ΓΙΑΝΝΕΝΑ  ΠΟΛΗ  ΤΩΝ  ΕΥΕΡΓΕΤΩΝ

"Δράσεις Πολιτισμού"

 Πανηπειρωτική Συνομοσπονδία Ελλάδος-Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων 

Ηπειρώτες Λογοτέχνες

Μπότσογλου Χρόνης ομιλία για τον Νίκο Χουλιαρά
(Παρουσίαση του Καλλιτεχνικού έργου)

ΗΠΕΙΡΩΤΕΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΕΣ, Α' ΚΥΚΛΟΣ

Παρασκευή, 20 Νοεμβρίου 2009, Αίθ, Παλαιάς Βουλής

ΟΙ  ΕΙΚΟΝΕΣ  ΤΟΥ  ΝΙΚΟΥ  ΧΟΥΛΙΑΡΑ

 

Ο Νίκος Χουλιαράς δημιουργεί εικόνες. Εικόνες λεκτικές – εικόνες ζωγραφισμένες. Μιλώ μονάχα για το ζωγραφικό του έργο.

Και εμένα που με απασχολεί μια ζωή να καταλάβω τη σχέση που μπορεί να  αποκτήσουν οι ζωγραφικές εικόνες με τις λεκτικές βρίσκω στη ζωγραφική του Χουλιαρά όχι μονάχα τη συνύπαρξη αλλά και την ουσιαστική σχέση που μπορεί να δημιουργηθεί και να προάγει το εικαστικό αποτέλεσμα σε ένα καινούριο επίπεδο, πιο σύνθετο και περισσότερο επικοινωνιακά.

 

       Η Ιστορικός της Τέχνης Μάρθα Χρυστοφόγλου σε ένα εξαιρετικό κείμενο που εισάγει στη ζωγραφική του Νίκου Χουλιαρά  «1966-1991» από τις Εκδόσεις «ΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ Τέχνης», γράφει για το ζήτημα που με απασχολεί «Από τους καλλιγράφους του μεσαίωνα ως τους δημιουργούς των κόμικς, η συνύπαρξη λόγου και εικόνας λειτουργεί περίπου με τον ίδιο τρόπο: η εικόνα καλεί το μάτι, το κείμενο περνά το μήνυμα. Εδώ συμβαίνει το αντίθετο. Δεν είναι η εικόνα το δόλωμα, αλλά το κείμενο που, μετατρέποντας για λίγο τον θεατή σε αναγνώστη, τον υποχρεώνει να σταθεί μπροστά στο έργο περισσότερη ώρα , όσο χρειάζεται για να διαποτιστεί με την ακτινοβολία της εικόνας και να διαπιστώσει πως δεν έχει να κάνει με εικονογράφημα, αλλά με μια εικαστική ενότητα…»

       Για να ολοκληρωθεί όμως αυτή η μετατροπή που εύστοχα, κατά τη γνώμη μου, εντοπίζει η κυρία Χριστοφόγλου, το κείμενο οφείλει να περιέχει μια λογοτεχνική ουσία, αντίστοιχη με την εικαστική του ζωγραφικού μέρους. Ακόμη και αν είναι ένα σπάραγμα φράσης μπλεγμένο σε έναν «κατάφορο γραφισμό» που δεν είναι δυνατό να διαβαστεί..  Στο σημείο αυτό επιμένω να υπερασπίζομαι την  άποψη ότι ο Χουλιαράς δημιουργεί εικόνες. Είτε αυτές οι εικόνες είναι ζωγραφισμένες με χρώματα, είτε είναι με λέξεις καμωμένες.

       Θα προχωρήσω με ένα παράδειγμα, τη ζωγραφιά «το ζώο της  σκιάς» του 1988 η διάστασή του είναι 80Χ110 εκ., ο τίτλος είναι γραμμένος στον επίσημο κατάλογο της έκθεσης που εκπροσωπούσε τη συμμετοχή της Ελλάδας στην  ΕXPO92  στη Σεβίλλη: «Το Ζώο της Σκιάς». Τίτλος εντελώς ακριβής όσο και η παράσταση που στο πρώτο επίπεδο εμφανίζει κάποιον όγκο που μπορεί να είναι και ζώο.  Μάλιστα το ζώο έχει και τη σκιά του. Πίσω στην αριστερή μεριά υπάρχει η σκιά που μοιάζει ότι αυτινής  είναι το ζώο, η οποία σκιά έχει επίσης  τη σκιά της. Ήδη βρισκόμαστε πια στον αέρα. Τόσο σε επίπεδο ζωγραφιάς, όσο και σε επίπεδο τίτλου. Όταν λέμε το ζώο της σκιάς εννοούμε το ζώο που ανήκει στη σκιά, όπως φαίνεται σα να το κρατά από ένα κορδόνι ή είναι ένα ζώο που ζει στη σκιά; Με τον ίδιο τρόπο όταν στη ζωγραφιά εμφανίζεται  τη σκιά του ογκηρού ζώου και τη σκιά της σκιάς καταργείται η αλήθεια και το ψέμα που δογματικά αποδεχόμαστε ως ισχύοντα νόμο  στον κόσμο που γνωρίζουμε.

       Προσπαθώ να κάνω μια ανάλυση - εξήγηση του νοήματος που βγαίνει από τις λέξεις, και την αναπαράσταση της εικόνας. Όμως όπως διαπιστώνετε η υποβολή και η ουσία της εικόνας των λέξεων, όσο και της εικόνας των χρωμάτων, γλιστρά ανάμεσα από τα δάχτυλα της λογικής μας. Σε έναν κόσμο ακίνητο, στιβαρά δομημένο, που απουσιάζει  κάθε αναγνωρίσιμη αναφορά κι ωστόσο όχι άγνωστό μας. Αναγνωρίζουμε αυτή τη τελετουργική παρουσίαση μορφών και λέξεων που παράγουν εικόνες στο βαθμό που βρίσκουν το αντίκρισμά-τους στη δική μας ενδοχώρα.

       Τι είναι λοιπόν αυτές οι εικόνες ; Σε ποιο χώρο υπάρχουνε ; Σε ποιο τόπο αναφέρονται ;  Σε ποιο χρόνο αναπνέουν;

       Θυμάμαι όταν διάβασα το «Λούσια», κάπου είδα ένα σχόλιο  ή άκουσα κάποιος να το λέει, «Στο Λούσια ο κόσμος δείχνεται μέσα από τα μάτια καθυστερημένου παιδιού.» ‘Όμως εγώ νόμιζα πως είχα ζήσει σε ένα όνειρο, στο οποίο ταυτόχρονα υπνοβατούσα σ’ αυτό το όνειρο, που ήταν όνειρο ενός άλλου. Ακόμη περισσότερο ένιωθα αυτήν την κατάσταση όταν διάβαζα «το εργαστήριο του ύπνου» Εκεί επιπλέον συμπλήρωνα αυτήν την υπνοβασία και με δικές μου ξεχασμένες μνήμες.

       Όλα λοιπόν συμβαίνουν μπροστά στα μάτια-μας, στο χώρο του «ονειρικού παρόντος» βέβαια, κομμάτια – αποσπάσματα από το πρόσωπο της νύχτας, οπότε δεν ανήκουν παρά μονάχα στον παρόντα χρόνο, και κανένας τόπος δε τα διεκδικεί. Κάπως έτσι νομίζω ότι ορίζεται αυτός ο ρεμβασμός στη μνήμη που γεννά το εικαστικό αλλά και το λογοτεχνικό έργο του Νίκου Χουλιαρά, όπως εγώ το καταλαβαίνω.

       Δεν νομίζω, από όσο ξέρω, ότι υπάρχει ανάλογη διατύπωση τουλάχιστο στο χώρο της ζωγραφικής.  Ούτε στον Σουρεαλισμό, ούτε στη μεταφυσική της σκιάς του Ντε Κίρικο, ούτε σε εκδοχές της ανερωτικής πορνογραφίας του Μπαλτούς, ούτε στους έξυπνους χειρισμούς του Μαξ Ερνστ, ούτε στα ωκεάνια τοπία του Ιβ Ταγκί. Ούτε στη καταράκωση της λογικής που επιχειρεί ο Μαγκρίτ, ούτε τα ηλεκτρικά τοπία του Μάτα. Και όλων των άλλων που παίξανε μεταξύ του μυαλού και της ψυχής. Σε μια χώρα, σα τη δική μας, επιτηδείων αντιγραφέων, ο Νίκος Χουλιαράς όχι μονάχα δεν αντέγραψε κανέναν αλλά δημιούργησε έναν προσωπικό εικαστικό χώρο μοναδικής πνευματικότητας και ουσίας.

       Στη νεοελληνική λογοτεχνία αρκετοί σημαντικοί λογοτέχνες παράλληλα υπήρξαν και σημαντικοί ζωγράφοι. Αρχίζοντας από τον Φώτη Κόντογλου, περνάμε στον Νίκο Εγκονόπουλο, τον Νίκο –Γαβριήλ Πεντζίκη, τον Κώστα Λαχά,  τον Αλέξανδρος Ίσαρης, την Κλεοπάτρα Δίγκα το Δημήτρη Μυταρά και πολλούς άλλους, για να συνεχίσουμε στα χειροτεχνήματα του Σεφέρη, τα κολάζ του Ελύτη, τις πέτρες της εξορίας του Γιάννη Ρίτσου. Όπου βέβαια στην περίπτωση των τριών τελευταίων ποιητών μονάχα σε ερασιτεχνικό επίπεδο τους αναφέρουμε. Όμως οι πρώτοι που ανέφερα είναι και καλοί ζωγράφοι και καλοί λογοτέχνες . Σίγουρα παρέλειψα κάποιους, δεν ξέρω όλων το σύνολο του πνευματικού τους έργου, να με συγχωρήσουν.  Συγκρίνοντας το ζωγραφικό με το λογοτεχνικό έργο αυτών που ανέφερα, σίγουρα βλέπουμε μια σχέση μεταξύ τους αλλά είναι ταυτόχρονα και ανεξάρτητοι παράλληλοι δρόμοι.

       Η ζωγραφική όμως του Νίκου και η λογοτεχνία που γράφει είναι ο ίδιος κόσμος η ίδια αντίληψη, η ίδια ουσία βιώματος. Για αυτό το λόγο εκεί που η ζωγραφική εικόνα συναντά την λεκτική εικόνα, εκεί  γεννιέται  το μοναδικό εικαστικό έργο του Νίκου Χουλιαρά.

◄πίσω στην εκδήλωση