Ο Gunter Baby Sommer και ο γάμος της Αλεξάνδρας στη Βαϊμάρη

Κείμενο: Δημήτρης Βλαχοπάνος

Συνέντευξη – μετάφραση: Κατερίνα Σχισμένου

Η μαγεία του Gunter

Χωρίς καμιά υπερβολή, ο μεγάλος Γερμανός κρουστός Gunter Baby Sommer σε απογειώνει με τη μαγεία της τέχνης του και την όλη σκηνική του παρουσία. Δεν είναι τόσο το απέραντο εργαστήριο των γνώσεών του αυτό που κρατά στην ψυχή του ο θεατής. Κι ούτε μόνο η γοητεία της ελευθερίας με την οποία κινείται γύρω από ένα σύνολο απίστευτων εξαρτημάτων και αντικειμένων που συνοδεύουν τα κρουστά του. Κι ούτε ακόμη – ακόμη η ανεξαρτησία του από τους τυπικούς μουσικούς κανόνες και η βύθισή του σε αυτοσχεδιασμούς και πρωτόγνωρους ήχους που φέρνουν μια γλυκιά ανατριχίλα στο κοινό και το απομακρύνουν από τα γήινα και τα εγκόσμια. Είναι το πάθος του. Κι είναι ο βαθύς και αληθινός έρωτας γι’ αυτό που κάνει. Αλλά και η έμπνευση. Και ο απόλυτος σεβασμός στην τέχνη και στη μουσική.

Ο Gunter Baby Sommer είναι ένας μουσικός του κόσμου. Όχι της Γερμανίας μονάχα και της πατρίδας του Δρέσδης. Μα είναι και ο μέγας πρεσβευτής του Κομμένου και της συγκλονιστικής του ιστορίας. Που δεν κουράζεται να εργάζεται για το Κομμένο και να μοιράζεται μέσω της μουσικής του την τραγωδία της σφαγής του από τα ναζιστικά γερμανικά στρατεύματα. Ο Gunter Baby Sommer είναι επίτιμος δημότης του Κομμένου. Και διατηρεί μιαν αξιοθαύμαστη επικοινωνία με τους φίλους του στο Κομμένο. Αλλά και με την ιστορία του.

 

Βαϊμάρη και «Γάμος στο Κομμένο»

Μετά το «Songs for Kommeno», τη μουσική παραγωγή με θέμα το ολοκαύτωμα του Κομμένου, που παρουσίασε σε πολλές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες και μεγάλες πόλεις, ακολούθησε το έργο του «Γάμος στο Κομμένο», βασισμένο στο μυθιστόρημα του Δημήτρη Βλαχοπάνου «Αγαπημένη μου αδελφή Αλεξ…», την τραγική νύφη του Κομμένου, που εκτέλεσαν οι Γερμανοί ναζί μαζί με το γαμπρό Θεοχάρη και όλους τους συγγενείς τους τα χαράματα της Δευτέρας 16 Αυγούστου 1943, όταν μετέτρεψαν σε στάχτη το χωριό και δολοφόνησαν 317 ανυποψίαστους κατοίκους.

Το έργο παρουσιάστηκε σε πρώτη παγκόσμια το Σάββατο 9 Μαΐου 2015 στο Πνευματικό Κέντρο Mon Ami στη Βαϊμάρη της Γερμανίας. Πρόκειται για μια πρωτοποριακή μουσική επεξεργασία του ματωμένου γάμου της Αλεξάνδρας, για μια θαυμάσια σύνθεση στην οποία συνδυάζονται οι εκπληκτικοί ήχοι των κρουστών του Gunter και των πνευστών της συζύγου του Katharina. Τα κείμενα αποδίδουν στα γερμανικά οι ηθοποιοί Nantine Quittner και Lotti Kalotti. Τη μετάφραση από τα ελληνικά στα γερμανικά έκανε η Αρτινή φιλόλογος καθηγήτρια Κατερίνα Σχισμένου.

Όσοι Έλληνες και Γερμανοί είχαν την καλή τύχη να παρακολουθήσουν τη συναυλία του Gunter στη Βαϊμάρη έμειναν κυριολεκτικά με την ανάσα κομμένη. Επί μία ώρα και κάτι δεν ακουγόταν μέσα στην αίθουσα παρά μόνο οι ήχοι των οργάνων και οι φωνές των ηθοποιών. Και δεν κουνιόταν παρά μόνο πάνω στη σκηνή οι μουσικοί και οι ηθοποιοί. Που έμοιαζαν απορροφημένοι και ταυτισμένοι με τη μοίρα της νύφης του Κομμένου Αλεξάνδρας. Μετά την παράσταση ακολούθησε δεξίωση στο μπαρ του Πνευματικού Κέντρου, όπου οι μουσικοί και οι ηθοποιοί είχαν την ευκαιρία να μιλήσουν με την πεζή τώρα γλώσσα για το έργο του Gunter και το ολοκαύτωμα του Κομμένου.

Δύο μέρες μετά την παράσταση, σ’ ένα ειδυλλιακό τοπίο στην περιοχή της γερμανικής λουτρόπολης Bad Sulza, ο Gunter Baby Sommer με την ευγένεια και την αγάπη που τον χαρακτηρίζει μας παραχώρησε μια συνέντευξη εκ βαθέων, πλημμυρισμένη από τα χρώματα της Ελλάδας και την ιστορία του μαρτυρικού Κομμένου, του οποίου και έχει ανακηρυχθεί επίτιμος δημότης, στην Κατερίνα Σχισμένου που είχε μεταφράσει και τα κείμενα του νέου έργου που παρουσιάστηκε.

                                                       

Η Ελλάδα της δημοκρατίας και του πολιτισμού

Ερώτηση: Gunter, ας ξεκινήσουμε με την Ελλάδα. Όπου έχεις αμέτρητους καλούς φίλους. Πες μας, λοιπόν, τι σημαίνει για σένα η Ελλάδα;

Απάντηση: Σημαίνει πολλά. Περιορίζομαι στα λίγα. Η Ελλάδα υπήρξε το λίκνο της δημοκρατίας. Είναι μια χώρα η οποία βρίσκεται ακριβώς κάτω από τον ήλιο. Μια χώρα που μπορεί ο πολιτισμός της να έχει θαφτεί, αλλά μπορεί πάλι να ξεθαφτεί και να παρουσιαστεί ανανεωμένος στον κόσμο. Η Ελλάδα εκπέμπει μια τεράστια ακτινοβολία σε όλο τον κόσμο και σίγουρα μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στην πορεία της ανθρωπότητας. 

Ερώτηση: Ναι, αλλά η Ελλάδα είναι ένα κράτος – μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Και σήμερα που μιλάμε αντιμετωπίζει μια βαθιά κρίση, μια πολύπλευρη κρίση που κανείς δεν μπορεί να προβλέψει πού θα οδηγήσει. Εύλογα μπορεί να αναρωτηθεί κανείς: υπάρχει τελικά πραγματική Ενωμένη Ευρώπη;

Απάντηση: Ο τρόπος με τον οποίο λειτουργεί σήμερα η Ευρωπαϊκή Ένωση σε σχέση με την Ελλάδα και για την Ελλάδα φανερώνει, νομίζω, πως υπάρχει ελπίδα για μια κοινή πορεία και ένα κοινό μέλλον. Η Ελλάδα μέσα στις σημερινές συνθήκες είναι σαν ένα μικρό παιδί που θέλει ιδιαίτερη φροντίδα. Καμία οικογένεια δεν πετά το παιδί της έξω, αλλά αντιθέτως το αγκαλιάζει και το φροντίζει με έναν ιδιαίτερο τρόπο.

 

Από το «Songs for Kommeno» στο «Γάμος στο Κομμένο»

Ερώτηση: Ας πάμε στα δικά μας. Κάνετε πολλά για το Κομμένο. Τι περισσότερο μπορούμε να κάνουμε για την ιστορία του ολοκαυτώματος; Πώς μπορεί η μουσική που δημιουργεί γέφυρες να κάνει τη μαρτυρική σελίδα του Κομμένου μια οικουμενική σελίδα; 

Απάντηση: Προσωπικά δημιουργώ ένα καλλιτεχνικό προϊόν που το παίρνω μαζί μου σε όλο τον κόσμο και το προωθώ στους ανθρώπους που θέλουν να το ακούσουν και το ακούνε. Προσπαθώ η ιστορία του Κομμένου να λειτουργήσει έτσι ώστε να εκπροσωπεί και άλλα μέρη, να εκπροσωπεί και άλλα παρόμοια ολοκαυτώματα. Και να καταγγέλλει τα σύγχρονα ολοκαυτώματα, όπως οι τραγωδίες στη Συρία, την Αφρική και αλλού. Σε πολλά μέρη του κόσμου ο πόλεμος ενέχει την εγκληματική ενέργεια a priori. Ο πόλεμος, με άλλα λόγια, δεν είναι παρά εγκληματικές ενέργειες ανθρώπων που την αγριότητά τους, τη βιαιότητά τους και την ωμότητά τους κανένας δεν μπορεί να εξηγήσει.

Μεταφέρω με αυτό το καλλιτεχνικό προϊόν το δράμα του Κομμένου όπου κι αν πάω. Και πάντοτε υπάρχουν ερωτήσεις για το τι συνέβη τότε και γιατί το κάνω αυτό. Τότε ακριβώς είναι η ουσιώδης στιγμή που λειτουργεί το καλλιτεχνικό προϊόν. Εκεί που τελειώνουν οι λέξεις αρχίζει η μουσική. Και εκεί που τελειώνει η μουσική αρχίζουν τα ερωτήματα και η συζήτηση.

Μετά το Songs for Kommeno αναζήτησα μιαν ανάμιξη μουσικής και γλώσσας για να πλάσω το έργο «Γάμος στο Κομμένο». Και επιχείρησα μια μουσική επεξεργασία της ιστορίας του Κομμένου τοποθετώντας την πάνω σε μια λογοτεχνική βάση. Εδώ έχουμε μιαν αφηγηματική ιστορία με δύο παραμέτρους: τη γλωσσική και τη μουσική. Η μουσική λειτουργεί αφαιρετικά σε σχέση με τη γλωσσική πληροφορία. Δεν αρκεί μόνο μια γλωσσική πληροφορία, αλλά μέσω της ποιητικής ταύτισης και λυρικότητας δίνεται η ίδια πληροφορία μέσω μιας άλλη πηγής. Έτσι ο ακροατής έχει αναπτύξει μια σχέση καλλιτεχνική και ουσιαστική, που την έχει επεξεργαστεί γλωσσικά και συναισθηματικά, μιας και ο καλλιτέχνης την έχει αποδώσει μέσω μιας πλατφόρμας συναισθημάτων και όχι πληροφοριών, όπως ας πούμε σε μιαν εφημερίδα, αλλά μέσω καλλιτεχνικής επεξεργασίας.

 

Η σιωπή και η σκέψη

  Ερώτηση: Δημιούργησες και παρουσίασες σε παγκόσμια πρώτη ένα εκπληκτικό έργο με θέμα το ματωμένο γάμο της Αλεξάνδρας στο Κομμένο. Σε όλη τη διάρκεια της παράστασης μέσα στην αίθουσα Mon Ami της Βαϊμάρης μια ανατριχίλα διαπερνούσε το κορμί όλων μας. Όσο μας επιτρέπουν τα μουσικά μας ακούσματα, κατατάσσουμε το «Γάμος στο Κομμένο» στα πιο πρωτοποριακά σύγχρονα έργα. Υπάρχουν στιγμές πραγματικά καθηλωτικές στην όλη εκτέλεση. Ο ακροατής μένει μετέωρος σε αρκετά σημεία της εκτέλεσης. Πώς το καταφέρατε αυτό;

Απάντηση: Σε αρκετά σημεία στο θέμα του γάμου υπήρξαν στιγμές εσωτερικής σιωπής, ακινησίας και περισυλλογής. Ο καλλιτέχνης εξυψώνει την επίδραση που αυτά τα σημεία ασκούν στην ψυχή του ακροατή. Ο οποίος τώρα δεν παίρνει καμιάν απολύτως πληροφορία σχετικά με το θέμα του έργου. Αλλά υποβάλλεται με τρόπο που δημιουργούνται μέσα του συναισθηματικές καταστάσεις και κεντρίζεται το ερέθισμα για σκέψη. Κανένα καλλιτεχνικό κομμάτι δεν μπορεί να αποδώσει την έννοια του θανάτου όπως αυτή ξεχύνεται από τη διαταγή του Γερμανού αξιωματικού προς τον πυροβολητή: πυρ. Αυτή η αντίθεση προκαλεί τη σκέψη και κάνει τον ακροατή να μετέχει στη λειτουργία της τέχνης.

Ερώτηση: Και μια τελευταία ερώτηση, φίλε μας Gunter. Ο Άραχθος. Το ποτάμι του Κομμένου, που αποτελεί τίτλο ενός κομματιού στο Songs for Kommeno, επανέρχεται στο γάμο της Αλεξάνδρας με μια νέα μορφή. Ποια η λειτουργία του εδώ;

Απάντηση: Σε ορισμένα σημεία που αφορούν το γάμο της Αλεξάνδρας, ο καλλιτέχνης επεξεργάζεται και πάλι μουσικά το θέμα του Αράχθου, καθώς αποτελεί κομβικό σημείο στην ιστορία του ολοκαυτώματος. Αλλά εδώ η επεξεργασία γίνεται με μια τελείως διαφορετική προσέγγιση. Εδώ κυριαρχεί ο ήχος της φλογέρας, που είναι ένα κατεξοχήν ελληνικό παραδοσιακό όργανο, με ρυθμούς ωστόσο γερμανικής παραδοσιακής μουσικής. Αυτό αποτελεί και την πρωτοτυπία του έργου. Η συμμετοχή της γυναίκας μου Katharina Sommer και των πνευστών οργάνων είναι καταλυτική στο τελικό καλλιτεχνικό προϊόν. Αλλά εξίσου καταλυτική είναι και η απόδοση των δύο ηθοποιών, της Nantine Quittner και της Lotti Kalotti. Η μουσική αυτή σύνθεση προσιδιάζει στον τόπο, όπως είναι ο Άραχθος και το Κομμένο, και στο θέμα, όπως είναι ένας γάμος σ’ αυτόν τον τόπο. Η ουσία έγκειται στο να λειτουργήσει ο γάμος της Αλεξάνδρας καλλιτεχνικά και ουσιαστικά να μεταφέρει το μήνυμα.

Ευχαριστούμε πολύ, Gunter Baby Sommer

Ευχαριστώ κι εγώ πολύ. Και θέλω να δώσετε τους θερμούς χαιρετισμούς μας στους φίλους μου στο Κομμένο, στην Άρτα και στην Ελλάδα.