«Χρονογραφίες - Σημειώσεις ημερολογίου»

Από το υπό έκδοση βιβλίο του Γιώργου Δουατζή

Κεφάλαιο 13. «Κοινωνία. Το αόρατο γίγνεσθαι» (απόσπασμα)

 

...η ρημαγμένη από ετών αξιοπρέπεια του πολίτη.

Τι προπατορικό χρέος κι αυτό

της διάσωσής της...

                        (Χρόνου σκιά)

Δεν τρέμω μπρος στον ισχυρότερο δικτάτορα, κρυφό ή φανερό, όσο τρέμω την αδράνεια, που εγκαταλείπει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια στα χέρια κάθε λογής εξουσιών. Η αδράνεια, ο εγωκεντρισμός, η αποξένωση εγκαταστάθηκαν κραταιώς, ως κοινά στοιχεία μιας κοινωνίας σε αποσύνθεση.

Βλέπω το γίγνεσθαι κοινωνίας, πολιτικής, κόσμου, να στοιβάζεται ταχύτατα στο χθες. Ακούω να φλυαρούν στα μέσα ενημέρωσης(;) με έναν ισχνό πολιτικό(;) λόγο και οι φωνές τους φτάνουν στα αυτιά μου από ένα πολύ μακρινό παρελθόν. Τρέχει ο κόσμος γρήγορα κι εμείς σε παραλυτική αναμονή, για να δούμε μετά από χρόνια αυτό που ήδη έχει συντελεστεί και διαμορφώνει το μέλλον, το οποίο ήδη είναι παρόν και επεμβαίνει στη ζωή μας.

«Εταιρική κατοχή» ολόκληρης της ανθρωπότητας το νέο σκηνικό, πέραν κρατικών σχημάτων, κυβερνήσεων και συνασπισμών. Δέκα μόνον πολυεθνικές εταιρείες, ελέγχουν –σχεδόν όλα– τα μεγάλα διατροφικά εμπορικά σήματα του πλανήτη, ελέγχουν τη διατροφή μας. Λίγες δεκάδες πολυεθνικών ελέγχουν την παγκόσμια οικονομία, κατευθύνουν τις καταναλωτικές μας προτιμήσεις. Η κάλυψη πλασματικών αναγκών υπερτερεί κατά πολύ αυτής των πραγματικών αναγκών του ανθρώπου. Η μετάλλαξη έχει ήδη συντελεστεί.

Φοβάμαι πως και οι μεγαλύτερες εξεγέρσεις στην ιστορία θα γέμιζαν με απορία τα μάτια των πρωτεργατών τους αν έβλεπαν το παρόν, το μέλλον. Τόσο δυνατή η αποδόμηση, που χάθηκαν οι δρόμοι σαν ψηφίδες μιας θεόρατης εικόνας, ιπτάμενες στον συμπαντικό θόλο. Τα βήματα έγιναν ήδη χωρίς επιστροφή, προς μια νέα αμφιλεγόμενη, απάνθρωπη κοινωνία ή μια –ανθρώπινη μεν, τόσο μεταλλαγμένη δε– ανθρωπότητα, όπου μόνο το νέο μοντέλο ανθρώπου που κυοφορείται θα μπορεί(;) να επιβιώσει.

Θα οργίζει τον αυριανό κόσμο η υποτίμηση της νοημοσύνης, η άνευ κριτικής αυθαιρεσία των εξουσιών, η παράνοια τη δημόσιας ζωής, η τρώση της αξιοπρέπειας των ανθρώπων; Θα αντέχει η ανθρώπινη ευαισθησία την εικόνα αστέγων, αδύναμων γερόντων, άνεργων νέων, με την απόγνωση στα μάτια; Θα είναι όλα τόσο φυσικά, όσο η ανυπαρξία της συναισθηματικής νοημοσύνης –μηχανών και ανθρώπων– επιτάσσει;

Η υπόθεση της πολιτικής συνείδησης με ταλαιπώρησε και θα με ταλαιπωρεί για χρόνια. Είναι το καλόδεχτο τίμημα της άπωσης σε αγκυλώσεις. Όμως, σήμερα πια, αδυνατεί να συγκροτηθεί μια πολιτική σκέψη μέσα στο οργανωμένο διεθνές χάος, της απρόσωπης τελικά παγκόσμιας εξουσίας. Άλλαξαν οι μηχανισμοί, μετακινήθηκαν τα κέντρα εξουσίας προς το αδιόρατο.

Μήπως το πραγματικό τέλος των ιδεολογιών είναι αυτό που ζούμε σήμερα;

Λόγω της λογικής που διαθέτουμε, της δυνατότητας έκφρασης των συναισθημάτων, της επικοινωνίας και χρήσης του υπέρτατου αγαθού, του λόγου, υποτίθεται  ότι ο άνθρωπος είναι το πιο πολιτισμένο ον στον πλανήτη. Και όμως, ο άνθρωπος καθύψωσε το νόμο της ζούγκλας, το δίκαιο του ισχυρότερου, ο οποίος μπορεί να σκοτώνει, να τραυματίζει, να εξαφανίζει, να αποφασίζει για τη ζωή του αδύναμου. Το νόμο της ζούγκλας που λοιδορούσαμε, τον υιοθέτησε και τον εφαρμόζει πλέον η παγκόσμια κοινότητα. Ίδε ο άνθρωπος του πολιτισμένου αιώνα μας.

Ευφυέστατο: Η πινακίδα στο κλουβί στον ζωολογικό κήπο έγραφε: «Το πιο επικίνδυνο ζώο». Μέσα είχε έναν καθρέπτη...

Κάθε σκεπτόμενος άνθρωπος συνειδητοποιεί κάποια στιγμή την ασημαντότητά του μέσα στον κόσμο. Παράλληλα ξέρει ή διαισθάνεται τη δύναμή του ως μέρος ενός συνόλου με κοινά αιτούμενα σε διεκδικητικούς αγώνες. Η ιστορία αυτό καταγράφει ως τις μέρες μας. Κινητήρια δύναμη, τα μηνύματα κάποιων ηγητόρων που απευθύνονταν συλλογικά στις μάζες και τις κινητοποιούσαν διεκδικητικά. Τώρα, με την τηλεόραση και κυρίως με το διαδίκτυο, τα πράγματα έχουν αλλάξει δραματικά. Κάθε πολίτης δέχεται πληροφορίες ατομικά, απομονωμένος –συναισθανόμενος εντονότερα την ασημαντότητά του μέσα στον κόσμο– όχι ως μέλος ενός συνόλου ανθρώπων με κοινά αιτούμενα. Και το κυριότερο, δεν έχει εικόνα εκείνων που επί της ουσίας τον εξουσιάζουν, οι οποίοι δεν είναι βεβαίως οι εμφανιζόμενοι ως κυβερνώντες.

Το σκηνικό και η ουσία του είναι τελείως άλλα πλέον. Η χθεσινή μαζική επιρροή ή προπαγάνδα, που κινητοποιούσε μάζες πολιτών σε δρόμους και πλατείες, τώρα απευθύνεται σε έναν απομονωμένο πολίτη, εξ αντικειμένου αδύναμο, έρμαιο της ροής των πληροφοριών από τον απρόσωπο υπολογιστή του. Αλλαγή ουσιώδης ως προς τις συνθήκες αποστολής, αλλά, κυρίως, πρόσληψης του μηνύματος που τώρα είναι επιδραστικότερο, χωρίς όμως επιρροή από τον διπλανό, τον όμοιο, τον συμπάσχοντα, τον συναινούντα.

Η έννοια της συλλογικής έκφρασης αιτουμένων έχει οριστικά χαθεί. Η επαναστατικότητα των ...πρώιμων χρόνων δεν έχει συγκεκριμένα ερείσματα, στόχους, μιας και ο αντίπαλος είναι πλέον αφανής. Αλλά και εμφανής να ήταν, ο πολίτης μεμονωμένος, αδύναμος, απαθής τελικά, είναι ένα απλό ασταθές πιόνι.

Οι έννοιες Δεξιά, Αριστερά, φιλελευθερισμός, σοσιαλισμός, απέχουν μακράν των τεκταινομένων του αφανούς παρόντος στη διεθνή πολιτική σκηνή. Τα παλαιά δόγματα έστω κι αν ερμήνευαν κατά το δοκούν την έννοια της Δημοκρατίας, μιλούσαν γι’ αυτήν και ο πολίτης είχε μέσες άκρες μια εικόνα για αυτό που εκλαμβάνουμε ακόμα ως Δημοκρατία. Τώρα;

Το νέο σκηνικό δείχνει τη δραματική αλλαγή των κέντρων εξουσίας-λήψης αποφάσεων. Μιας εξουσίας που περνάει πλέον σε μία πολύ μικρή ομάδα παγκοσμίως, ομάδα που έχει την οικονομική δύναμη να χρηματοδοτεί έρευνες που επιταχύνουν την εξέλιξη των ηλεκτρονικών υπολογιστών και της τεχνητής νοημοσύνης. Οι ερευνητές επιχαίρουν για τα νέα τεχνολογικά τους επιτεύγματα αμειβόμενοι πολύ καλά, οι δε χρηματοδότες τους συγκεντρώνουν όλο και μεγαλύτερη δύναμη επιρροής. Οι λαοί;

Οι πόλεμοι μεταξύ κρατών μοιάζουν αναίτιοι, εταιρείες διαφεντεύουν την παγκόσμια οικονομία, τα κράτη έγιναν διεκπεραιωτές πανίσχυρων οικονομικά ιδιωτών, η συγκέντρωση πλούτου σε ελάχιστους διογκώνεται. Τα πολιτισμικά προϊόντα εγκαταλείπουν τα εθνικά τους χαρακτηριστικά. Ένας υπολογιστής μπορεί να συνθέσει μουσική, να ζωγραφίσει, ακόμα και να γράψει ένα ποίημα. Όπως και να σχεδιάσει τον αποτελεσματικότερο πόλεμο. Ραγδαίες οι αλλαγές με υπερσυγκέντρωση εξουσιών και πλούτου διεθνώς.

Μεγάλο στοίχημα η αντίσταση στις προσπάθειες πλήρους χειραγώγησης. Χωρίς αντίσταση χάνεται κάθε αίσθηση μέτρου και πραγματικότητας και επάλληλοι κύκλοι επιρροών επεμβαίνουν πάνω μας οδηγώντας στην τρέλα τους αδύναμους, στην αντοχή ή την αυτοκτονία τους ισχυρούς, στην υποταγμένη επιβίωση τους μακάριους. Και οι μακάριοι αποτελούν τη συντριπτική πλειονότητα, που δεν αποφασίζει, δεν θέλει καν να σκεφτεί, αλλά ψηφίζει ποιοι θα κυβερνήσουν και τους μη μακάριους.

Χωρίς την κατανάλωση των μη αναγκαίων που μας εξωθούν ως πειθήνιους καταναλωτές, θα μας είχε ανάγκη το σύστημα εξουσιών; Κι αν αντιδρούσαμε αποτελεσματικά εμμένοντας στην κάλυψη μόνον των πραγματικών μας αναγκών, ποιες μεθόδους θα χρησιμοποιούσαν;

Είμαι πολύ περίεργος να δω την μετατόπιση της έννοιας του ανθρωπισμού μέσα από τη νέα διαμόρφωση του κόσμου. Διότι, όπως πληροφορούμαι από τους ειδικούς, η συναισθηματική νοημοσύνη στους επερχόμενους πνέει τα λοίσθια και η απομόνωση καλά κρατεί.