Ψηφιακή Εποχή.

Οι αλλαγές σε οικονομία, κοινωνία, πολιτική

    

Του Γιάννη Τόλιου

Τη Δευτέρα 12 Απρίλη 2021, θα δει το φως της δημοσιότητας από τις εκδόσεις “Τόπος” το νέο βιβλίο του Μαρξιστή Οικονομολόγου και διδάκτωρα οικονομικών επιστημών Γιάννη Τόλιου. Ο τίτλος του βιβλίου είναι: “Ψηφιακή Εποχή. Οι αλλαγές σε οικονομία, κοινωνία, πολιτική”. Θα είναι διαθέσιμο σε όλα τα κεντρικά βιβλιοπωλεία.

Η βασική επιδίωξη του βιβλίου είναι να κάνει µια ….«μαγνητική τομογραφία» των ψηφιακών τεχνολογιών στη ζωή και στη λειτουργία του σύγχρονου καπιταλισμού.  Ξεκινώντας από τις αλλαγές που επέρχονται στο πεδίο των παραγωγικών δυνάμεων, αναλύει την επίδρασή τους στις οικονομικές σχέσεις, τις σχέσεις παραγωγής και τον τρόπο αξιοποίησής τους από τις κυρίαρχες ελίτ, σε όφελος των συμφερόντων τους και µόνο «εξ υπολοίπου» υπέρ της κοινωνίας.

Εισαγωγικά εξετάζεται το ιστορικό πλαίσιο των «τεχνολογικών επαναστάσεων» και  οι κυριότερες εφαρμογές ρομποτικής, τεχνητής νοημοσύνης, μέσων κοινωνικής δικτύωσης, κρυπτονοµισµάτων, ψηφιακών πλατφορµών, κυβερνοχώρου, έξυπνης γεωργίας, γονιδιωµατικής, κά. Ιδιαίτερο βάρος δίνεται στη διερεύνηση θεωρητικών ζητημάτων που αφορούν το μέλλον της μισθωτής εργασίας στις νέες συνθήκες. Αναλύονται οι διαδικασίες συσσώρευσης κεφαλαίου και η δράση των μεγάλων ψηφιακών πολυεθνικών εταιρειών, καθώς και τα νέα φαινόμενα παρασιτισμού του κεφαλαίου.

Εξετάζονται, επίσης, οι κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες της έκρηξης στη χρήση ψηφιακών τεχνολογιών καθώς και η καταπάτηση πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων των πολιτών, οι ταξικές και γεωπολιτικές αντιθέσεις, ο χαρακτήρας της «ενιαίας ψηφιακής αγοράς» της ΕΕ και η θέση της Ελλάδας. Τέλος διατυπώνονται οι «εναλλακτικοί δρόμοι» που προβάλλουν για τις εργαζόμενες τάξεις, οι δυσκολίες και οι νέες δυνατότητες που παρέχουν οι ψηφιακές τεχνολογίες στην αναζήτηση ενός φερέγγυου και ελπιδοφόρου δρόμου προς το «ιστορικά αναγκαίο», σε µια κοινωνία της οικο-σοσιαλιστικής προοπτικής!

  

Παρουσίαση του βιβλίου από τον Κίμωνα Αναστασιάδη, ομότιμο καθηγητή του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής

 Εισαγωγή

Στις 12 Απρίλη 2021, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Τόπος», το νέο βιβλίο του Γιάννη Τόλιου με θέμα: «Ψηφιακή Εποχή, αλλαγές σε Οικονομία, Κοινωνία, Πολιτική». Η συγκεκριμένη ημερομηνία δημιουργεί σε εμάς τους παλαιότερους, ευχάριστους συνειρμούς…!! Ήμουν ακόμα μαθητής Δημοτικού όταν πριν 60 χρόνια, στις 12 Απρίλη 1961, ο Γιούρι Γκαγκάριν πέταξε στο διάστημα, ανοίγοντας μια νέα εποχή για την ανθρωπότητα, δημιουργώντας μεγάλες προσδοκίες αλλά και μεγάλα ερωτηματικά για το μέλλον της!

Σήμερα έχουμε εισέλθει στην «ψηφιακή εποχή», που συνοδεύεται από νέες προκλήσεις αλλά και νέες δυνατότητες για την παγκόσμια κοινότητα και συνολικά τον πλανήτη. Αυτό ακριβώς είναι το αντικείμενο του νέου βιβλίου του Γιάννη Τόλιου. Διερευνά τις συνθήκες ανάπτυξης και εφαρμογής των ψηφιακών τεχνολογιών στα πλαίσια του σημερινού καπιταλισμού, καθώς και των επιπτώσεων που έχουν στις διεθνείς οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές σχέσεις. Πρόκειται για μια διεπιστημονική προσέγγιση που αναδεικνύει το ευρύ πεδίο γνώσεων του συγγραφέα, αλλά και τη μεθοδολογία ανάλυσης τέτοιων σύνθετων προβλημάτων. Ξεκινώντας από τη συνοπτική θεώρηση των τεχνολογικών επαναστάσεων και των επιπτώσεών τους στο κοινωνικό γίγνεσθαι, ο συγγραφέας, με οδηγό τη μαρξιστική θεώρηση διερευνά τις συνέπειες της ψηφιακής επανάστασης, της λεγόμενης «4ης βιομηχανικής επανάστασης», στα πεδία της οικονομίας και των εργασιακών σχέσεων καθώς επίσης και στους τομείς παιδείας, πολιτισμού, υγείας, περιβάλλοντος, πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων και φυσικά των διεθνών σχέσεων.

  

 1.Διερεύνηση κρίσιμων ερωτημάτων

 Ειδικότερα με έναν εκλαϊκευτικό και τεκμηριωμένο λόγο, ο συγγραφέας αναλύει τις κυριότερες εφαρμογές των ψηφιακών τεχνολογιών και τα κρίσιμα ερωτήματα που προκύπτουν από την ανάπτυξή τους, όπως της «τεχνητής νοημοσύνης», της «ρομποτικής», των «έξυπνων κινητών τηλεφώνων» και των «δικτύων 5G», του «διαδικτύου των πραγμάτων», των «ηλεκτρονικών συναλλαγών», των «μέσων κοινωνικής δικτύωσης», του «κυβερνοχώρου», της «κυβερνοασφάλειας» αλλ’ ακόμη και της «γονιδιωματικής»!

 Ενδεικτικά επισημαίνουμε την απάντηση που δίνει ο συγγραφέας στο ερώτημα για τους κινδύνους χρήσης των ρομπότ και τεχνητής νοημοσύνης. ….«Το κρισιμότερο ζήτημα που προκύπτει είναι κατά πόσο, η παραγωγή και η χρήση των ρομπότ, σε συνδυασμό με την τεχνητή νοημοσύνη, μπορούν να οδηγήσουν σε καταστάσεις αδυναμίας ελέγχου της συμπεριφοράς τους από τους ανθρώπους. Ο μύθος της επιστροφής του “Φρανκενστάϊν” γίνεται επίκαιρος με ψηφιακούς όρους !

 Η συλλογική γνώση και η νόηση που εμπεριέχεται σε μια «μηχανή τεχνητής νοημοσύνης», μπορεί να αναπτύξει δυνατότητες που ξεπερνούν σε κάποιο συγκεκριμένο πεδίο την ικανότητα και ταχύτητα υπολογισμού ενός ανθρώπου (π.χ. ενός σκακιστή), αλλά δεν μπορεί να συγκριθεί με τη δημιουργικότητα και την ικανότητα θεώρησης της ανθρώπινης σκέψης. Ο άνθρωπος δεν είναι απλά βιολογικό αλλά πρωτίστως κοινωνικό Ον…». Όσο για το δίλημμα μεταξύ «ρομπότ» και «θέσεων εργασίας», ουσιαστικά αποτελεί ψευτοδίλημμα, δεδομένου ότι με μικρότερο χρόνο εργασίας και δικαιότερη κατανομή εισοδήματος και πλούτου, δεν υφίσταται κατ’ αρχάς πρόβλημα».!!

  

 «Ψηφιακοί γίγαντες» και μισθωτή εργασία

Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα και πολύ σημαντική, είναι η ανάλυση του βιβλίου για την πορεία εμπορευματοποίησης του «παγκόσμιου ιστού» (Internet) και της αξιοποίησης των πλεονεκτημάτων των ψηφιακών τεχνολογιών από μεγάλες πολυεθνικές ψηφιακές εταιρίες, με προεξέχον το αμερικάνικο ολιγοπώλιο «G.A.F.A.M.» (Google, Apple, Facebook, Amazon, Microsoft), που αποτελεί κάτι σαν «dream team» του ψηφιακού μπάσκετ! Συνακόλουθοι εταίροι και ανταγωνιστές στην κορυφή των 10 μεγαλύτερων ψηφιακών πολυεθνικών στον κόσμο, οι 5 άλλοι ψηφιακοί γίγαντες (Alibaba και Huawei από Κίνα, Nippon από Ιαπωνία, Samsung από Ν. Κορέα, Deutsche Telekom από Γερμανία) κλπ.

Όπως σημειώνει ο Γιάννης Τόλιος, «η ανάδυση και ισχυροποίηση των πολυεθνικών μονοπωλίων ψηφιακής τεχνολογίας, είναι προϊόν εντατικών διαδικασιών συσσώρευσης κεφαλαίου (συγκέντρωσης & συγκεντροποίησης, εξαγορών & συγχωνεύσεων, έντονης χρηματιστηριακής κερδοσκοπίας, εντατικής εκμετάλλευσης των εργαζόμενων και υψηλής κερδοφορίας), κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην εικοσαετία 1996-2015, το μερίδιο του 1% των μεγαλύτερων εταιριών ψηφιακής τεχνολογίας (πληροφορικής, επικοινωνιών, μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ηλεκτρονικού εμπορίου), στη συνολική χρηματιστηριακή κεφαλαιοποίηση ανέβηκε από το 27% στο 52%, στα συνολικά έσοδα από 31% στο 43%, ενώ στους απασχολούμενους από 25% στο 27%…». Η ανάπτυξη και πολύμορφη δράση των γιγαντιαίων ψηφιακών πολυεθνικών μονοπωλίων, ενισχύει τους μηχανισμούς αναδιανομής εισοδήματος υπέρ της οικονομικής ελίτ, εντείνει τα φαινόμενα παρασιτισμού και ενισχύει τους μηχανισμούς ελέγχου και χειραγώγησης της κοινωνικής και της πολιτικής ζωής» !

Ο Γ.Τόλιος διαπιστώνει ότι οι ψηφιακές τεχνολογίες σε συνθήκες νεοφιλελευθερισμού επιφέρουν σημαντικές αλλαγές στους όρους εργασίας και ζωής των μισθωτών ταυτόχρονα με ανακατατάξεις στην ταξική δομή και στους όρους διεξαγωγής της οικονομικής (συνδικαλιστικής) και πολιτικής διαπάλης, ενώ θεμελιώδη δημοκρατικά δικαιώματα τίθενται υπό αίρεση. Στα πλαίσια της πολιτικής αναδιάρθρωσης των εργασιακών σχέσεων, συρρίκνωσης των εργασιακών δικαιωμάτων και αποδυνάμωσης του συνδικαλιστικού κινήματος, ιδιαίτερο ρόλο παίζει η τηλεργασία και οι άτυπες μορφές απασχόλησης. Ειδικότερα, όπως σημειώνει ο συγγραφέας, «η τηλεργασία εκτός από τα οικονομικά οφέλη (μικρότερο λειτουργικό κόστος, μεγαλύτερη ευελιξία στη διαχείριση προσωπικού, δυνατότητα αξιοποίησής της ως απεργοσπαστικού μηχανισμού), αποδυναμώνει ουσιαστικά τη θέση των εργαζόμενων, με τον ιδιότυπο κοινωνικό αποκλεισμό, εντατικοποίηση εργασίας, απώλεια αργιών, υποβάθμιση ζωής και εργασίας των γυναικών, αποδυνάμωση των ελεγκτικών μηχανισμών, δυσκολία πρόσβασης στις εργατικές ενώσεις (λόγω διασποράς και εξατομίκευσης της απασχόλησης), ενώ σε μεγάλο βαθμό παρεμποδίζει τις διεκδικήσεις και τείνει να μετατρέψει το μισθωτό σε αυτοαπασχολούμενο, με αύξηση της εκμετάλλευσης, συρρίκνωση των υποχρεώσεων του εργοδότη και ενίσχυσης των πηγών κερδοφορίας της επιχείρησης» !

       

Καπιταλισμός «παρακολούθησης» και «κυβερνοπολέμου»

Το νέο βιβλίο κάνει σημαντική συνεισφορά στην κατανόηση των συνθηκών κυβερνοπολέμου στην ανταγωνιστική πάλη των εταιριών για τα μερίδια αγοράς. Οι ψηφιακές τεχνολογίες προσφέρουν νέα όπλα, ενώ ταυτόχρονα ενισχύουν τους μηχανισμούς ελέγχου και καθυπόταξης της μισθωτής εργασίας. Ειδικότερα οι ψηφιακές εταιρίες αξιοποιούν την «πληροφορία» (εξόρυξη δεδομένων και κυρίως την υπεξαίρεση προσωπικών δεδομένων), ως πρώτη ύλη για την εκπόνηση προγνώσεων και στοχευμένων διαφημίσεων για εμπορική εκμετάλλευση. Συστατικό στοιχείο των αξιόπιστων προγνώσεων που προσεγγίζουν τα όρια της βεβαιότητας, είναι οι τεχνικές και τα μέσα επίδρασης για «τροποποίηση της συμπεριφοράς» των χρηστών (καταναλωτών, εργαζόμενων κλπ), σε επιθυμητές οικονομικές επιλογές και ενέργειες.

Ωστόσο, όπως σημειώνει ο Γ.Τόλιος, «οι τεχνικές της «συμπεριφορικής τροποποίησης», εκτός από τον οικονομικό τομέα (προώθηση πωλήσεων και αύξηση αποδόσεων), επεκτείνονται και σε άλλους τομείς της κοινωνικής ζωής, πρώτα απ’ όλα στο πολιτικό πεδίο, όπου η συστηματική παρακολούθηση της συμπεριφοράς των πολιτών και η εφαρμογή μηχανισμών χειραγώγησης, μέσω χρήσης ψηφιακών τεχνολογιών, έχει λάβει πρωτοφανείς διαστάσεις, αναιρώντας ουσιαστικά θεμελιώδη δικαιώματα που αποτελούν τον πυρήνα της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας…». Δύο υποθέσεις (Σνόουντεν και Ασάνζ) που πήραν μεγάλη δημοσιότητα, έφεραν στο προσκήνιο το κρίσιμο ζήτημα της χρήσης των ψηφιακών τεχνολογιών, ως νέου μηχανισμού επιτήρησης και κατασκόπευσης καθώς και κατάργησης του προσωπικού απορρήτου, χάριν στήριξης του κυρίαρχου συστήματος και της εξυπηρέτησης των στρατηγικών επιδιώξεων των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων» !

Από την άλλη το διαδίκτυο, οι υπολογιστές, τα «έξυπνα τηλέφωνα» και οι ποικίλες ψηφιακές εφαρμογές, δημιουργούν έναν εικονικό «κυβερνοχώρο» (cyberspace), η σημασία του οποίου αυξάνει και αποτελεί νέο πεδίο γεωπολιτικών αντιπαραθέσεων. Όπως σημειώνει ο Γιάννης Τόλιος, «ο κυβερνοχώρος είναι ένας πλασματικός χώρος, που περιλαμβάνει όλες τις “δικτυωµένες“ ψηφιακές δραστηριότητες και όχι αποκλειστικά τις “ιντερνετικές“. Η φύση του είναι κατά βάση άναρχη και η απουσία μιας ανώτατης διεθνούς ρυθμιστικής αρχής δημιουργεί ανασφάλεια από τις “κυβερνο-επιθέσεις”.  Όταν αυτές οι επιθέσεις γίνονται από ένα κράτος ή υπηρεσία κράτους σε βάρος κάποιου άλλου κράτους, τότε αποκτούν χαρακτήρα “κυβερνοπολέμου“! Ο κυβερνοπόλεμος είναι μορφή υβριδικού πολέμου και ασύμμετρων απειλών. Στον διαδικτυωµένο πλανήτη με την αυξανόμενη ψηφιακή δικτυακή καθημερινότητα, ο κυβερνοπόλεμος έχει σημαντικό παρελθόν, εντυπωσιακό παρόν και δυστυχώς ανησυχητικό μέλλον»…

Η αυξανόμενη βαρύτητα του «κυβερνοχώρου», σε συνδυασμό με την αυξανόμενη σημασία των ψηφιακών τεχνολογιών στην οικονομία, επιδρούν άμεσα στο πεδίο του συσχετισμού των γεωπολιτικών δυνάμεων και της στρατιωτικής ισχύος μεταξύ χωρών στις διεθνείς σχέσεις. Γι’ αυτό και παρατηρείται μια αυξανόμενη τάση, στρατιωτικοποίησης του κυβερνοχώρου που θεωρείται ως “πέμπτος τομέας πολέμου” (επιπλέον της ξηράς, της θάλασσας, του αέρα και του διαστήματος)…». Στις σημερινές συνθήκες διαφαίνεται πλέον καθαρά ότι βρισκόμαστε μπροστά στη δημιουργία ενός «Στρατιωτικο/Ψηφιακού-Συμπλέγματος» (Σ/Ψ-Σ) και ενός παράλληλου δορυφορικού «Στρατιωτικο/Κατασκοπευτικού-Ψηφιακού Συμπλέγματος». Οι πέντε «ψηφιακές αδελφές» G.A.F.A.M., διατηρούν πολύπλοκους επιχειρηματικούς και προσωπικούς δεσμούς με το υπουργείο Άμυνας και τις μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ (NSA και CIA) λειτουργώντας πρακτικά ως τεχνικοί στυλοβάτες της στρατιωτικοποίησης του κυβερνοχώρου. Κατά συνέπεια το πρόβλημα της διεθνούς ρύθμισης των ζητημάτων της κυβερνο-ασφάλειας, παραμένει ανοικτό και στο μέλλον θα γίνεται οξύτερο!

 

4.Ψηφιακή εποχή και εναλλακτικά μέλλοντα

Η εξέταση των κυριότερων εφαρμογών και επιπτώσεων των «ψηφιακών τεχνολογιών» στην οικονομική και κοινωνική ζωή, επαναφέρει στο προσκήνιο το θεμελιώδες ερώτημα, κατά πόσο οι «ψηφιακές τεχνολογίες» συμβάλλουν θετικά στην κίνηση της ανθρωπότητας προς ένα ελπιδοφόρο μέλλον. Η ιστορική εμπειρία των προηγούμενων τεχνολογικών επαναστάσεων έχει δείξει ότι κάθε μεγάλη τεχνολογική ανακάλυψη περιέχει ελπιδοφόρες δυνατότητες αλλά και μεγάλους κινδύνους ανάλογα με τον τρόπο αξιοποίησής τους.

Στα πλαίσια του νεοφιλελεύθερου μοντέλου διαχείρισης, οι ψηφιακές τεχνολογίες, όπως παρατηρεί ο Γιάννης Τόλιος, «καλούνται να λειτουργήσουν ως προωθητική δύναμη και ως «από μηχανής θεός» στήριξης των κλονιζόμενων βάσεων του καπιταλιστικού συστήματος, από τις οξύτατες κοινωνικές, γεωπολιτικές και άλλες αντιθέσεις που το διαπερνούν. Ειδικότερα ενώ παρέχουν μεγάλες δυνατότητες ολόπλευρης πληροφόρησης, μόρφωσης, εκπαίδευσης και δημιουργικής δράσης, τα ελεγχόμενα από ολιγάρχες διαδικτυακά και παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης, ενισχύουν τις μεθόδους παραπληροφόρησης και χειραγώγησης των εργαζόμενων και λαϊκών στρωμάτων. Επίσης παρ’ ότι υπάρχει υποχρέωση και δυνατότητα, σχεδιασμένης κάλυψης βασικών κοινωνικών αναγκών, υγείας, παιδείας και κοινωνικής προστασίας, στο όνομα της εμπορευματοποίησης, της ελεύθερης αγοράς και του μεγίστου κέρδους, δεν διασφαλίζεται η εξισορρόπηση προσφοράς και ζήτησης με όρους κοινωνικού οφέλους»…

Ειδικά η αυξανόμενη αυτοματοποίηση και η ρομποτοποίηση, ενώ οδηγούν στην απελευθέρωση εργατικών χεριών και στη μείωση του χρόνου εργασίας, περιορίζουν ταυτόχρονα την παραγωγή υπεραξίας, που αποτελεί…το «άγιο μύρο» για τη βιωσιμότητα του συστήματος… Τέλος οι ψηφιακές τεχνολογίας, ενώ μπορούν να διευκολύνουν τη στενότερη συνεργασία μεταξύ κρατών, για την επίλυση οικουμενικών προβλημάτων, στη βάση της αρχής της ισότιμης συνεργασίας και του αμοιβαίου οφέλους, οι κυρίαρχες καπιταλιστικές ελίτ, τις αξιοποιούν για στήριξη των γεωπολιτικών τους επιδιώξεων, την ένταση των περιφερειακών συγκρούσεων για διατήρηση των προνομίων  και της ηγεμονικής τους θέσης στον κόσμο. Υπό αυτές τις συνθήκες, αυτό που προβάλλει μπροστά μας ως ορατό μέλλον, είναι ένας καπιταλισμός όπου μερικές μεγάλες ψηφιακές πολυεθνικές, με εκατομμύρια υποταγμένους «τηλεργαζόμενους» και «τηλεκαταναλωτές», θα κυριαρχούν πάνω από χώρες, λαούς και κράτη. Ένα δυστοπικό μέλλον που τρομάζει ακόμα και τις κυρίαρχες ελίτ»!

Ωστόσο το ζοφερό σενάριο της ανάπτυξης των ψηφιακών τεχνολογιών, με μαζική ανεργία και κοινωνικό αποκλεισμό, δεν είναι ούτε μοιραίο, ούτε αναπόφευκτο. Κατά το συγγραφέα, υπάρχει εναλλακτική προοπτική, «με την ανάδυση ενός νέου υποδείγματος υπέρβασης του σύγχρονου νεοφιλελεύθερου μοντέλου διαχείρισης του συστήματος, το οποίο θα αξιοποιεί τις δυνατότητες αυτοματοποίησης και ανάπτυξης των νέων τεχνολογιών, έχοντας στο επίκεντρο την ικανοποίηση των αυξανόμενων και μεταβαλλόμενων κοινωνικών αναγκών (υλικών και πνευματικών) σε όφελος όλων των μελών της κοινωνίας. Η υπέρβαση του υπάρχοντος μοντέλου και η μετάβαση σε ένα νέο και “ιστορικά αναγκαίο“, είναι στην ουσία ζήτημα πολιτικού αγώνα, εκείνων των κοινωνικών δυνάμεων που έχουν ζωτικό συμφέρον από μια τέτοια εξέλιξη. Δηλαδή των δυνάμεων της μισθωτής εργασίας και των λαϊκών στρωμάτων καθώς και των προοδευτικών επιστημόνων, διανοουμένων – καλλιτεχνών και νεολαίας»!

Κατά τον συγγραφέα, «πρωτεύον αίτημα άμεσης διεκδίκησης, θα πρέπει να γίνει η δραστική μείωση του ημερήσιου και εβδομαδιαίου χρόνου απασχόλησης, χωρίς μείωση αποδοχών, για αύξηση των θέσεων εργασίας και μείωση της ανεργίας. Σε πρώτη φάση, χρειάζεται γενικευμένη εφαρμογή του 6ωρου και 30ωρη εβδομάδα εργασίας, με προοπτική τη μείωσή του σε 5ωρη και 25ωρη εργασία… Η εφαρμογή μειωμένου χρόνου εργασίας, όπως και η εξασφάλιση ενός ανώτερου βιοτικού επιπέδου, συνδέονται στενά με την προγραμματισμένη ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και συνολικά της οικονομίας και την κατανομή του παραγόμενου εισοδήματος ανάλογα με την προσφορά του καθενός στη δημιουργία του»!

Η φιλοσοφία ενός τέτοιου προγράμματος θα πρέπει, σύμφωνα με τις απόψεις που εκφράζει ο Γ. Τόλιος, «να συνδυάζει τις αναγκαίες αλλαγές σε εθνικό επίπεδο, λαμβάνοντας υπ’ όψη τη θέση κάθε χώρας στο διεθνή καταμερισμό εργασίας και τους περιορισμούς που απορρέουν από τις πρόνοιες του διεθνούς δικαίου, οι οποίες δεν θα πρέπει να αναιρούν, αλλά αντίθετα να ενισχύουν την εθνική και λαϊκή κυριαρχία. Οι αυξανόμενες κοινωνικές ανισότητες, τα υψηλά επίπεδα ανεργίας, τα οικονομικά και κοινωνικά αδιέξοδα που συνοδεύουν την κρίση, δημιουργούν πρόσφορο έδαφος για την ανάπτυξη κοινωνικών αντιστάσεων υπεράσπισης θεμελιωδών δικαιωμάτων και διεύρυνσης των κατακτήσεων, με προοπτική την υπέρβαση των κυρίαρχων καπιταλιστικών σχέσεων» !

Η αφύπνιση των λαϊκών δυνάμεων και η ανάπτυξη ισχυρών τοπικών και διεθνών κινημάτων αμφισβήτησης των ψηφιακών πολυεθνικών γιγάντων, των ηγεμονικών ελίτ και της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης, αποτελεί κατά τον συγγραφέα, «θεμελιώδη προϋπόθεση για διεύρυνση των διαύλων συνειδητοποίησης, την ανάγκη υπέρβασης των κυρίαρχων καπιταλιστικών σχέσεων και αξιοποίηση των ψηφιακών τεχνολογιών ως προωθητικού μέσου μετάβασης προς μια ανώτερη κοινωνία» !

Το τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου είναι αφιερωμένο ακριβώς στην ανάδειξη των κυριότερων αιτημάτων άμεσης διεκδίκησης για την αποτροπή αρνητικών επιπτώσεων της ψηφιοποίησης στη μισθωτή εργασία και ευρύτερα λαϊκά στρώματα, σε σύνδεση πάντα με την προοπτική κίνησης της ανθρωπότητας προς το «ιστορικά αναγκαίο», κάτι που κάνει εξαιρετικά ενδιαφέρουσα την ανάγνωση του βιβλίου !

Διαπιστώσαμε ότι ο Γιάννης Τόλιος μελέτησε σε βάθος και σε έκταση τα φαινόμενα και τις προοπτικές της εξέλιξης της ηλεκτρονικής τεχνολογίας. Έχοντας ως  γνώμονα πάντοτε τη στιβαρή γνώση της μαρξιστικής θεωρίας και ερευνητική πορεία μιας ολόκληρης ζωής στον χώρο της Αριστεράς, παραδίδει στην κοινωνία και ιδιαίτερα στους φιλομαθείς μαρξιστές ένα ισχυρό εργαλείο επισκόπησης και κατανόησης των διαλαμβανομένων μέσα σ’ αυτήν χωρίς – όπως πάντοτε – τη συγκατάθεσή της. Η ανάγνωση του βιβλίου αυξάνει τον πνευματικό μας πλούτο και ευχόμαστε στην όλη προσπάθεια να αναγνωριστεί και να αποτελέσει εκδοτική επιτυχία.

Κίμων Αναστασιάδης,

ομότιμος καθηγητής Παν/μίου Δυτ. Αττικής