Η ΕΙΣΑΓΩΓΗ

του βιβλίου του καθηγητή Χρήστο Β. Μασσαλά «Ίσως είναι και έτσι…»

«Ήταν γέρος και τα μάτια του είδαν πολλά, αλλά δεν κατάλαβε τίποτα» λέγει το αγγλικό γνωμικό: πολλοί διδάσκοντες και φοιτητές διασχίζουν το πανεπιστήμιο (και την ζωή, άλλωστε) βιαστικοί, τρεχάτοι— και βγαίνουν από την έξοδο με το χαρτί τους υπογεγραμμένο και εσφραγισμένο, χωρίς ωστόσο να έχουν οσφρανθεί. Δεν είναι τέτοια η περίπτωση του καθηγητή που γράφει αυτό το βιβλίο. Έχοντας υπηρετήσει για πολλά χρόνια το θεσμό του πανεπιστημίου, ο Χρήστος Μασσαλάς γνωρίζει τον ενεργό ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει στη διαμόρφωση ενός νέου περιβάλλοντος όπου θα επικρατεί ο πολιτισμός που σέβεται τον άνθρωπο και τη φύση, που προασπίζεται την ειρήνη και οδηγεί στην κριτική ενσωμάτωση της νέας πραγματικότητας και την ανέλιξη της σκέψης. Και, στο βαθμό που η εκπαίδευση είναι αποστολή, ανιχνεύεται και προσδιορίζεται εδώ ο καίριος ρόλος του πανεπιστημίου στη διαμόρφωση πολιτών εμποτισμένων από τις ουμανιστικές αξίες, ικανών να διαφυλάξουν τους δημοκρατικούς θεσμούς και την παράδοση, να αναπτύξουν την κριτική έρευνα και την αυτόνομη συνείδηση και να υπερασπίσουν την αλήθεια και την ηθική της γνώσης.

   Η διαπίστωση ότι « το πανεπιστήμιο είναι αρκετά μακριά από αυτό που όφειλε να είναι και προπαντός πολύ μακριά από ό,τι μπορούσε να  είναι», προκαλεί στον συγγραφέα την ανάγκη να προτείνει λύσεις για την τόνωση του κύρους του που το συνδέει άμεσα με το κύρος της κοινωνίας που διακονεί. Ο στρατηγικός σχεδιασμός, η αξιολόγηση, η ενίσχυση της έρευνας, μπορούν να δημιουργήσουν ένα περιβάλλον ποιότητας και αισιοδοξίας και να διαπλάσουν ένα συλλογικό όραμα που θα αντλεί από το παρελθόν και θα ανταποκρίνεται στις νέες προκλήσεις, αφομοιώνοντας γόνιμα τις αλλαγές.

   Την εικόνα που εμφανίζει το ελληνικό πανεπιστήμιο ως «μια ορχήστρα όπου ο καθένας αυτοσχεδιάζει», την αποδίδει ο Μασσαλάς στην συλλογική ευθύνη που επιμερίζεται στην πολιτική ηγεσία της χώρας, στην ακαδημαϊκή κοινότητα, μέλος της οποίας είναι και ο ίδιος και τέλος στους πολίτες. Υποστηρίζει ωστόσο ότι «η κρίση [της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης] δεν είναι μόνο απειλή παρά και ευκαιρία» και τονίζοντας την επιτακτική ανάγκη για  ένταξη της πατρίδας μας στις «εκπαιδευμένες» κοινωνίες, θεωρεί ότι μόνο με τον ανοιχτό διάλογο, την υπευθυνότητα και το μεράκι το πανεπιστήμιο θα καθιερωθεί στη συνείδηση της κοινωνίας ως θεσμός γνώσης, ποιότητας, καινοτομίας και πολιτισμού.

à

Στην ενότητα «Διεθνές - Ευρωπαϊκό περιβάλλον» ο συγγραφέας θέτει ερωτήματα κρίσιμα για την πορεία του ανθρώπου στο νέο περιβάλλον που διαμορφώνεται με κύρια χαρακτηριστικά την αβεβαιότητα, την πολυπλοκότητα και τον ανταγωνισμό. Περιγράφει τα προβλήματα που έχουν ανακύψει στο σύγχρονο τοπίο και καθιστά σαφή τον ευρύ και σύνθετο χαρακτήρα τους που οδηγεί σε κρίση του πολιτισμού μας, καθώς επηρεάζει την αλληλένδετη μοίρα όλων των λαών και διακατέχεται από έναν προβληματισμό για τις τραγωδίες που εκτυλίσσονται σε κάθε γωνιά του πλανήτη με αιτία τις φυσικές καταστροφές, την τρομοκρατία, τους προληπτικούς πολέμους.

           Ο Μασσαλάς θεωρεί ότι πρέπει να επαναφέρουμε την διαταραγμένη σχέση παρελθόντος - παρόντος - μέλλοντος, να εκπαιδεύσουμε τους ανθρώπους, να σεβαστούμε τους παγκόσμιους πολιτισμούς· να εκτιμήσουμε τα δώρα της φύσης και να τα προστατέψουμε, να μάθουμε να αντιμετωπίζουμε συντονισμένα και υπεύθυνα τα προβλήματα, να υπερασπιζόμαστε τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ειρήνη και προπαντός να βρούμε ξανά την αγάπη. Και μέσα στην πολύπλοκη νέα πραγματικότητα τοποθετεί το ρόλο που πρέπει να παίξει η Ευρώπη στηριζόμενη στην κοινωνική, πολιτική και πολυ-πολιτισμική της ταυτότητα. Επισημαίνοντας την ανάγκη συνύπαρξης με τον Άλλο, ο συγγραφέας θεωρεί ότι η Ευρώπη μπορεί να διασώσει την ενότητα του ανθρώπου

μέσα από την τέλεια αναγνώριση και καθιέρωση των πολιτισμικών διαφορών, που δεν εμποδίζει τη λειτουργία σε ευρύτερο επίπεδο της διαδικασίας ενοποίησης και νέας διαφοροποίησης.

à

Ασκώντας διοίκηση εδώ και δεκατρία χρόνια στον ακαδημαϊκό χώρο σε δυο διαφορετικά πανεπιστημιακά ιδρύματα, που το ένα ιδρύθηκε και λειτουργεί κάτω από τη δική του καθοδήγηση, ο καθηγητής Χρήστος Μασσαλάς έχει ιεραρχήσει ως καίριο στόχο την ανάπτυξη. Ο στόχος αυτός οφείλει να ανανεώνεται ασταμάτητα καθώς, όπως υποστηρίζει ο ίδιος, «καμιά πρόοδος δεν είναι για πάντα κατακτημένη». Η πορεία που θα ακολουθηθεί για την επίτευξή του θα οδηγήσει στο μετασχηματισμό της κοινωνίας μας σε κοινωνία της γνώσης και της πληροφορίας και επομένως στην ένταξή της στο διεθνές οικονομικό, πολιτισμικό και κοινωνικό «γίγνεσθαι».   Απαραίτητη προϋπόθεση γι’ αυτό είναι η δημιουργία και διάχυση της κουλτούρας των νέων τεχνολογιών, όσο και η διαφύλαξη της παράδοσης που έχει η Ελλάδα στον πολιτισμό και τις ανθρωπιστικές αξίες. Προς την κατεύθυνση αυτή ουσιαστικό ρόλο μπορεί να παίξει το πανεπιστήμιο, που ο συγγραφέας το τοποθετεί στο σταυροδρόμι της εκπαίδευσης, της έρευνας, της κατάρτισης και της καινοτομίας και το χαρακτηρίζει ως το βασικό μοχλό της κοινωνίας και οικονομίας της γνώσης:   εκφράζεται εδώ η βεβαιότητα ότι το αξιόλογο ανθρώπινο δυναμικό που διαθέτει καθώς και η δυνατότητα μεταφοράς εμπειριών και τεχνογνωσίας θα οδηγήσουν στην ανάδειξη και υλοποίηση των αναπτυξιακών προοπτικών της ελληνικής περιφέρειας. Επισημαίνει, βέβαια, ο συγγραφέας τις ανάγκες σε υποδομές και δεξιότητες στις τεχνολογίες της πληροφορίας, όπως και τις ενδεχομένως αρνητικές επιπτώσεις και κάνει συστηματικές, αξιόπιστες και πραγματοποιήσιμες προτάσεις που θα διαμορφώσουν το κατάλληλο περιβάλλον αισιοδοξίας και αειφορίας (δια βίου εκπαίδευση, πολιτική απασχόλησης, στρατηγικός σχεδιασμός, χρηματοδότηση της έρευνας, εθνικό κέντρο δεξιοτήτων ).

à

   Ανθρωποκεντρικά όλα τα κείμενα στο τελευταίο κεφάλαιο, ψηλαφούν τα προβλήματα, τις ανησυχίες και τις αγωνίες του σύγχρονου ανθρώπου που ζει σ’ ένα περιβάλλον εντατικών αλλαγών, αβεβαιοτήτων και προσδοκιών. Την ανάγκη επένδυσης στο μέλλον την ταυτίζει ο Μασσαλάς με την ανάγκη επένδυσης στους φορείς του, τους νέους. Ευαίσθητος και συνεπής, προσπαθεί να τους μεταβιβάσει όσα ο ίδιος κατόρθωσε να προσπορισθεί από τη ζωή, μέσα από πνευματικούς και ψυχικούς μόχθους. Είναι επιεικής μαζί τους, κατανοεί τις στάσεις και τις αντιδράσεις τους, καυτηριάζει τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και ιδίως την τηλεόραση για τα πρότυπα που προβάλλουν και τις δομές νοήματος και ιδεών που προωθούν και ασκεί αυστηρή κριτική στη γενιά του για την ηθική και τις αξίες που μετέδωσε φτωχαίνοντας τον ορίζοντα των νέων ανθρώπων. Μεγάλο μέρος της ευθύνης αποδίδει ο συγγραφέας στις πολιτικές ηγεσίες που δεν καλλιέργησαν τον ανοιχτό διάλογο, δεν μορφοποίησαν ένα «συλλογικό όραμα»  και δεν δημιούργησαν τις συνθήκες ανάπτυξης μιας αξιόπιστης κοινωνίας.

   Το μήνυμα που θέλει να περάσει στους νέους ο Μασσαλάς συμποσούται στο ότι «η ζωή είναι γεμάτη γοητεία και απρόβλεπτη περιπέτεια»: τους προτρέπει να μην εγκαταλείψουν τα όνειρά τους και να μην αφήσουν κανένα να τους τα κλέψει. Τα όνειρα όμως, όπως επισημαίνει, πρέπει να είναι συμβατά με ένα σύστημα οικουμενικών αξιών. Τα ανθρώπινα δικαιώματα, η ελευθερία, η κοινωνική συνοχή, η αλληλεγγύη, η ανεκτικότητα, ο πολιτισμός, ο σεβασμός στη λειτουργία της φύσης συνιστούν τις θεμελιακές αξίες που πρέπει να δρομολογήσουν την πορεία της παγκοσμιοποίησης και να συμβάλουν στην οικοδόμηση ενός καλύτερου κόσμου με ανθρώπινα μέτρα.

   Συχνά ο συγγραφέας δίνει έμφαση στην επικοινωνία και την αλληλεπίδραση, τονίζοντας την ανάγκη συνύπαρξης όλων των πολιτισμικών συστημάτων και αρμονικής συμβίωσης όλων των λαών. Μια τέτοια προοπτική προϋποθέτει συλλογική συνείδηση, ανακάλυψη της σημασίας του διπλανού, κατανόηση, αποδοχή της διαφορετικότητας, ανεκτικότητα. Η στάση της εκκλησίας μπορεί να οδηγήσει σε αυτή την κατεύθυνση ενισχύοντας τη δημιουργία μιας κοινωνίας «που θα σέβεται τον Άλλο, τον αλλόφυλο, τον αλλόθρησκο, τον αλλοεθνή».

   Η ανοχή του «διαφορετικού» για τον καθηγητή Χρήστο Μασσαλά είναι βασικό συστατικό της δημοκρατίας. Αλλά, όπως παρατηρεί, σήμερα υπάρχει έλλειμμα δημοκρατίας και όλοι φέρουν την ευθύνη γι’ αυτό: πολιτική ηγεσία, πολίτες, δομές ενημέρωσης, γιατί δεν συνέβαλαν στην ανάπτυξη κουλτούρας που θα βασίζεται στις αρχές της και θα στοχεύει στην εμπέδωση δημοκρατικής συνείδησης και αίσθησης του κοινού καλού. Για το λόγο αυτό θεωρεί απαραίτητη την τόνωση του ρόλου του πολίτη, «της πηγής νομιμότητας» του δημοκρατικού πολιτεύματος, με μέσο την παιδεία και με διαρκή άσκηση κριτικής.

   Εφόδια του ενεργού πολίτη πρέπει να είναι η γνώση, το ήθος, η λογική και η μνήμη, για να μπορεί να προστατεύεται από αυτούς που εσκεμμένα διαστρεβλώνουν την αλήθεια, από αυτούς που αερολογούν για να αποπροσανατολίσουν και να προκαλέσουν σύγχυση και κυρίως από την ανθρώπινη βλακεία, την καταστροφική δύναμη της οποίας αναλύει με χιούμορ και με βαθιά επίγνωση των αποτελεσμάτων της.

   Σε μια προσπάθεια να εμβαθύνει στον εαυτό του στο άρθρο του «Βιβλίο και αυτοκάθαρση» κάνει την αυτοκριτική του, ξεδιπλώνει τον εσωτερικό του κόσμο και αφήνει να φανεί η ευαισθησία του, η ευγένεια και η ειλικρίνεια, στοιχεία που χαρακτηρίζουν τον καθηγητή, τον παιδαγωγό, τον άνθρωπο Χρήστο Μασσαλά.

  Αξιοσημείωτες είναι τέλος οι συγγραφικές εμμονές του βιβλίου: ο Οδυσσέας Ελύτης κατέχει τα σκήπτρα και τούτο δεν είναι συμπτωματικό, καθώς αυτός ο ποιητής είναι από εκείνους που τολμηρά ανανέωσαν την τέχνη τους και την έφεραν σε ίση μοίρα με την ευρωπαϊκή— όπως ακριβώς και ο καθηγητής Μασσαλάς επιζητεί με την πανεπιστημιακή και κοινωνική του δράση, και με το ανά χείρας πόνημά του, να ισοσκελίσει την ελληνική κοινωνία με τις παγκόσμιες πρωτοπορίες με την συμβολή της εκπαίδευσης.

   — Καλοτάξιδο!

Ιωάννα Μπενιουδάκη και Μίμης Σουλιώτης