Αναδρομική έκθεση Γλυπτικής του Κυριάκου Ρόκου "ΑΝΟΞΕΙΔΩΤΑ ΤΑΞΙΔΙΑ"
Ομιλία
Γιάννης
Παπαϊωάννου
Διδάκτωρ Ιστορίας της Τέχνης
Αναδημοσίευση από την
εφημερίδα Νέοι Αγώνες
Γιάννενα 12.05.08
Δεύτερος ομιλητής ο κ. Γιάννης Παπαϊωάννου, παλιός
γνώριμος κι αυτός του Ρόκου και της δουλειάς του γλύπτη, ξεκίνησε
λέγοντας:
«Στα τόσα χρόνια και στις τόσες διαλέξεις που έχω δώσει
δεν θυμάμαι να βρέθηκα εκ των πραγμάτων, σε τόσο προβληματισμένη θέση,
όσο τώρα. Γιατί η κυρία Δερέκα, πρώτη φορά είχα την τιμή να την γνωρίσω
πριν από λίγα λεπτά, δεν είχα ξαναμιλήσει μαζί της, είπε μ’ έναν τρόπο
που αγγίζει όλους, αυτά που θάθελα να πω. Και έτσι, βρίσκομαι απλά να
συμφωνώ, και να θαυμάζω τη μεγάλη διεισδυτικότητα με την οποία άγγιξε το
θέμα. Είναι αστείο να κάνω κριτική του προηγούμενου ομιλητή, και να με
συμπαθάτε γι’ αυτό, αλλά επειδή είμαι πραγματικά εντυπωσιασμένος, θέλω
να πω ότι άκουσα μία κριτική για την ουσία κι όχι μια κριτική για
πράγματα τα οποία λίγο πολύ τα γράφει ένας κατάλογος, λίγο πολύ ο
καθένας έχει την προσωπική του άποψη.
Ένιωσα ότι φωτίζεται η λειτουργία κάποιων πραγμάτων με
ένα καθαρά πνευματικό τρόπο.
Ας έρθουμε λοιπόν να δούμε ένα ένα, τι μπορεί κανείς να
προσθέσει πάνω σ’ αυτά ή να αναπτύξει μιας και τόσο καίρια εθίγησαν.
Όπως όλοι ξέρετε, οι αρχαίοι καλλιτέχνες, οι ανώνυμοι
καλλιτέχνες, αυτοί των οποίων τα έργα θαυμάζουμε στα μνημεία του
παρελθόντος, δεν λειτουργούσαν μέσα από το εγώ. Δεν λειτουργούσαν μέσα
από το σύνδρομο του μεγάλου καλλιτέχνη. Ακριβώς επειδή ήταν μεγάλοι
καλλιτέχνες. Ανήκαν σ’ ένα σύνολο. Ανήκαν σ’ ένα κορμό. Ήτανε φορείς
ιδεών και ήτανε στην ουσία, αυτό που δεν είναι σήμερα οι καλλιτέχνες,
ήταν πολίτες. Βέβαια έχουμε μάθει να λέμε ένα σωρό κουβέντες για
τον πολιτικό πολιτισμό και άλλες μπούρδες, αλλά ο σημερνός καλλιτέχνης –
νομίζω ότι απαντώ σ’ αυτά που θίξατε κυρία Δερέκα – λειτουργεί σαν
ιδιώτης. Λειτουργεί σαν προσωπικός μάνατζερ στο μικρόκοσμό του.
Δεν έχει συνείδηση, ότι το έργο αυτό απευθύνεται όχι απλά για να
πουληθεί, ή να πουλήσει, αλλά για να εκπαιδεύσει, για να αγγίξει και ότι
είναι επικοινωνιακό υλικό το έργο τέχνης. Αυτά δυστυχώς, ζούμε σε μια
εποχή που για λόγους, δεν είναι της παρούσης να αναπτύξω, ένα σύστημα,
πάρα πολύ ωραία τα έχει βαλμένα και έχει πακετάρει τους καλλιτέχνες σε
ρόλους, αναθέτοντάς τους ο καθένας να είναι ιμπρεσάριος της
μηδαμινότητας του.
Ένας γλύπτης από τη φύση του, τα πράγματα τα οποία
κάνει, δεν τα κάνει ούτε για μία γκαλερί, στην ουσία, ούτε για έναν
ιδιώτη. Τα κάνει για την πόλη. Κι αυτός είναι ο πολιτισμός, κι αυτός
είναι ο ρόλος του πολίτη, και γι’ αυτό είπε ο κ. Φίλιος για τις δωρεές
που έχει κάνει ο Κυριάκος κλπ κλπ. Όμως μια και μιλάμε για το γλυπτό
στην πόλη, να πω κατ’ αρχήν ένας άλλος λόγος για τον οποίο σήμερα
νιώθω κομπλεξαρισμένος, είναι ότι ήρθα να μιλήσω για γλυπτική στην
Ήπειρο. Να μιλήσω, να πώ τι; Όταν υπάρχουν στη φύση οι κολυμπήθρες
ανάμεσα στο Μικρό και στο Μεγάλο Πάπιγκο, το Μέγα Γλυπτό του Θεού, όταν
υπάρχει το καταπληκτική μουσείο γλυπτικής, εδώ λίγο πιο έξω από τα
Γιάννενα, μιλώ για το Σπήλαιο του Περάματος, όταν υπάρχει η Γκαμήλα και
να μην πώ για ποια άλλα βουνά, και τι άλλες γλυπτικές φόρμες, μας
υποδηλώνει η ίδια η φύση. Η επέμβαση του ανθρώπου μέσα στο τοπίο,
έχει καθαρά γλυπτικό χαρακτήρα, ακόμα κι όταν είναι χρηστική.
Παράδειγμα: Θέλετε να σας πω για την Σκάλα του Βραδέτου; Για την
γλυπτική δηλαδή υπόσταση της σκάλας του Βραδέτου; Να μιλήσω για την
γλυπτική υπόσταση των πολύ πολύ γνωστών γεφυριών; Να πούμε στους Κήπους
για το γεφύρι του Κόκκορη; Για την γέφυρα της Πλάκας, για όποια θέλετε;
Εκεί λοιπόν έρχεται, ότι η φύση σε διδάσκει τι πρέπει να κάνεις. Θα έρθω
αμέσως και στο φίλο μου το Ρόκο, αλλά το μεσημέρι κάποια στιγμή που
κάναμε τη βόλτα της Λίμνης και είδαμε το γλυπτό του, ανάμεσα στα γλυπτά
άλλων πού άξιων καλλιτεχνών, από το Συμπόσιο του 1996, που είχε
δρομολογήσει ο κ. Φίλιος, προσέξαμε το γλυπτό. Έβαλε τα χέρια του, αυτά
τα χέρια για τα οποία μιλήσατε κυρία Δερέκα, και μου έδειξε πάνω στο
γλυπτό τη «θεά Λίμνη». Μου έδειξε το Μιτσικέλι. Έβαλα τα χέρια μου επάνω
και είδα τη διπλή κορφή που στο βάθος διέκρινα πάντα από το Μιτσικέλι,
είδα την ίδια διπλή κορφή, πάνω στο γλυπτό. Είδα τελικά ότι το γλυπτό
ήτανε μια μικρογραφία, αυτού που ο Ελύτης θα έλεγε «ο κόσμος ο μικρός, ο
μέγας».
Σ’ αυτά λοιπόν όλα τα πράγματα του χώρου, ο οποίος
καθορίζει. Λοιπόν, ένα το κρατούμενο: ο χώρος που καθορίζει. Η Ήπειρος
με τη δική της αισθητική, με τη δική της ψυχική ιδιοσυστασία, με τον
δικό της τρόπο να περνάει στις ψυχές των ανθρώπων μύχια πράγματα. Ένα
αυτό. Δεύτερο, η Λαϊκή παράδοση. Τρίτον η Αντίληψη του καλλιτέχνη που
έχει επίγνωση, του ότι αυτός μεν είναι περαστικός, αλλά το έργο του
μπορεί να χαριστεί στο τοπίο, να επιστρέψει στο τοπίο και μόνο έτσι να
διαιωνιστεί.
Κι ερχόμαστε τώρα στο θέμα της κριτικής. Οι
περισσότεροι κριτικοί της τέχνης, μιλώντας για κάποιο έργο, έμμεσα
κάνουν χιλιάδες αναφορές, σε ονόματα, διευθύνσεις, τηλέφωνα, να δείξουν
ότι έχουν διαβάσει πάρα πολλά πράγματα και από το χώρο της Φιλοσοφίας,
και από το χώρο της Ποίησης, και από το χώρο των εικαστικών και εν πάση
περιπτώσει να κάνουνε ένα πραγματικό γύρο θανάτου, όπου θα δείξουν πόσο
πραγματικά η γνώση θρέφει την προσέγγισή τους για την Τέχνη. Εγώ λέω ότι
καμιά φορά η γνώση μας οδηγεί σε απόγνωση. Γιατί είδα και στην
προσέγγιση της κυρίας Δερέκα πάρα πολύ έντονα, νομίζω όλοι θα το
παραδεχτούν αυτό, ότι πλησιάζει την ποιητική των πραγμάτων, την ποιητική
της εικόνας. Βλέπει η κυρία Δερέκα με υποκειμενικό τρόπο και ερμηνεύει
αυτά τα οποία δέχεται και το καταθέτει στην ομήγυρη, έτσι ώστε ο καθένας
να τα διαπραγματευτεί».