«ΚΩΔΙΞ ΤΩΝ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΩΝ ΤΗΣ ΕΝ ΣΠΑΡΤΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ» (Πετρούπολης
1820)
ΣΠΥΡΟΣ Γ. ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ
Δικηγόρος
Εις το Ιστορικόν Αρχείον του Μουσείου Μπενάκη απόκειται
χειρόγραφο τετράδιο μικρών διαστάσεων1 που φέρει ως προμετωπίδα τον
τίτλο «Κώδιξ των συνδρομητών, της εν Σπάρτη Ελληνικής Σχολής» και
έχει συνταχθεί στην Πετρούπολη τον Φεβρουάριο του 1820. Κάτω απ'
αυτόν τον παραπλανητικόν τίτλο υποκρύπτεται γραπτόν κείμενον της
Φιλικής Εταιρείας με σπουδαίον Πελοποννησιακόν ενδιαφέρον2. Για
πολλούς και γνωστούς λόγους η Φιλική Εταιρεία είχε στρέψει ενωρίς το
ενδιαφέρον της στην Πελοπόννησο και πρόσεξε ιδιαιτέρως την κατήχηση,
οργάνωση και προετοιμασία των κατοίκων της για τον επικείμενον
Αγώνα.
Είναι ακόμη γνωστόν ότι είχε προταθεί
να μεταφερθεί η έδρα της Εταιρείας στην Πελοπόννησο l κι ακόμη ν'
αρχίσει ή Επανάσταση απ' εκεί2. Ειδικώτερα όμως η Μάνη εθεωρείτο από
τα σπουδαιότερα και ζωτικής σημασίας για τον επικείμενον αγώνα
κέντρα3. Επίτευγμα αποκλειστικό της Φιλικής Εταιρείας είναι η
συνένωση των αλληλομαχομένων καπιτανιών της περιοχής. Γι' αυτό και
εχαιρετίσθη με ενθουσιασμό από το Κέντρον η είδησις της μυήσεως του
Πετρόμπεη1 και κυρίως η αναγγελία της επιτεύξεως της ενωτικής
συνθήκης των ηγετικών μανιατικών οικογενειών χάριν του κοινού
μελλοντικού σκοπού2. Από την πλευρά τους οι Μανιάτες απεδέχθησαν με
ενθουσιασμό τα σχέδια της Φιλικής Εταιρείας. Πήραν πρωτοβουλίες κι'
επιστολές έστειλαν προς την Αρχή ζητώντας ενισχύσεις, οργανωτές και
άφθονη οικονομική βοήθεια3.
Η πραγματικότητα βέβαια ήταν διαφορετική στο κέντρον και οι
ηγέτες της Φιλικής που κοντά εις τους κινδύνους αντιμετώπιζαν πολλές
οικονομικές δυσκολίες, απέφυγαν ν' απαντήσουν αμέσως εις τους
Λάκωνες4
Λόγω όμως της δυστοκίας αυτής άpxισαν να γεννώνται υποψίες ως
προς την σοβαρότητα του προετοιμαζόμενου κινήματος. Για να
διασκεδάση τις ανησυχίες αυτές ή Φιλική Εταιρεία εχρησιμοποίησεν
επιτυχώς τον πατριάρχη Γρηγόριο Ε', ο όποίος απηύθυνε προς τον
Μαυρομιχάλη, τους καπεταναίους και προκρίτους την από 30 'Ιουλίου
1819 παραινετική επιστολή του. «Ιερά ήσαν τα ρήματα του πατριάρχου,
εντολή θεία του ουρανού, καρπούς παραγαγόντα λαμπρούς», γράφει ο
Φιλήμων1.
Πάντως ο καιρός περνούσε και ή ανυπομονησία συνεχιζόταν. Ο
Πετρόμπεης, που πίστευε κι αυτός ότι ο μυστικός αρχηγός τής Φιλικής
Εταιρείας ήταν ο Καποδίστριας, απεφάσισε να επικοινωνήση μαζί του
χρησιμοποιώντας τον έμπιστό του Καμαρηνό Κυριακό2. Ο Καμαρηνός μετά
από πολύμηνο ταξίδι έφθασε στην Πετρούπολη τον Φεβρουάριο του 1820
και παρέδωσε στον Καποδίστρια τις επιστολές του Πετρόμπεη3. Κατά την
συνάντηση αυτή απεκαλύφθη ή σκληρή πραγματικότης εις τον Καμαρηνό,
πράγμα που απερίσκεπτα ο ίδιος εκοινολόγησε εις τους εκεί αδελφούς.
Προ του μεγάλου κινδύνου να μάθη ο Πετρόμπεης κι απ' αυτόν
ίσως όλοι οι Πελοποννήσιοι αδελφοί την αλήθεια, ελήφθη ή σκληρή
απόφασις και ο ατυχής Καμαρηνός βρήκε οικτρό τέλος κατά την διάρκεια
του ταξιδιού τής επιστροφής περί τα τέλη Οκτωβρίου 1820.
Έτσι, στην απόφαση της δημιουργίας
της Σχολής της Σπάρτης και την επίσπευση της πραγματοποιήσεώς της
σοβαροί παράγοντες υπήρξαν όχι μόνον η θέσις και η ιστορία της Μάνης
και η ανυπομονησία των αρχηγών της να την δουν σαν επίκεντρο των
εξελίξεων στην επικείμενη εξέγερση, αλλά και η δικαιολογημένη
καχυποψία τού Πετρόμπεη για την σοβαρότητα τού επιτελουμένου
συνωμοτικού έργου.
Καρπός ακριβώς όλων αυτών των παραγόντων υπήρξεν ο
ανακοινούμενος «Κώδιξ των συνδρομητών της εν Σπάρτη Ελληνικής
Σχολής»1 , που περιέχει ταυτοχρόνως και τον κανονισμό της. Οι
αδελφοί της Πετρουπόλεως συνέταξαν τον κανονισμό της την 1
Φεβρουαρίου 1820 ενώ ο Καμαρηνός ώδευε προς συνάντηση του
Καποδίστρια, και εγκαινιάζουν απ' εκεί κατάλογο συνδρομητών. Ο κώδιξ
θα περιφέρεται με αργό ρυθμό στα μεγάλα κέντρα της Ρωσίας και των
Ηγεμονιών. Όταν τελειώνη ο έρανος σε κάθε κέντρον, οι έφοροι
αντιγράφουν τον Κώδικα καθώς και τα ονόματα των συνδρομητών (χωρίς
όμως να αντιγράφωνται τα ποσά της συνδρομής), κρατούν το πρωτότυπο,
επικυρώνουν το αντίγραφο και το αποστέλλουν στο επόμενο κέντρον.
Έτσι τα ποσά των συνδρομών για τη
Σχολή της Σπάρτης φαίνονται μόνον στο τελευταίο κέντρον, που είναι
το Ιάσιο. Ας σημειωθή ότι οι εγγραφές σταματούν απότομα και χωρίς
κανενός είδους λογιστικό κλείσιμο, λίγο μετά τις 8 Οκτωβρίου 1820,
εποχή που αναχώρησε ο Καμαρηνός για το μοιραίο ταξίδι της
επιστροφής. Το ίδιο όπως υπεγράφη ο κανονισμός (κώδιξ) την 1
Φεβρουαρίου 1820, εποχή που συναντούσε ο Καμαρηνός στην Πετρούπολη
τον Καποδίστρια.
Στον κατάλογο των συνδρομητών που ακολουθεί τον κανονισμό της
Σχολής εμφανίζονται σχετικοί και μη, γνώστες ή όχι τού μυστικού.
Στην τελευταία περίπτωση γινόταν χρήσις τού παραπλανητικού τίτλου.
Γιατί δεν περιέχονται μόνο τα ονόματα των γνωστοτέρων Φιλικών, αλλά
και αλλοδαπών, των οποίων αγνοούμε την ιδιότητα, διάφορες ξένες
κυρίες που δια τηρούν ανωνυμία, άλλες επώνυμες ή ανώνυμες Ελληνίδες,
τρεις Ρώσοι υπάλληλοι κλπ1.
Δεν είναι πάντως τυχαίον, ότι πρώτο στον κατάλογο εμφανίζεται
το όνομα του Καποδίστρια2. Ακολουθούν τα ονόματα άλλων Φιλικών και
μεγαλεμπόρων, όπως του Υψηλάντη, Αλεξ. Νέγρη, Ι. Βαρβάκη, Ζωσιμαδών,
Ριζάρηδων, Γ. Μαρασλή, των γνωστών Φιλικών της Μόσχας Κομιζόπουλου,
Πατσημάδη, Σ. Σταυρόπουλου, της Οδησσού Η. Μάνεση, Αλ. Μαύρου, Αλ.
Κουμπάρη και Ι. Βοκαόρη.
Συνεισφέρουν και οι διδάσκαλοι Γ. Λασσάνης, Ιω. Σκανδαλίδης
και Ν. Πολυαίνης.
Από διάφορα άλλα μέρη οι αυτάδελφοι Μπούμπα, Π. Πάνος, Μ.
Ξυδάς, Φοιβαπόλων, Κ. Παπάζογλους, Αλ. Γκίκας, Παπαδόπουλος Ολύμπιος
κ.ά.
Αναφέρονται και οι Δημητσανίτες Παναγιώτης, Λεωνίδας και
Επαμεινώνδας Διογενίδης, ο δε κλήρος εκπροσωπείται από τον Δρύστρας
Κύριλλο, «μητροπολίτη και έξαρχο παντός παραδουνάβιου και
καβαλιέρο». Ακόμα, η Ρωξάνδρα Μαυρογένη και πολλές άλλες ανώνυμες
κυρίες. Επιμόνως άλλωστε αναφέρεται στο κείμενο του κανονισμού της
Σχολής ο πατριάρχης, ο οποίος εδέχθη να « ειδοποιήται κατ' έτος περί
της καταστάσεως τής σχολής και των εν αυτή γενομένων προόδων» εις
πρόσωπον δε της εκλογής του ανατίθεται ή ενημέρωσις των συνδρομητών
περί της γενομένης χρήσεως «των καταβληθέντων παρ' αυτών χρημάτων ».
--------------------------------
φ. 1 «Συνδρομή προσδιωρισμένη εις οικοδομήν και αναγκαίας δαπάνας
του σκοπουμένου προκαταρκτικού και Στοιχειώδους Σχολείου του εν
Σπάρτη.
--------------------------------
Ακολουθεί το κείμενο, του οποίου ο συντάκτης αποδεικνύεται
λόγιος. Διατηρείται η ορθογραφία και η στίξις.
«Οι υπογεγραμμένοι ανέγνωσαν πλήρεις χαράς τα παρόντα
έγγραφα».
Τουτέστι την αναφοράν των εκείσε Αρχιερέων και Αρχηγών
(καπιτανέων) της Σπάρτης ωσαύτως και την επιστολήν του Παναγιωτάτου
οικουμενικού Πατριάρχου ΚωνσταντινουΠόλε{ως).
Αισθανόμενοι κάλιστα τα προς την μητέρα ημών Πατρίδα
οφειλόμενα χρέη παντός Γραικού, και επιθυμούντες ίνα εκτελέσωμεν το
συν τη προστασία της αγίας εκκλησίας προβαλλόμενον παρά των
Σπαρτιατών ζήτημα ημείς οι κατωτέρω, δίδομεν εις χρήματα και ανά
χείρας τω επιφέροντι καμαρινώ κυριακώ, αυτού δε απόντος, τοις
αιρεθείσιν επιτρόποις την ενούσαν και δυνατήν βοήθειαν, και δι ήν
υπογραφόμεθα επί ταις εφεξής συμφωνίαις.
Αον:
« Η εκ της συγκαταβολής συλλεχθησομένη ποσότης
εγχειρησθήσεται παρά τού ρηθέντος Κυριακού, ή δι' αυτού παρά των
αιρεθέντων επιτρόπων τω Πέτρω Πέγη, τω αρχιεπισκόπω Ζαρνάτας, και τω
πρωτεύοντι των καπιτανέων, εξ αυτών των τριών εφόρων θέλει συστηθή
εν συμβούλιον ούτινος γραφεύς έσται ο διαληφθείς Καμαρηνός Κυριακός.
Βον :
«Οι ανωτέρω θέλουν εξοδεύη τα εκ της συγκαταβολής
συναχθησόμενα χρήματα
α. προς αφοράν και προπαρασκευήν μιάς κατοικίας όπου
συστηθήσεται η Σχολή.
β. εις ετοιμασίαν των αναγκαίων σκευών και βιβλίων ταύτης τής
σχολής. η δε εναπολειφθείσα ποσότης δοθήσεται εις τόκον, και δι’
αυτής αγορασθήσεται ακίνητον τι κτήμα, τα έσοδα του οποίου έσονται
διατεταγμένα εις μισθούς διδασκάλων.
Γον:
0ι τρεις έφοροι θέλουν επιστατή την σχολήν, οι δε διδάσκαλοι
οφείλουν ίνα αποδίδωσι // λόγον αυτοίς περί των εν αυτή γενομένων
προόδων.
Δον:
Ο Παναγιώτατος Πατριάρχης κωνσταντινουΠόλεως θέλει
ειδοποιείται κατ’ έτος περί της καταστάσεως τής σχολής και των εν
αυτή γενομένων προόδων.
Οι υπογεγραμμένοι συνδρομηταί δια του εκλεχθησομένου παρά της
Παναγιότητός του πιστού προσώπου θέλουν μανθάνη την γενομένην χρήσιν
των καταβληθέντων παρ’ αυτών χρημάτων, και περί εκείνων των όποίων
ήθελον εκ νέου αναδεχθή την ετήσιον δόσιν.
Εον:
Επ' αυτώ τούτω επιτρέτραπται ενί εκάστω των συνδρομητών ή τού
να δόσωσιν άπαξ μίαν προσφοράν, ή τού να υποσχεθώσι μίαν ετήσιον
δόσιν.
Αύτη η Βίβλος συνίσταται εις Σελ: από αριθμόν ένα, έως εκατόν
τεσσαράκοντα δύω.
Εν Πετρουπόλ(ει) τη 1η Φευρουαρί(ου) αωκ
Κ. Καποδίστριας εις Ασιγνάτζιες……….ρούμ:
Ιωάννης Βαρβάκης εις Ασιγ.
Π Αλέξανδρος Υψηλάντης………………………
Αλέξανδρος Νέγρης ……………………………..
είς ορθόδοξος και Ελληνικού γέννους φίλ(ος)…...
Ιωάννης Δεπόλας…………………………………
Δημήτριος Πιστόλας …………………………….
une Dame correligionaire………………………...
Balche…………………………………………….
Καλλέγρης………………………………………..
ρωξάνδρα Μαυρογένη ετησίως………………….
Δημήτριος Βαρλαάμ ετησίως……………………
Απόστολος Kλέντoς……………………………..
Κωνσταντίνος Παππαδόπουλος 0λύμπιος……….
Αλέξανδρος Γκίκας . . . . . . . . . . . . . .
Η αυταδελφότης των Ζωσιμάδων προσφέρει βιβλία διάφορα κατά το κόστος δια ρούμ………
Σύμβουλος τού Κράτους Ιβάν Ζδανόφσκυ……..
Σύμβουλος τού Κράτους Ιβάν Μιχαήλοβιτζ Τσόνεφ……………………………………………
Σύμβουλος της Αυλής Δημήτριος Γλέμπωφ……
Νικόλαος Πατζιμάδης…………………………..
Μάνθος και Γεώργιος Ροιζάζάριδες……………
Συμεών Σταυρόπουλ( ος) . . . . …………… ρούμ.
Μία ανώνυμος ελληνίς………………………….
αυτάδελφοι Μπούμπα…………………………..
Ανώνυμος………………………………………
Αντώνιος Κομιζόπουλ( ος)…………………….
Δημήτριος Αναστασί( ου) Μελλάς……………
Μιχαήλ Ξυδούς…………………………………
Ιωάννης Παντελεήμων…………………………
Αλέξανδρος Μαύρος…………………………..
Ιωάννης Αμβροσίου……………………………
Ηλίας Μάννεσης……………………………….
Αλέξανδρος Κουμπάρης εις βιβλία……………
Γρηγόρι(ος) Μαρασλής ………………………..
Ιωάννης Σκανδαλίδης…………………………..
Γεώργι( ος) Λασσάνης εις βιβλία………………
Ιωάννης Βοκαόρης εις μετρητά, εις βιβλία και εις υποστατικά αφιερώσας…………………
Ανώνυμος........................................
Ο δρύστρας Κύριλλος, μητροπολίτης κ( αι) έξαρχος παντός παραδουνάβιου κ( αι) καβαλιέρος:...........
-
(τ.σ.) Ιωάννης Αμβρόσιου μαρτυρώ ότι το παρόν είναι αντίγραφον
του πρωτοτύπου κόδικος.
Ηλίας Μάνεσσης μαρτυρώ ότι παρόν είναι αντίγραφον τού
πρωτότυπου Κόδικος.
Ο παρών κώδιξ αντεγράφη απαραλλάκτως από τον εν Οδησσώ με τας
ανωτέρω υπογραφάς επιβεβαιωμένον κώδικα διό επιβεβαιούμεν και ημείς
αυτόν:
1820 Οκτωβ. 8 Ιάσιον.
-------------------------------------------------
Από τον ανακοινούμενον Κώδικα διαπιστώνεται το πραγματικό
ενδιαφέρον της Φιλικής Εταιρείας για την Μάνη, που δεν περιωρίσθη
στην αποστολή κατηχητών και παραινετικών επιστολών.
Η περίφημη Σχολή της Σπάρτης, που τόσος λόγος γίνεται στα
κείμενα, έλαβε πράγματι σάρκα και οστά με τον διορισμό εφόρων και
γραμματέως και προσπάθεια μεγάλη έγινε για την προικοδότησή της. Οι
Φιλικοί θα έσπευσαν να ανακοινώσουν στον Πετρόμπεη την είδηση μαζί
με τον διορισμό του ως Επιτρόπου και ασφαλώς μαζί με την πληροφορία
ότι προηγείται το όνομα του Καποδίστρια στον κατάλογο των
συνδρομητών. Όλα αυτά πρέπει να έδωσαν μεγάλη ώθηση στην
επαναστατική κίνηση της Μάνης αλλά και όλης της Πελοποννήσου, όπου
ασφαλώς θα διεδόθη με την ίδια ταχύτητα η είδησις.
Εκτός αυτών, ο Κώδιξ μας παρέχει ένα υπόδειγμα τυπικού, που
χρησιμοποιούσε ή Εταιρεία για τη σύσταση παρομοίων κατά τόπους
Σχολών. Είναι ακόμη ένα κείμενο καταστατικό και λειτουργικό της
Φιλικής Εταιρείας, η δυναμική παρουσία και εξέλιξίς της. Είναι
τέλος, η ίδια ή επίσημη φωνή της σε μια κρίσιμη καμπή της ιστορίας
της, όταν από παντού κατέφθαναν τα μηνύματα των μεγάλων προόδων της
διαδόσεως του μυστικού αλλά πλήθαιναν και οι κίνδυνοι και οι
απαιτήσεις, η ίδια δε αναζητούσε εναγωνίως τον Αρχηγό της και γι'
αυτό εκτός από τις οποιεσδήποτε άλλες ειδήσεις του είναι άξιος
προσοχής και μελέτης ο «Κώδιξ των Συνδρομητών της εν Σπάρτη
Ελληνικής Σχολής».
ΣΠΥΡΟΣ Γ. ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ