Πολιτισμός

εικαστικοί καλλιτέχνες

"Αφιέρωμα στον Καλλιτέχνη Κώστα Μαλάμο"
Ομιλία του Θόδωρου Παπαγιάννη

 

Κυρίες και κύριοι,

Δεν θα μιλήσω για τον Κώστα Μαλάμο όπως θα μιλούσε ένας τεχνοκριτικός ήιστορικός της Τέχνης. Δεν θα κάνω ανάλυση του έργου του, δεν θα αναφερθώ στο πλούσιο βιογραφικό του. Θα μιλήσω σαν ένας συνάδελφος νεότερος που τον γνώρισε και τον αγάπησε πολύ.

Γνώρισα τον Κ.Μ. αρχές της δεκαετίας του εξήντα νέος σπουδαστής και εγώ τότε  στη ΑΣΚΤ. Αν θυμάμαι καλά μας γνώρισε ο δάσκαλος μου Ι. Παππάς φίλος του Κ.Μ. σε κάποια έκθεση. Με σύστησε σαν συμπατριώτη του. Στο πρόσωπο του αμέσως διέκρινα έναν στοργικό άνθρωπο με όλα τα χαρίσματα ενός καλού Ηπειρώτη. Από τη στιγμή εκείνη και μετά, το ενδιαφέρον του για μένα ήταν συνεχές και αυτό το έκανε, απ’ ότι ξέρω, και για κάθε νέο Ηπειρώτη καλλιτέχνη.

Ο  Κ.Μ. κατά τη γνώμη μου, αλλά και άλλων ειδικών τη γνώμη,  κριτικών τέχνης  και καλλιτεχνών, είναι μεγάλος ζωγράφος. Έχει πραγματοποιήσει τεράστιο έργο και  με το μεγαλύτερο μέρος απ’ αυτό τραγούδησε και ύμνησε την Ήπειρο όσο κανείς άλλος. Παρατηρώντας το Λεύκωμα που περιλαμβάνει περίπου τι 1/3 της δουλειάς του μένει κανείς άναυδος με το μέγεθος και την ποιότητα του. Με τα σύνεργα του στον ώμο, άφηνε το καραούλι του στο Λυκαβηττό και σαν προσκυνητής, έτρεχε σε βουνά και λαγκάδια, σε ρεματιές και πεδιάδες  και ζωγράφισε με τον τρόπο που αυτός ήξερε και μας χάρισε ένα πλήθος έργων που πάνω τους αποτυπώνεται όλο το μεγαλείο του Ηπειρωτικού τοπίου. Τοπία λαμπερά, ηλιόλουστα, τοπία βροχερά, χιονισμένα, τοπία που βλέποντας τα σε διαπερνά η υγρασία. Τοπία αληθινά. Τα Γιάννενα από το Ξενία που έμενε συχνά γιατί είχε μπροστά του τη λίμνη και τα βουνά απέναντι του. Ή τον κάμπο με τις ανταύγειες των νερών ή τις στιβάδες των δέντρων.

Κάθε τοπίο και ένα ποίημα. Και δεν είναι μόνο τα τοπία, στο έργο του θα βρείτε θαυμάσιες σκηνές της καθημερινής ζωής. Παζάρια, γάμους, πορτραίτα ανθρώπων βιοπαλαιστών, κυνηγημένους ανθρώπους, μπουλούκια από τη βία του εμφυλίου που στις μορφές τους έχουν καταγραφεί οι κακουχίες  και τα βάσανα τους. Εκεί φαίνεται και ο ανθρωπισμός , η καλοσύνη του ανθρώπου, γιατί ο Κ.Μ. εκτός από μεγάλος ζωγράφος ήταν και άνθρωπος. Το έργο του όλο το διαπερνά η ανθρωπιά, η ματιά του είναι γεμάτη ευαισθησία, καλοσύνη και κατανόηση  για τον πόνο και τις δυσκολίες ενός λαού που βιώνει δύσκολα την καθημερινότητα του. Κανένας μας δεν είδε τον άνθρωπο και τη βιοπάλη του με τέτοιο μάτι.

Ποιος αλήθεια θα ξεχάσει τους βιοπαλαιστές στα παλιατζίδικα ή τους ανθρακωρύχους της Εύβοιας στο Μαντέμ Λακό. Τα πλήθη των παζαριών ή τις λαϊκές αγορές, τους λούστρους, τα έργα για το Βιετνάμ, του πρόσφυγες της Κύπρου ή την πόρτα του Πολυτεχνείου, μετά την καταστροφή. Ο Κ.Μ. όπως είπα πιο πάνω, ήταν πάνω απ’ όλα άνθρωπος που συμπονούσε τους αγώνες του λαού και ειδικά αυτούς που δοκιμάζονταν περισσότερο.

Ο Τεχνοκριτικός καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, Στέλιος Λυδάκης, ένας από τους πολλούς που έγραψαν για το έργο του Κ.Μ., αναφέρει μεταξύ άλλων:

«Ο Κ.Μ. Είναι ζωγράφος της πραγματικότητας, παν’ απ’ όλα τον ενδιαφέρει ο άνθρωπος  με τον συναισθηματικό του κόσμο, τις ασχολίες του και τα προβλήματα του.»

Δεν θα μπορούσε κανείς να μιλήσει  για το έργα του Κ.Μ., χωρίς να αναφερθεί στο νεοκλασικά του σπίτια, τα μικρομάγαζα στα Γιάννενα ή τις εξώπορτες των νεοκλασικών, που πάνω τους είναι καταγραμμένα τα μεγαλείο και το δράμα του τόπου μας. Τα σπίτια αυτά, όπως γράφει ο Ακαδημαϊκός – Καθηγητής και Ιστορικός της τέχνης στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, Χ. Χρήστου, «είναι η νοσταλγία για ένα χαμένο παράδεισο ύστερα από την ακαλαίσθητη αλλοίωση της πόλης της παλλάδος και μεταβάλλονται σε σύμβολα της παροδικότητας της δόξας που χλομιάζει και επαφίεται στην ακατάσχετη ροή των πάντων. Τα έργα αυτά, λέει πιο κάτω, τα διαπερνά μια αδιόρατη μελαγχολία, μια νοσταλγική ανάμνηση για το ρόλο του χρόνου και το τέλος που έρχεται για τα οικοδομήματα αυτά».

Ο Κ.Μ. δούλευε  ακατάπαυστα ως την στιγμή που ένα εγκεφαλικό του στέρησε αυτή του τη μεγάλη αγάπη και από τότε άλλαξε δραματικά τη ζωή του. Η όραση του αδυνάτησε και δεν του επέτρεψε πλέον να δουλεύει. Αυτό ήταν το μεγαλύτερο χτύπημα και πέρσι η γη της Ζίτσας τον υποδέχθηκε στην αγκαλιά της, Η τύχη του έδωσε μακροζωία, έζησε έως τα 94. Το δυστύχημα ήταν ότι τα τελευταία  10 – 12 χρόνια λόγω του εγκεφαλικού δεν μπόρεσε να συνεχίσει το ρυθμό της δουλειάς του για να μας δώσει κι άλλα αριστουργήματα. Ήταν όμως μια παρηγοριά ότι τον νοιώθουμε εκεί στο διαμέρισμα του στην Ξενοκράτους  να δίνει τις συμβουλές του και τον καλό του λόγο. Είχε προηγηθεί ο θάνατος της αγαπημένης του συζύγου, σπουδαίας ζωγράφου επίσης που κι εκείνη, όπως και ο Κ.Μ., αγάπησε με πάθος την Ήπειρο. Πέρα από το σπουδαίο έργο που υλοποίησε βοήθησε αποφασιστικά σε ότι ο Κ.Μ.  είχε ονειρευτεί για την Ήπειρο. Από τη συμπαράσταση της και την αγάπη της αντλούσε δύναμη  και κουράγιο  για το τεράστιο έργο που υλοποίησε στη ζωή του.  

Ο Κ.Μ. ευεργέτησε την Ήπειρο και ειδικά τα Γιάννενα. Εδώ και 55 χρόνια, χάρη σ’ αυτόν και στις προσπάθειες του με την συνδρομή των «φίλων των Ιωαννίνων» που ο ίδιος επινόησε, δημιουργεί στα Γιάννενα μια θαυμάσια πινακοθήκη με σπουδαία έργα που  μάζεψε με πολύ προσπάθεια και  κόπο χάρις στο κύρος και τις φιλίες  του. Η συλλογή αυτή άλλαξε πολλές φορές στέγη. Είχε πολλές περιπέτειες και ξέρω πόσες αγωνίες πέρασε μέχρι την εγκατάσταση στη σημερινή θέση και παρά το ότι στεγάζεται σε ένα συμπαθητικό νεοκλασικό κοντά στο Άλσος. Ο χώρος δεν επαρκεί για την ανάπτυξη όλων των έργων, πολύ περισσότερο για νέες δωρεές ή νέα αποκτήματα. Ελπίζουμε σε νέο μεγαλύτερο χώρο για να γίνει μια πινακοθήκη που θα αντιπροσωπεύει και πολλούς άλλους άξιους νεότερους Ηπειρώτες, και όχι μόνο, καλλιτέχνες αλλά και μια πόλη σαν τα Γιάννενα.  

Σε λίγο καιρό θα  ανοίξει τις πύλες της και μια νέα πινακοθήκη  με έργα χαρακτικής, στη Ζίτσα αυτή τη φορά, την ιδιαίτερη πατρίδα του Κ.Μ.. Μία συλλογή 230 περίπου έργων που ο Κ.Μ. μάζεψε με πολύ φροντίδα όλη του τη ζωή, που ξόδεψε γι’ αυτά πολλά χρήματα και χρόνο και που όταν ανοίξει τις πόρτες τις στο κοινό θα διαπιστώσει ότι είναι μοναδική στην Ελλάδα.

Αυτός με λίγα λόγια ήταν ο Κ.Μ. . Ένας ευπατρίδης που συνέχισε την παράδοση της ευεργεσίας του, στον τόπο του. Λαμπερό παράδειγμα Ηπειρώτη με τεράστια προσφορά που ποτέ δε σκέφτηκε ανταλλάγματα, σκεπτόταν μόνο πως θα προσφέρει στην Αγαπημένη του Ήπειρο με κάθε τρόπο. Όλοι εμείς οι νεότεροι Ηπειρώτες Καλλιτέχνες που τον γνωρίσαμε καλά αισθανόμαστε ευγνωμοσύνη για την προσφορά του στην τέχνη, τον έχουμε στη καρδιά μας και τον σκεπτόμαστε πάντα με αγάπη.  

 

 

                                                                                    Αθήνα 19/01/08

                                                                           Θεόδωρος Παπαγιάννης

                                                                        Γλύπτης – Καθηγητής Α.Σ.Κ.Τ.