Ομιλία Όλγας Μεντζαφού – Πολύζου
Κύριε Πρόεδρε της Ελληνικής Δημοκρατίας
Μία επέτειος είναι πάντα μια σημαντική στιγμή στη ζωή μας, μια
στιγμή αυτογνωσίας και αποτίμησης μιας πορείας, αλλά συγχρόνως και
αφετηρία για νέα ξεκινήματα, αναζήτηση νέων
στόχων μέσα από τη γνώση και την εμπειρία που έχει ήδη αποκτηθεί.
Τα είκοσι χρόνια λειτουργίας της Πινακοθήκης Αβέρωφ ήταν η αφορμή για να
γιορτάσουμε αυτή την επέτειο και τα εκατό χρόνια από τη γέννηση του
ιδρυτή της Ευάγγελου Αβέρωφ, ο λόγος για να εμβαθύνουμε ακόμη μια φορά
στο όραμά του και τους στόχους που τόσο συστηματικά υλοποίησε. Η έκθεσή
μας «Το πορτρέτο ενός Μουσείου», την οποία τιμάτε με την παρουσία σας,
είναι για μας ένας απολογισμός, συγχρόνως όμως και μια μουσειολογική
πρόκληση για την παρουσίαση με εικαστικό τρόπο της ιστορίας του Μουσείου
μας. Και πρώτα απ’ όλα ο τίτλος της έκθεσης. Η λέξη «πορτρέτο», που
αυθόρμητα ήλθε στα χείλη μας όταν συγκροτούσαμε το περιεχόμενο της
έκθεσης, παραπέμπει σε κάτι ζωντανό, σε κάτι που έχει ψυχή και ιδιαίτερα
χαρακτηριστικά, εξωτερικά και εσωτερικά, που συγκροτούν την ξεχωριστή
φυσιογνωμία του. Και αναζητώντας αυτά τα ιδιαίτερα γνωρίσματα,
οργανώσαμε το περιεχόμενο της έκθεσης σε νοηματικές ενότητες που
συνιστούν την προσωπικότητα του Μουσείου. Και πρώτα και πάνω απ’ όλα η
συλλογή. Γιατί δεν εννοείται Μουσείο χωρίς συλλογή έργων τέχνης. Βασικός
κορμός της Μόνιμης Συλλογής του Μουσείου και ο λόγος ίδρυσής της είναι
τα 200 περίπου έργα Ελλήνων καλλιτεχνών του 19ου και του 20ού
αιώνα που επί χρόνια συνέλεγε ο Ευάγγελος Αβέρωφ, με στόχο την
ίδρυση Πινακοθήκης νεοελληνικής τέχνης στο χωριό των προγόνων του, το
Μέτσοβο. Θα δείτε τα έργα αυτά στο ισόγειο και το πρώτο υπόγειο της
Πινακοθήκης. Σε αυτή την έκθεση, τα έργα δεν έχουν τοποθετηθεί σύμφωνα
με την ιστορική εξέλιξη της νεοελληνικής τέχνης, αλλά σύμφωνα με τη
μουσειακή τους αξία, άλλα για την εξαιρετική τους ποιότητα, άλλα για την
ιστορική τους σπουδαιότητα, άλλα για την αξία που είχαν για τον ίδιο τον
συλλέκτη, αφού αποτελούν προσωπογραφίες των προγόνων του, έργα
καταξιωμένων καλλιτεχνών ή άλλα για την αφορμή που μας έδωσαν για την
διεξοδική μελέτη ενός καλλιτέχνη, όπως ο Πανταζής. Στη συνέχεια θελήσαμε
να παρουσιάσουμε τον ίδιο τον Ιδρυτή, τον Ευάγγελο Αβέρωφ, τιμώντας τα
εκατό χρόνια από τη γέννησή του αλλά και την προσφορά του ως πολιτικού,
συλλέκτη, λογοτέχνη, παράλληλα με το όραμά του για την ανάδειξη του
Μετσόβου ως πρότυπου κέντρου οικονομικής ανάπτυξης και πολιτισμού.
Τεκμήρια της πολυκύμαντης ζωής του ως πολιτικού, τα λογοτεχνικά βιβλία
που έγραψε και οι ιστορικές μελέτες, η λατρεία του για τη γη και οι
δραστηριότητές του ως γεωργού και οινοπαραγωγού, και προπαντός η
πολύμορφη συλλεκτική του δραστηριότητα η οποία δεν περιοριζόταν μόνο στη
συλλογή έργων ζωγραφικής, αλλά, εξαπλωνόταν σε ολόκληρο το φάσμα της
ελληνικής πολιτιστικής δημιουργίας που εκτείνεται από την αρχαιότητα
μέχρι σήμερα, είναι το υλικό της ενότητας αυτής που παρουσιάζεται στην
έκθεση.
Από τα πρώτα κιόλας χρόνια της λειτουργίας της Πινακοθήκης Ε.
Αβέρωφ, έγινε αντιληπτό ότι το Μουσείο, δεν είναι ένας στατικός φορέας,
αλλά ένας ζωντανός οργανισμός, με δυναμική που ακολουθεί τους ρυθμούς
της τέχνης της εποχής. Με πίστη ότι αυτό που γίνεται τώρα, αύριο θα
είναι ιστορία, καταβάλλεται προσπάθεια εμπλουτισμού της συλλογής με
επέκταση των χρονικών ορίων που είχε θέσει ο Ευάγγελος Αβέρωφ. Με μια
σειρά σημαντικών δωρεών συλλεκτών, καλλιτεχνών και κληρονόμων μεγάλων
δημιουργών, η συλλογή έχει εμπλουτιστεί σημαντικά με έργα νεότερων
καλλιτεχνών που δίνουν τη νέα σύγχρονη όψη στο Μουσείο μας. Μια
ενδεικτική επιλογή των νέων αυτών αποκτημάτων εκτίθεται στο τρίτο
υπόγειο της Πινακοθήκης.
Η Πινακοθήκη Ε, Αβέρωφ, έχοντας κατανοήσει το σύνθετο ρόλο τον
οποίο καλείται να παίξει το σύγχρονο Μουσείο, όχι μόνο εκθέτοντας τη
συλλογή του, αλλά προ παντός φροντίζοντας να παραμένει ένας χώρος
ζωντανός που να προσελκύει τον επισκέπτη, οργάνωσε περιοδικές εκθέσεις,
παραγωγές του Μουσείου, κάποιες φορές προσκαλώντας/προκαλώντας τους
καλλιτέχνες να δημιουργήσουν πρωτότυπα έργα σύμφωνα με μια θεματική,
οργάνωσε επίσης εκθέσεις σε συνεργασία με άλλους πολιτιστικούς φορείς ή
μικρές ατομικές εκθέσεις καταξιωμένων καλλιτεχνών στο πλαίσιο των
Δημιουργικών Συναντήσεων, ενός θεσμού που καθιστά την Πινακοθήκη Αβέρωφ
ζωντανή κυψέλη πολιτιστικής δραστηριότητας και δημιουργίας. Σε μία
αίθουσα παρουσιάζονται ενδεικτικά οι εκθέσεις - αποκλειστικές παραγωγές
της Πινακοθήκης, με τεκμηριωτικό υλικό από την προετοιμασία και την
υλοποίησή τους, ενώ στο τρίτο υπόγειο η παρουσίαση των Δημιουργικών
Συναντήσεων καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος, με το πολύμορφο υλικό που
περιέχει. Η Πινακοθήκη Αβέρωφ, έχοντας θέσει ως προτεραιότητα τον
εκπαιδευτικό χαρακτήρα του Μουσείου σε συνδυασμό με την απόλαυση της
τέχνης μέσα από την αβίαστη πρόσληψή της καθιέρωσε το θεσμό των
Δημιουργικών Συναντήσεων. Τέσσερις γνωστοί καλλιτέχνες φιλοξενούνται για
μια εβδομάδα στο Μέτσοβο, εμπνέονται από τα αξιοθέατα της περιοχής και
ζωγραφίζουν, συμμετέχουν σε συζητήσεις με το κοινό, οργανώνουν εικαστικά
εργαστήρια για τα παιδιά της περιοχής. Τα έργα των καλλιτεχνών που
δημιουργήθηκαν στο πλαίσιο αυτού του θεσμού, κατά τη διάρκεια της
φιλοξενίας τους στο Μέτσοβο, εμπλέκονται με τα έργα των παιδιών που
έγιναν με την καθοδήγησή τους στο εικαστικό εργαστήρι, ενώ προβολές και
φωτογραφίες καταδεικνύουν στιγμιότυπα από καλλιτεχνικά δρώμενα, πάντα με
παιδιά και καλλιτέχνες. Θα ήθελα εδώ να τονίσω ότι στην Πινακοθήκη
Αβέρωφ λειτουργεί συστηματικά εικαστικό εργαστήρι που προσφέρει στα
παιδιά και τους νέους της περιοχής την ευκαιρία να γνωρίσουν τα έργα του
Μουσείου, να έλθουν σε επαφή με την τέχνη, να πειραματιστούν με υλικά
και τεχνικές και να νιώσουν τη χαρά της δημιουργίας. Γι' αυτό διάσπαρτα
στην έκθεση θα δείτε τα έργα των παιδιών που έγιναν στο εργαστήρι, στο
πλαίσιο και άλλων εκθέσεων και όχι μόνο των Δημιουργικών Συναντήσεων.
Προετοιμάζοντας την
έκθεση «Το πορτρέτο ενός μουσείου» δεν είχαμε βέβαια καθόλου στο νου μας
να κάνουμε μια έκθεση καθαρά απολογιστική, απλή καταγραφή, μέσα από
τεκμήρια, της ιστορίας μας. Θέλαμε με όλη μας την καρδιά να τιμήσουμε
τους ανθρώπους που όλα αυτά τα χρόνια στάθηκαν κοντά μας, τους
καλλιτέχνες, τους δωρητές, τους χορηγούς, τους ανθρώπους του τύπου που
πρόβαλλαν και ενθάρρυναν τις προσπάθειές μας, τους ειδικούς επιστήμονες
που δέχτηκαν τις προσκλήσεις μας να συμμετάσχουν στα συμπόσια και τις
συζητήσεις που οργανώσαμε, θέλαμε η έκθεση να συνδυάζει το στοιχείο της
γιορτής και συγχρόνως την πρόκληση της ζωντανής δημιουργίας.
Απευθυνθήκαμε σε καλλιτέχνες και τους καλέσαμε να δημιουργήσουν ένα
πρωτότυπο έργο, προ παντός για τις ενότητες που ήταν δύσκολο να
παρουσιαστούν με άλλο τρόπο, δίνοντας υπόσταση σε μια ιδέα όπως η
χορηγία, η δωρεά, η πληροφόρηση, η επικοινωνία. Τα έργα που
δημιουργήθηκαν εκτίθενται στις αντίστοιχες ενότητες μέσα στο Μουσείο και
κάποια προς τιμή των μεγάλων χορηγών μας στους αντίστοιχους χώρους τους,
στο Μέτσοβο.
Η πεποίθηση ότι η
παράδοση μπορεί να προσφέρει στην αναδημιουργία και την ανανέωση της
τέχνης και η πίστη ότι η πρόσληψή της μέσα από διαφορετικές εκφράσεις
–μουσική, χορός – την καθιστά βίωμα και ανάγκη, προσκλήθηκε, στο πλαίσιο
της έκθεσης, η ομάδα
ΧΟΡΕΥΤΕΣ για μια διαφορετική παράσταση χορού -δρώμενο που αναζητά
τη σχέση του σύγχρονου εικαστικού λόγου με το ηπειρώτικο ιδίωμα και
ρυθμό, τη συνομιλία ανάμεσα
στο σύγχρονο και το παραδοσιακό, προσφέροντας συγχρόνως το μέτρο με το
οποίο η σύγχρονη τέχνη μπορεί να υπηρετήσει την εθνική κληρονομιά. Μέσα
στο ίδιο πνεύμα παρουσιάζεται στην Πινακοθήκη μια πρωτότυπη μουσική
σύνθεση της ομάδας
This
Fluid
που συνδυάζει ήχους σύγχρονης ηλεκτρονικής μουσικής με το
παραδοσιακό τραγούδι του τόπου για γυναικείες φωνές.
Δεν θα σας κουράσω
περισσότερο. Θα ήθελα και από τη θέση αυτή να ευχαριστήσω την
αρχιτέκτονα-μουσειολόγο καθηγήτρια Σόνια Χαραλαμπίδου-Διβάνη με την
οποία από την αρχή συγκροτήσαμε το πλαίσιο της έκθεσης, το οποίο
επεξεργάστηκε με την ομάδα των αρχιτεκτόνων συνεργατών της,
παρουσιάζοντας την εικόνα που σήμερα βλέπετε.
Όλγα Μεντζαφού - Πολύζου
Μέτσοβο 27 Σεπτεμβρίου 2008