ΔΩΔΩΝΑΙΟΣ ΛΟΓΟΣ 21/09/2011
Ομιλία του Καθηγητή Θάνου Χρήστου
Θάνος
Χρήστου: Δεν μπορούμε να μιλήσουμε για μια Ηπειρωτική Σχολή στη
Ζωγραφική, σε αντιστοιχία με τη Γλυπτική
Εγκαινιάστηκε η 2η Εικαστική Έκθεση «Η ΗΠΕΙΡΟΣ ΤΩΝ ΓΛΥΠΤΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ
ΖΩΓΡΑΦΩΝ», της Εταιρίας Λογοτεχνών και Συγγραφέων Ηπείρου, στο
Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Δωδώνης, την Τετάρτη 21 Σεπτεμβρίου.
Πυκνή σε εκλεκτό και φιλότεχνο κοινό η έκθεση, και μεστή
περιεχομένου η ξενάγηση του Αναπληρωτή Καθηγητή Ιστορίας της Τέχνης
στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, κ. Θάνου Χρήστου:
Να πάρουμε μια ιδέα, γιατί μια ιδέα μπορούμε να πάρουμε για τα έργα
τα εικαστικά που έχουμε δίπλα
μας. Όπως και στην αίθουσα του Συνεδριακού Κέντρου είπαμε,
εδώ είναι συγκεντρωμένη δουλειά Ηπειρωτών Καλλιτεχνών, ζωγράφων,
γλυπτών και χαρακτών, οι οποίοι παρουσιάζουν μια διαδρομή, θα έλεγε
κανείς πολλών χρόνων καλλιτεχνικής δημιουργίας. Βέβαια, να
διευκρινίσουμε ότι οι περισσότεροι από αυτούς, μας δίνουν δείγματα
της καινούργιας δουλειάς τους.
Να πούμε εισαγωγικά, γιατί είναι αδύνατο να
μείνουμε μπροστά σε όλα τα έργα, τι μπορεί να είναι μια ομαδική
έκθεση. Τι δηλαδή, θέλει να πει μία ομαδική έκθεση. Πολύ
περισσότερο, που εδώ δεν έχουμε μια συγκροτημένη και οργανωμένη
ομάδα, με κοινά χαρακτηριστικά, κοινό θεωρητικό υπόβαθρο, κοινά αν
θέλετε, στιλιστικά στοιχεία. Επομένως, εδώ πρέπει αναγκαστικά να
μιλήσουμε για μία ομαδική έκθεση, που οι καλλιτέχνες συνδιαλέγονται
μεταξύ τους. Είναι μία έκθεση στην οποία πολλές ανεξάρτητες φωνές,
συναντιούνται για να δώσουν τη συνάντησή τους με τον κόσμο. Αυτές οι
φωνές μας δίνουν με κάθε μέσο, εννοώ τεχνοτροπικό μέσο, διάφορες
προσπάθειες που είτε έχουν αναφορές στη συγκεκριμένη οπτική
πραγματικότητα, είτε ξεμακραίνουν αν θέλετε λίγο περισσότερο,
κατακτώντας την αφαίρεση. Αυτό που είναι ενδιαφέρον να
παρακολουθήσει κανείς, σαν πρώτη εικόνα όταν μπαίνει μέσα στην
έκθεση, είναι ακριβώς αυτές οι φωνές που συνδιαλέγονται. Γιατί μας
παρουσιάζουν ακριβώς όλα τα άκρα. Την ελπίδα και τον φόβο, την φθορά
και τα νιάτα, τα γηρατειά και την παιδική ηλικία, το παραμύθι και το
όνειρο. Όλα αυτά που συγκροτούν κατά κάποιον τρόπο την ανθρώπινη
ύπαρξη. Ακόμη κι όταν βρισκόμαστε μπροστά στα έργα της αφαίρεσης,
αυτά τα έργα τα αφηρημένα, όπως έχουμε συνηθίσει να τα λέμε, μας
προκαλούν να σκεφτούμε. Ή σε πολλές περιπτώσεις, μας προκαλούν να
απολαύσουμε. Να νιώσουμε δηλαδή, την αισθητική απόλαυση που
δημιουργούν τα επίπεδα, ο χώρος, τα χρώματα, οι άξονες μέσα στο έργο
και αυτό που υποβάλλουν τελικά στον θεατή, με αυτά που δείχνουν.
Μία
γενική παρατήρηση, χωρίς να το γενικεύουμε, πρέπει να δώσουμε για
τους Ηπειρώτες καλλιτέχνες. Μπορεί στη συγκεκριμένη περίπτωση, κι
αυτό να το επισημάνουμε να έχουμε τρεις τέσσερις απουσίες από την
έκθεση, εννοώ καλλιτεχνών που κινούνται στο φάσμα της τέχνης, αλλά
αυτό δεν μας εμποδίζει να βγάλουμε μερικά γενικά συμπεράσματα. Και
το πρώτο γενικό συμπέρασμα, θα έλεγα ότι είναι, ότι οι Ηπειρώτες
καλλιτέχνες έχουνε ένα καθαρό βιωματικό χαρακτήρα στην τέχνη τους.
Έναν χαρακτήρα, που προκαλείται, ακούσαμε πολύ ενδιαφέρουσες ομιλίες
κάτω, από το τοπίο της περιοχής, το οποίο μεταφέρεται με πολλούς
τρόπους στη ζωγραφική επιφάνεια. Ένα δεύτερο χαρακτηριστικό, επίσης
χωρίς να θέλω να το γενικεύσω εντελώς, είναι ότι οι Ηπειρώτες
καλλιτέχνες, έλκονται ιδιαίτερα από την οπτική πραγματικότητα.
Ξέρετε ότι ούτως ή άλλως η Νεοελληνική τέχνη, έχει περάσει τώρα πια
σ' ένα μεγάλο βαθμό ή εν πάση περιπτώσει, σε πολλούς δημιουργούς,
από την φάση της αφαίρεσης στη φάση που προσεγγίζει με περισσότερο
κριτική ματιά την οπτική πραγματικότητα. Κι αυτό νομίζω ότι είναι
ευδιάκριτο μέσα στην αίθουσα αυτή. Και επίσης ένα τρίτο
χαρακτηριστικό είναι, και μιλάω κυρίως για την γλυπτική, ότι ο
Ηπειρώτες καλλιτέχνης έχει σ' ένα βαθμό αποδεσμευτεί κι απ' την
ανθρώπινη μορφή. Έχει αρχίσει δηλαδή να βλέπει τη γλυπτική, όχι ως
μία προσπάθεια που πρέπει αναγκαστικά να κατευθυνθεί προς την
ανθρώπινη μορφή. Ξέρετε ότι όλη η γλυπτική, των παλαιότερων χρόνων,
έχει σαν αφετηρία και βάση, την ανθρώπινη μορφή.
Έχει ο Ηπειρώτης καλλιτέχνης λοιπόν ξανοιχθεί και σε έργα που
πηγαίνουν περισσότερο προς την ανακάλυψη του ρόλου του όγκου, του
φωτός, των αξόνων, μέσα στο γλυπτικό έργο. Μία προσπάθεια που
βεβαίως, μπορείτε επίσης να καταλάβετε ότι μας οδηγεί στην αφαίρεση.
Πρέπει να πούμε, ότι μέσα στην έκθεση συνυπάρχουν πολλές γενιές
καλλιτεχνών και αυτό αν θέλετε, είναι και το πιο γόνιμο αποτέλεσμα
αυτής της έκθεσης. Αυτή η συνομιλία δηλαδή, των γενεών και μην
φανταστείτε ότι υπονοώ, ότι οι παλαιότερες γενιές είναι
προσκολλημένες στο παρελθόν και οι νεώτερες είναι επαναστατικές.
Πολύ συχνά θα ανακαλύψετε στα έργα, ότι και οι παλαιότερες γενιές
είναι επαναστατικές και οι νεώτερες ανατρέχουν στο παρελθόν, για να
μπορέσουν να μιλήσουν για το μέλλον. Θα δείτε μέσα στην έκθεση,
νομίζω θα μείνετε αρκετή ώρα μπροστά στα έργα, αυτής της έκθεσης, θα
δείτε τις πιο διαφορετικές κατευθύνσεις. Εξπρεσιονιστικές
προσπάθειες, προσπάθειες που προσπαθούν να υποβάλλουν, προσπάθειες
που κυριαρχούνται από ένα ονειρικό κλίμα, που μας πηγαίνουν δηλαδή,
περισσότερο προς μία σουρεαλιστική κατεύθυνση, προσπάθειες που
εκμεταλλεύονται περισσότερο τον χώρο. Και δεν μιλάω μόνον για τη
γλυπτική, που κατ' εξοχήν εκμεταλλεύεται τον χώρο. Προσπάθειες
κυρίως να ανιχνευθούν συναισθήματα και αγωνίες, με διάφορα έργα.
Ήδη, αν δείτε το σύνολο της έκθεσης, με μία ματιά γύρω γύρω, θα
παρατηρήσετε ότι τα κυρίαρχα θέματα είναι, από τη μία η ανθρώπινη
μορφή, από την άλλη το τοπίο! Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν λείπουν
και άλλες προσπάθειες. Και επαναλαμβάνω, ότι φαίνεται, ότι η
Ηπειρωτική γη, στρέφει τους καλλιτέχνες προς αυτές τις σημαντικές
θεματογραφικές περιοχές, στις οποίες έχουν καταγραφεί πάρα πολύ
σημαντικές προσπάθειες από παλαιότερα, αλλά κυρίως τα τελευταία
χρόνια. Το πιο ελπιδοφόρο μήνυμα της έκθεσης, δεν είναι ότι ακόμα οι
παλαιοί καλλιτέχνες δίνουν ώριμες προσπάθειες, τις δίνουν με έμφαση
στο θεματικό πλουραλισμό, στον τεχνοτροπικό πλουραλισμό. Θα δείτε
τεχνικές κολάζ, θα δείτε διάφορες τεχνικές στη χαρακτική. Η
χαρακτική που είναι μία, θα έλεγε κανείς, δημοκρατική αδερφή της
ζωγραφικής, όπως συνηθίζω να τη λέω, γιατί παράγεται σε πολλά
αντίτυπα, είναι πολύ φθηνότερη, έχει ο κόσμος ευκολότερη πρόσβαση
στο χαρακτηριστικό.
Θα δείτε λοιπόν τεχνικές, τις πιο διαφορετικές τεχνικές κολάζ, για
παράδειγμα, που όλες προσπαθούν μέσω του υλικού να δώσουν το
περιεχόμενο που επιθυμεί ο καλλιτέχνης. Γιατί βέβαια
πρέπει να πούμε ότι η τέχνη
είναι κυρίως περιεχόμενο. Γιατί μορφή χωρίς περιεχόμενο, μορφή η
οποία δεν λέει τίποτα, δεν μπορεί να μιλήσει, δεν έχει και κανέναν
νόημα στην τέχνη. Η μορφή, το υλικό πρέπει να μορφοποιείται με
τέτοιο τρόπο, που να κατορθώνει να δίνει στον θεατή, είτε την
αισθητική συγκίνηση, είτε τα νοήματα τα οποία θα επεξεργαστεί ο
ίδιος, για να μπορέσει να προσλάβει αυτό που θέλει ο καλλιτέχνης.
Και πρέπει να πούμε και αυτό να το έχουμε πάντα στο πίσω μέρος του
μυαλού μας και το βλέπουμε σε πολλές προσπάθειες μέσα στην έκθεση,
ότι ο καλλιτέχνης συχνά είναι πολύ μπροστά από την εποχή του. Αυτό
που δεν μπορούμε συχνά να κατανοήσουμε, είναι οι δονήσεις που
δέχεται ο καλλιτέχνης από την εποχή του ή από μπροστά απ' την εποχή
του. Ξέρεται ότι πολλοί μεγάλοι καλλιτέχνες, εν ζωή καταδικάστηκαν,
ακριβώς επειδή ήταν και μορφοποίησαν τις αγωνίες του κόσμου που
έρχεται, που ο καλλιτέχνης έπαιρνε αυτές τις δονήσεις και ο απλός
κόσμος δεν μπορούσε να τις καταλάβει.
Να μην σας θυμίσω τώρα, στις αρχές του 20ου αιώνα, δη διάσπαση του
ατόμου, τη ραδιενέργεια, με τη θεωρία των ονείρων του Φρόιντ,
πράγματα που ο καλλιτέχνης τα διάβαζε και προσπαθούσε να τα κάνει
εικόνα και ο απλός άνθρωπος δεν μπορούσε να κατανοήσει και γι' αυτό
ακριβώς καταδίκαζε και το έργο τέχνης.
Επομένως, θα σας έλεγε να
σταθούμε μπροστά σε όλα τα έργα, με την κατανόηση, αν θέλετε δεν
μ' αρέσει η λέξη, και με την
ανοχή του διαφορετικού από εμάς, του ανθρώπου που δέχεται τις
δονήσεις, γιατί ο καλλιτέχνης είναι ένας πολύ ιδιαίτερος άνθρωπος,
άλλοι τον λένε ιδιόρρυθμο ή δεν ξέρω τι άλλο. Είναι ένας
ευαίσθητος άνθρωπος, που μπορεί αυτό που βλέπει γύρω του, αυτό που
νιώθει μέσα του, να το βγάζει με εικόνες. Και γι' αυτό θα δείτε ότι
οι καλλιτέχνες συνήθως δεν μιλάνε, και πολύ καλά κάνουν, γιατί οι
καλλιτέχνες έχουν ένα πολύ πιο ισχυρό όπλο, κατά την άποψή μου από
τις λέξεις στη σημερινή εποχή, είμαστε στην εποχή της εικόνα, έχουν
την εικόνα που δημιουργούν με τα χέρια τους, κι αυτό επαναλαμβάνω το
κάνουν με πάρα πολύ σπουδαίο τρόπο οι καλλιτέχνες που έχετε εδώ.
Αυτό που ανέφερε ο Δήμαρχος ο κ. Παπασταύρος για την
Ηπειρωτική Σχολή, για τη
Γλυπτική μπορούμε να το ισχυριστούμε, γιατί δημιουργήθηκε μια
παράδοση μέσω των δασκάλων στη σχολή Καλών Τεχνών, οι μαθητές
τους, με την παραγωγή
καινούριων μαθητών κ.λ.π. Θα ήθελα σε 40, 40, 50 χρόνια από
τώρα, να μιλάμε και για μια σπουδαία Σχολή Ηπειρωτών Καλλιτεχνών. Μη
παρεξηγηθείτε, έχουμε πολύ σημαντικούς, σπουδαίους καλλιτέχνες και
στη ζωγραφική. Έναν, θα τον αναφέρω, δεν είναι Γιαννιώτης, μη
παρεξηγηθείτε, ο Μόραλης για παράδειγμα. Ξέρετε ότι έχει
δημιουργήσει μια ολόκληρη Σχολή, μόνο με τους μαθητές του.
Απλά δεν μπορούμε να
μιλήσουμε για μια Ηπειρωτική Σχολή στη ζωγραφική, σε αντιστοιχία με
τη γλυπτική.
Επομένως, θα έλεγα, ο καθένας από μας, να ανοίξει περισσότερο τα
μάτια της καρδιάς του, και να απολαύσει όλες αυτές τις προσπάθειες,
ακόμα κι αν μιλάνε για αγωνίες. Άλλωστε τι είναι η εποχή μας σήμερα;
Μια αγωνία είναι για όλους μας, για τη χώρα μας, για τον κόσμο
ολόκληρο, ουσιαστικά. Κι αυτό επαναλαμβάνω, είναι κάτι που θα φανεί
στον χρόνο που χρησιμοποιεί ο καλλιτέχνης, στη φόρμα του, στο
εξπρεσιονιστικό πάθος. Θα φανεί σε μία σειρά χαρακτηριστικών και γι'
αυτό καθένας από μας, όπως έλεγε και ένας σπουδαίος γερμανός
καλλιτέχνης ο Φρίντριχτ, δε χρειάζεται να κάνει τίποτε άλλο, από το
ανοίξει τα μάτια του και την καρδιά του μπροστά στα έργα τέχνης, για
να μπορέσει να τα απολαύσει.