Μια ζωή αφιερωμένη στη μετάφραση.

Η Ρουμάνα Έλενα Λάζαρ

"συστήνει" στο ρουμανικό κοινό τους "θησαυρούς" των ελληνικών Γραμμάτων

5 Δεκεμβρίου 2013 (13:01 UTC+2)

  Έλενα Λάζαρ

Ήταν το 1976, όταν μια νεαρή Ρουμάνα με μια βαλίτσα γεμάτη ...Ελλάδα και το διαβατήριο που με κόπο κατάφερε να εξασφαλίσει από το αυταρχικό καθεστώς του Νικολάε Τσαουσέσκου ανά χείρας κατέφθανε στο αεροδρόμιο των Αθηνών. Με άδεια τσέπη, αλλά καρδιά γεμάτη αγάπη για τα ελληνικά γράμματα, η νεαρή κοπέλα ξεκινούσε τότε ένα μοναδικό (μεταφραστικό) ταξίδι στο χώρο της ελληνικής λογοτεχνίας, την εξέλιξη του οποίου ίσως και η ίδια να μην είχε φανταστεί.

"Είχα πάρει υποτροφία από το αρμόδιο υπουργείο της Ελλάδας. Έπρεπε να στείλουμε μια επιστολή και σε 2000 λέξεις να εξηγούμε στα ελληνικά γιατί θέλουμε να επισκεφθούμε τη χώρα σας. Κέρδισα την υποτροφία κι ήρθα δέκα μέρες στην Αθήνα και στη συνέχεια στη Θεσσαλονίκη, όπου παρακολούθησα μαθήματα ελληνικής γλώσσας" λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Έλενα Λάζαρ, το "μυαλό" και η "ψυχή" του εκδοτικού οίκου "Ομόνοια" που ξεχωρίζει στη ρουμανική λογοτεχνική αγορά για την προώθηση της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας και του ελληνικού πολιτισμού.

Διανύοντας ήδη την έκτη δεκαετία της ζωής της, αλλά διατηρώντας το ίδιο καθαρό γαλάζιο βλέμμα- σαν τα κρυστάλλινα νερά του Αιγαίου -η Έλενα Λάζαρ δεν θα ξεχάσει ποτέ την πρώτη φορά που πάτησε πόδι στην ελληνική γη. "Όταν έφτασα στην Αθήνα δεν είχα λεφτά για να πάω από το αεροδρόμιο, που ήταν στη Γλυφάδα, έως τη Ζωγράφου, όπου βρίσκονταν οι εστίες. Ξέσπασε σε κλάματα. Με πλησίασε ένας ταξιτζής, με ρώτησε τι έχω, τού απάντησα κι εκείνος- χωρίς άλλη σκέψη - με οδήγησε δωρεάν στον προορισμό μου" μας εξηγεί.

Σε μια χώρα με γλώσσα λατινογενή, όπως η Ρουμανία, ήταν πολύ φυσικό η Έλενα Λάζαρ, απόφοιτη της Σχολής Κλασσικών Γλωσσών του Πανεπιστημίου του Βουκουρεστίου, να θέλει να γίνει καθηγήτρια λατινικών. Ωστόσο, ο Τσαουσέσκου είχε άλλα ... σχέδια και κατάργησε τα λατινικά από τα λύκεια της χώρας. Έχοντας εμπειρία πέντε χρόνων στην εκμάθηση των αρχαίων ελληνικών, η Έλενα Λάζαρ "ανακάλυψε" τον πλούτο της νεοελληνικής γλώσσας εργαζόμενη σε έναν από τους κρατικούς εκδοτικούς οίκους που λειτουργούσαν εκείνη την εποχή στη Ρουμανία.

"Ο Ίον Μπρατ, ένας Ρουμάνος πρέσβης που είχε τοποθετηθεί στην Αθήνα, μας έφερνε συχνά βιβλία για μετάφραση, από τα ελληνικά. Ο διευθυντής μου ήταν αυτός που με προέτρεψε τότε να μάθω και τα νέα ελληνικά. Πώς, όμως, να μάθεις τότε τη νεοελληνική; Ευτυχώς, υπήρχε μια γραμματική του Τριανταφυλλίδη στη βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου. Την αντέγραψα όλη με το χέρι κι έτσι μού δόθηκε η δυνατότητα να διαπιστώσω πώς εξελίχθηκε η γλώσσα από τα αρχαία που ήδη γνώριζα. Ακόμη κρατώ αυτό το αντίγραφο..." μας λέει.

Από τη "Μενεξεδένια Πολιτεία" του Τερζάκη στον Καβάφη και τον Καζαντζάκη

Το πρώτο βιβλίο που μετέφρασε η Έλενα Λάζαρ ήταν η "Μενεξεδένια Πολιτεία" του Άγγελου Τερζάκη. Ωστόσο, δεν ήταν αυτό το πρώτο που κυκλοφόρησε αλλά δοκίμια του Πέτρου Χάρη. Από τα πρώτα αυτά βήματα μεσολάβησαν άπειρες ώρες μετάφρασης "θησαυρών" της ελληνικής λογοτεχνίας. Η Έλενα Λάζαρ μετέφραζε χωρίς καν να ξέρει αν τα βιβλία αυτά θα κυκλοφορήσουν, αφού, όπως μας εξηγεί, "τα τελευταία χρόνια (επί Τσαουσέσκου), οι πολιτικοί ζητούσαν για κάθε δύο μεταφράσεις βιβλίων από τα ελληνικά να υπάρχουν και δύο μεταφράσεις από τα ρουμανικά στην Ελλάδα".

Τα χρόνια πέρασαν, ο Τσαουσέσκου "κλειδώθηκε" στο χρονοντούλαπο της ιστορίας, οι 24 κρατικοί εκδοτικοί οίκοι που λειτουργούσαν τότε στη Ρουμανία διαλύθηκαν. "Όλοι οι συντάκτες που εργαζόμασταν σ' αυτούς ανοίξαμε δικές μας επιχειρήσεις το '90. Ήταν ριψοκίνδυνο καθώς 'γεννήθηκαν' 3000 εκδοτικοί οίκοι. Ήταν πολύ εύκολο ν' ανοίξεις επιχείρηση, αλλά πώς να γίνεις καπιταλιστής χωρίς κεφάλαιο;" αναφέρει η Έλενα Λάζαρ, Πρέσβειρα του Ελληνισμού από το 2005 και πολυβραβευμένη για το μεταφραστικό της έργο.

Σήμερα, στη Ρουμανία λειτουργούν περί τους 500 εκδοτικούς οίκους. Η "Ομόνοια", ο εκδοτικός οίκος που "έχτισε" η ίδια λιθαράκι-λιθαράκι, λειτουργεί από το 1991, με το πρώτο βιβλίο να εκδίδεται δυο χρόνια αργότερα. Ο εκδοτικός οίκος ειδικεύτηκε στις μεταφράσεις ελληνικής λογοτεχνίας. Χαρακτηριστικό είναι ότι τα 2/3 των μεταφράσεων έργων από την ελληνική γλώσσα φέρουν την "υπογραφή" της "Ομόνοιας".

Λάτρης του Καβάφη, η Έλενα Λάζαρ έχει μεταφράσει πληθώρα βιβλίων του Κωστή Παλαμά, του Γρηγόρη Ξενόπουλου, του Άγγελου Τερζάκη, του Νίκου Καζαντζάκη, του Σπύρου Πλασκοβίτη, της Γαλάτειας Σαράντη και πολλών άλλων Ελλήνων λογοτεχνών.

"Στο σπίτι μου, που είναι και η έδρα της Ομόνοιας, δεν θα βρείτε καρέκλα να καθίσετε. Σε κάθε μια υπάρχει κι ένα βιβλίο σχεδόν έτοιμο να πάρει τον δρόμο για το τυπογραφείο" μας λέει χαριτολογώντας.

Αυτή την εποχή- μεταξύ άλλων -μεταφράζει το "Τοντά Ραμπά" του Καζαντζάκη, ετοιμάζει ένα βιογραφικό λεξικό για τους Ηπειρώτες στη Ρουμανία (στα ρουμανικά αυτή τη φορά), ενώ στα σκαριά είναι και πολλές έρευνες για τον ελληνισμό της Ρουμανίας, όπως αυτή σε συνεργασία με τον Λεωνίδα Ράντο από το Ιάσιο για τα ελληνικά σχολεία στη χώρα.

Συναισθανόμενη το "βάρος" της τιμής που επισείει η βράβευσή της με τον Χρυσό Σταυρό του Τάγματος της Ευποιΐας από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κάρολο Παπούλια το 2011, η Έλενα Λάζαρ φροντίζει να μεταλαμπαδεύσει τη δική της αγάπη για τα ελληνικά γράμματα στους σπουδαστές της Έδρας Νεοελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Βουκουρεστίου. "Προσπαθώ να τα ενθαρρύνω αυτά τα παιδιά. Χρειάζονται λίγη βοήθεια" σημειώνει.

Με τη σεμνότητα που τη διακρίνει, η Έλενα Λάζαρ δεν ξεχνά να αναφερθεί και στους Ρουμάνους νεοελληνιστές πριν από αυτήν, που δεν έτυχαν, όπως λέει, της αναγνώρισης που τους άρμοζε. Μεταξύ αυτών η Πολυξένη Καραμπή, κόρη εφοπλιστή, αλλά και η καθηγήτριά της στην αρχαία ελληνική Μαρία Μαρινέσκου. "Αυτοί οι άνθρωποι άξιζαν πολλά μετάλλια" υπογραμμίζει και μας εξομολογείται πως ακόμη κι αν τα χρόνια περάσουν, δεν θα σταματήσει ποτέ να μεταφράζει...

Σ. Παπαδοπούλου

© ΑΠΕ-ΜΠΕ ΑΕ. Τα πνευματικά δικαιώματα ανήκουν στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ΑΕ και παραχωρούνται σε συνδρομητές μόνον για συγκεκριμένη χρήση.