι τήν κοινωνική ποτελεσματικότητα τς θεατρικς δημιουργίας, θυμμαι τά ποτελέσματα πού πέτυχε δραματουργός Πάβελ Κόχουτ μέ τό θεατρικό του κείμενο ντιπρόσωπος, γιά τόν Πάπα Πίο XII. Εχαν γραφε πολλά κείμενα γιά τόν Καθολικισμό καί τούς Ναζί, μερικά πό ατά μέ πόψεις παρόμοιες μ’ κενες το Χόχουτ, λλά ντιπρόσωπος διέφερε ριζικά: «λα θά εχαν λιγώτερη σημασία άν ντιπρόσωπος δέν ταν θεατρικό κείμενο», εχε πε, τότε, τό Βατικανό.

Λειτουργία γιά να πεδίο μάχης, το Nenderlands Dance Teater (λλανδικό Χορο-Θέατρο), σέ μουσική το Μποχουσλάβ Μαρτινο (Bohuslav Martinů) καί χορογραφία το Γιζί Κυλιάν (Jiří Kylián) εναι μιά χορευτική παράσταση πού δέν θά λησμονήσω ποτέ.

ταν ργίζομαι πό τήν ψευδ ποστασιοποίηση τν κυνικν κι κείνων πού καταφεύγουν στίς «μικρές πολαύσεις τς καθημερινς ζως» («ταβερνάκι καί κρασάκι», « φτώχια θέλει καλοπέραση» κ.λ.π.) – νομίζοντας τι πονομεύουν τό Σύστημα, ξαναδιαβάζω τό παράδειγμα το μανάβη στό πολιτικό δοκίμιο το Βάτσλαβ Χάβελ σχύς τν νίσχυρων, στό ποο ναλύει διαυγέστατα τόν δεολογικό Μηχανισμό το Κράτους (το «παρκτο σοσιαλισμο») –κάθε Κράτους, λέω γώ–, τόν ποο μανάβης ναπαράγει μέ τήν πολική συμπεριφορά του, ν νομίζει τι τόν πονομεύει.

άν τύχει καί βρεθ μέσα στόν λαβύρινθο κάποιου πολιτισμικο σοπερ μάρκετ πού νομάζεται, κατ’ εφημισμόν, «θεατρικό φεστιβάλ» χω ς μτο, γιά νά μή χαθ, τή θέση το κυνηγημένου πό τό «σοσιαλιστικό» καθεστώς σκηνοθέτη το Divaldo Za Branu τομαρ Κρέϊτσα (Otomar Crejča): « θοποιός δέν εναι πίθηκος καί τό Θέατρο δέν εναι συλο ματαιοδοξίας.»

ταν θέλω νά βρεθ σέ λλους χώρους ν διαβάζω στό γραφεο μου, ξεφυλλίζω λευκώματα μέ σκηνογραφίες το Γιόζεφ Σβόμποντα (Josef Svoboda).

ταν χρειάζομαι ποπτικές ματιές γιά σύγχρονες κδοχές το Κόσμου, μπιστεύομαι τόν Μίλαν Κούντερα καί βυθίζομαι φ’ νός στό ργο το Φράντς Κάφκα, φ’ τέρου στόν Καλό στρατιώτη Σβέϊκ το Γιαροσλάβ Χάσεκ. «μες πού γνωρίσαμε τήν λοκληρωτική κδοχή το κόσμου, τήν κομμουνιστική, ξέρουμε πώς ατές ο δύο συμπεριφορές, φαινομενικά τεχνητές, λογοτεχνικές, περβολικές, εναι πέρ τό δέον πραγματικές· χουμε ζήσει στόν χρο πού ρίζεται φ’ νός πό τή δυνατότητα το Κ. καί φ’ τέρου πό τή δυνατότητα το Σβέϊκ – πράγμα πού σημαίνει στόν χρο το ποίου νας πόλος εναι ταύτιση μέ τήν ξουσία πού φτάνει ως τήν λληλεγγύη το θύματος μέ τόν δήμιό του καί λλος μή ποδοχή τς ξουσίας μέσ τς ρνησης νά πάρουμε ,τιδήποτε στά σοβαρά».

Καί φυλάω τά δάκρυά μου γιά τήν ατοθυσία –τόν ατοπυρπολισμό–, τν φοιτητν Jan Palach, Jan Zajíc καί Evžen Plocek (τόν ανουάριο, τόν Φεβρουάριο καί τόν πρίλιο το 1969, ντιστοίχως)– χι τόσο νντια στήν εσβολή τν Σοβιετικν στίς 21 Αγούστου 1968, σο νάντια στήν πολιτική συμπριφορά τν συμπατριωτν τους, στή διαθέσιμότητά τους νά συμβιβαστον μέ τούς Ρώσσους εσβολες, τήν ατοθυσία νάντια στόν δωσιλογισμό τους!

ΙΙ

Γιόζεφ Lada ρχεται νά προστεθε στή μακρυά σειρά τν Τσέχων καλλιτεχνν πού γαπ, χάρη σέ μιάν κθεση ργων του πού εδα στό Πνευματικό Κέντρο το Δήμου θηναίων τόν Νοέμβριο το 2011, στήν ποία συνδιοργανωτής ταν καί τό Πορφυρογένιο Κοινωφελές δρυμα τς γρις Βόλου.

Τόν γνώριζα· πό τήν λληνική κδοση το Καλο στρατιώτη Σβέϊκ, ποία κυκλοφόρησε γιά πρώτη φορά στά λληνικά, τό 1974, σέ δύο τόμους καί σέ μετάφραση πό τά Τσέχικα τς Ρενέ Ψυρούκη. Στήν κδοση δέν ναφέρεται κδοτικός οκος· στό «σωτερικό» ξώφυλλο το πρώτου τόμου γράφει «θήνα» καί στο δευτέρου «Γ*θήνα*1974». Στά ξώφυλλα καί μέσα στούς δύο τόμους πάρχουν διάσπαρτα σκίτσα εκονογράφου, τό νομα το ποίου μαθαίνουμε πό τή σελίδα τν διαπιστευτηρίων: Γιόζεφ Lada. [ διγράμματος φθόγγος «ντ» τς λληνικς προφέρεται «ντ» στήν ρχή μις λέξης καί «ν-ντ» στό σωτερικό της – ατός εναι κανόνας της. Συνεπς, δέν πάρχει γράμμα δίγραμμα τς λληνικς πού νά μπορε νά ποδώσει τόν φθόγγο «ντ» στό σωτερικό μις ξένης λέξης. Γιά τήν πόδοσή του πρέπει νά εσαγουμε τό γράμμα «d» τς Λατινικς καί νά γράψουμε Λάdα να γράψουμε τήν ξένη λέξη χρησιμοποιώντας τό λατινικό λφάβητο. (Παρεμπιπτόντως: ναρίθμητοι μιλοντες τήν λληνική προφέρουν «Σύνταγμα», «γκος», «συγγραφέας» ντί γιά «Σύν-νταγμα», «ν-γκος», «συν-γραφέας» κ.λπ. – ξανά στό νηπιαγωγεο ! )]. Στό σατυρικό μυθιστόρημα το Χάσεκ, λοιπόν, Lada σκιτσάρει τή μορφή το Σβέϊκ πού θά γίνει Μόνα Λίζα τν Τσέχων !.

 
   
      

Καί συνολική εκονογράφηση θά γίνει ξ σου διάσημη μέ τό μοναδικό ατό μυθιστόρημα.

πως σέ να πεισόδιο πό τή σπονδυλωτή ταινία το κίρα Κουροσάβα νειρα, στήν ποία κάμερα πλησιάζει ναν πίνακα το Βαν Γκόγκ, πίνακας «ζωντανεύει» καί ζωγράφος περιπλανιέται μέσα στήν πραγματικότητά του, τσι συνέβει καί σ’ εμένα κοιτάζοντας τούς πίνακες το Lada πού κτίθενται: Ξαναγύρισα στήν πραγματικότητα τν παιδικν μου χρόνων –στό χιόνι το χωριο καί τά παιχνίδια μαζί του, στά πράσινα λιβάδια, στά ρυάκια καί στά ξωτικά τν παραμυθιν πού κουγα πό τόν παραμυθ τς οκογένειάς μου – τή γιαγιά Εφροσύνη. Μέ κπληξη νακάλυψα τι τεχνική τόσων καί τόσων χριστουγεννιάτικων καρτν ποτελε μίμηση νός πό τά ζωγραφικά στύλ το Lada, ποος χασε τό δεξιό του μάτι ταν ταν μόλις νς τους!

   

ζωγραφική το Lada «διαβάζεται» μεσα πό να παιδί καί πό ναν

νήλικα – οτε ξπρεσιονισμός, οτε κυβισμός, οτε φαίρεση…

            
 

Σέ πρτο βλέμμα πάνω στούς πίνακες, τό ζωγραφικό στύλ το Lada φαίνεται –καί εναι, ως ναν βαθμό–, ναφ, παιδαριδες. Κάποιοι συμπατριτες του επαν –δέν λείπουν πό καμμία κοινωνία τέτοιοι–, τι πέλεξε ατό τό στυλ ταν κατάλαβε τι δέν εναι καλός ζωγράφος, λλά άν δετε λους τούς πίνακες τς κθεσης θά διαπιστώσετε τι ατό δέν ληθεύει.

ντας γελοιογράφος, ζωγράφος τοπίων καί σπιτιν τς παίθρου τς Κεντρικς Βοημίας, εκονογράφος παιδικν βιβλίων, σκηνογράφος παραστάσεων… Lada νέπτυξε περισσότερα το νός διαφορετικά στύλ, τά ποία δέν συγχωνεύονται σ’ ατό μέ τό ποο εναι γνωστός καί ναγνωρίσιμος.


  

κθεση χει τίτλο μαγεία τς τσέχικης παράδοσης. Ατή «μαγεία», τήν ποία θά νόμαζα μορφιά – μορφιά εναι πικράτεια τς Τέχνης–, δέν περιορίζεται, βεβαίως, στό ργο το Γιόζεφ Lada. Τό ργο τν καλλιτεχνν πού προανέφερα εναι, πίσης, μέρος τς μορφις τς τσέχικης παράδοσης. Γνωρίστε την, ξεκινώντας πό τήν κθεση το Γιόζεφ Lada στό Πορφυρογένιο δρυμα γρις Βόλου.

* Κωνσταντνος ν. Θεμελς εναι νας δεκαθλητής τν Παραστατικν Τεχνν καί τς Γραφς: θοποιός/χορευτής/τραγουδιστής/φηγητής, κπαιδευτής καί σκηνοθέτης το Θεάτρου, συγγραφέας, μεταφραστής, δημοσιογράφος καί πιμελητής κδόσεων.

αριθμός επισκεπτών
    --