Άννα Δερέκα
ποιήτρια
«Είναι το μωβ του Υπερρεαλισμού στην
Ήπειρο»
Της
Βαρώνη
Isabel Bernadini d’ Arnesano
Καθηγήτρια
Νέας Ελληνικής Λογοτεχνίας Πανεπιστήμιο Λέτσε, Ιταλία
«…Η Άννα Δερέκα είναι δημοσιογράφος σε
καθημερινή εφημερίδα, παραγωγός πολιτιστικών εκπομπών 15 χρόνια στο
Δημοτικό ραδιόφωνο της πόλης, μέλος της συντακτικής ομάδας του
φιλολογικού περιοδικού Φηγός, ποιήτρια και πεζογράφος.
Το έργο της χωρίζεται σε ποιήματα και διηγήματα
που χαρακτηρίζονται σαν πεζά ποιήματα, αλλά και η δημοσιογραφία της
είναι λογοτεχνική, ένα είδος δημοσιογραφίας που ασκούν ελάχιστοι
στην Ελλάδα.
Η Άννα Δερέκα διαμόρφωσε την συγγραφική της
προσωπικότητα μακριά από την Ήπειρο, αλλά έχει επιλέξει την Ήπειρο,
ζώντας στα Ιωάννινα, ενσωματώνοντάς τα μέσα στο έργο της. Βλέπε
«Υδάτινες Φλέβες», μία ολόκληρη ποιητική συλλογή που αφορά τις 17
πνιγμένες στη Λίμνη, «Οδός Αβέρωφ», «Στάσις Άγιος Νικόλαος»,
«Διεθνές» κ.α. και έτσι κατατάσσεται με το έργο της στην ομάδα
Ηπειρωτών Λογοτεχνών γράφει : « Με το κριτήριο της εντοπιότητας
αντιπροσωπεύει την τοπική λογοτεχνική παραγωγή με συγγραφείς που
ζουν στα Ιωάννινα όπως ο Φρίξος Τζόβας.».
Ποια στοιχεία γραφής διαφοροποιούν την Άννα
Δερέκα; «Είναι το μωβ του υπερρεαλισμού στην Ήπειρο» έγραψε γι’
αυτήν ο ποιητής Απόστολος Ζώτος. Υπερρεαλιστική γραφή λοιπόν, μέσα
σε μία θεματολογία που κινείται ανάμεσα στον έρωτα και στο θάνατο.
Για την Άννα Δερέκα, δεν υπάρχουν ζώντες και
τεθνεώντες, πραγματικό και φανταστικό, ηθικό και ανήθικο. Πείθεσαι
ότι οι νεκροί ζουν. Ζώντας αυτή τη ζωή, ζει μιαν άλλη, την
φανταστική, που γι’ αυτήν είναι η πραγματική ζωή. Πορεύεται μαζί με
τις γυναίκες του μύθου, της ιστορίας και τις καθημερινές,
αδιαχώριστα. Ποζάρει στις 17 πνιγμένες που βγαίνουν από την λίμνη
για να την φωτογραφήσουν, και η ίδια, στην επίσκεψή της στο
κοιμητήριο Αγίου Νικολάου, προτείνει στον Σπυρίδωνα Μέκιο που
απεβίωσε το 1885 «Πάμε στο μουσείο του πρότεινα, θα φωτογραφηθούμε
με τα’ αγάλματα, θα αγοράσουμε κάρτες και ενημερωτικά φυλλάδια,
πάμε, το μυαλό δεν έχει ηλικία, ούτε θάνατο … Φορούσε κόκκινη φλωτάν
γραβάτα. Έβγαλα ένα καθρεφτάκι και το χάρισα, έτσι αυθόρμητα στον
Λέων Καφταντζόγλου, για να τον παρηγορήσω. Το πήρε αλαζονικά, σαν να
το χρειαζότανε και αναπότρεπτα, με μια εφηβική έλξη άρχισε να
κοιτάζεται … μες το ημικυκλικό καθρεφτάκι, ξεπλάθονταν η δισταχτική
ελπίδα για την απραγματοποίητη αφθαρσία…». Η ιδιαιτερότητά τους
είναι ότι αν και διαπραγματεύονται τον θάνατο, διασχίζονται από
ερωτικά ρίγη. Στο «Στάσις Άγιος Νικόλαος», οι νεκροί τινάζονται από
ξαφνικούς σπασμούς ερωτικούς. Αναφέρω ένα δεύτερο χαρακτηριστικό
παράδειγμα, στο κείμενο «Τώρα περπατάω ανάμεσά σας αόρατη με μια
μάσκα μαύρο φόρεμα»:
«…Τις νύχτες ονειρευόμουν το ωραίο του κεφάλι
κομμένο να κυλάει στις φλέβες μου. Να μου το κατεβάζουν οι φλέβες
μου, όπως κατέβαζε ο Έβρος ποταμός το κεφάλι του Ορφέα. Το κεφάλι
του Ορφέα να τραγουδάει, το αγαπημένο μου κεφάλι να πλέει νεκρό κι
εγώ να κλαίω για πάντα.
Να ασφαλίζω το σώμα στον τάφο. Και τις νύχτες,
να πέφτουν ένας ένας οι επίδεσμοι. Να ξαναγεννιέται. Να
ξαναγεννιέμαι με τη νέα του γέννηση. Και τότε, πάλι έρωτας…»
Η Άννα Δερέκα χαρακτηρίστηκε και σαν «Ερωτική
ποιήτρια της πόλης». Τα «69 Ποιήματα Αγάπης» κρίθηκαν από την
Ακαδημία Αθηνών το 1979, το καλύτερο ποιητικό βιβλίο, της χρονιάς
στην Ελλάδα, με στίχους όπως αυτόν:
«Η άνοιξη είναι μια σπασμένη χορδή / στο λαιμό
του καναρινιού / μια τσαλακωμένη κοριτσίστικη φούστα / μια μπούκλα
από τα ξανθά μου μαλλιά / που πόθησαν οι κραυγές σου.»
Η Γλωσσική της ιδιαιτερότητα. Όλο της το έργο
χαρακτηρίζεται από ένα ωραίο πλουσιότατο διαχρονικό λεξιλόγιο. Η
γλώσσα της είναι η ζωντανή καθομιλουμένη, χωρίς τις περιττές ξένες
λέξεις τόσο αγαπητές σε πολλούς σύγχρονους λογοτέχνες που τις
μεταχειρίζονται αγνοώντας τις αντίστοιχες ελληνικές.
Διαβάζοντας το σύνολο του έργου της, διαπίστωσα
και την ιδιάζουσα σχέση της με το νερό. Το νερό είναι ζωή και
θάνατος. Στο έργο της, ακόμη και το αίμα καθώς και το νερό
πνίγονται: «… μια φλεβίτσα ποταμάκι στο αριστερό μου χέρι, / θα’ναι
ο Αχέροντας που τα’ οδηγεί…», «… όλοι με γνώριζαν, όλοι λέγανε είναι
η αρραβωνιαστικιά του ποταμού, φέρτην στο τραπέζι…», και το ποίημα
«Ιωάννινα», κλείνει με τους στίχους «… Η λίμνη πνίγεται / Κάθε λεπτό
/ Μές στα νερά της…».
Για το σύνολο του έργου της και πιστεύοντας στη
ρωγμή που κάνει στην Σύγχρονη πεζογραφία, με έναν ιδιαίτερο τρόπο
γραφής, αποφασίσαμε στο Τμήμα Μεσογειακών Γλωσσών και Λογοτεχνίας
του Λέτσε όπου διδάσκω, να δώσουμε σε μεταπτυχιακή ιταλίδα φοιτήτρια
ως θέμα για την διδακτορική διατριβή της «ΑΝΝΑ ΔΕΡΕΚΑ, Η ΠΟΙΗΤΡΙΑ. Η
ΖΩΗ ΤΗΣ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΚΡΑΥΓΗ ΚΑΙ ΤΗ ΣΙΩΠΗ». Είναι η πρώτη φορά που
δίνεται σε ένα Ιταλικό Πανεπιστήμιο, σαν θέμα διατριβής, η ζωή και
το έργο ενός Έλληνα ποιητή που ζει και εργάζεται στην επαρχία. Σε
μια Ημερίδα – Θεσμό, που οργανώνεται κάθε χρόνο στο Λέτσε από τον
Δήμο εν συνεργασία με το Πανεπιστήμιο, κατά την οποίαν τιμάται ένας
ποιητής από ένα Μεσογειακό κράτος, φέτος καλέσαμε την Άννα Δερέκα
για να αντιπροσωπεύσει την Σύγχρονη Ελληνική Ποίηση. Το έργο της θα
το παρουσιάσει ο κοσμήτωρ της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου
Ιωαννίνων Ερατοσθένης Καψωμένος. Έχει μεταφραστεί μεγάλο μέρος των
ποιημάτων της στα Ιταλικά και θα απαγγελθούν από γνωστούς Ιταλούς
ηθοποιούς θεάτρου.»
Βαρώνη Isabel Bernadini d’ Arnesano
Καθηγήτρια Νέας Ελληνικής Λογοτεχνίας
Πανεπιστήμιο Λέτσε, Ιταλία