Η γεωμετρική απλότητα στα άκρα

Γράφει ο Κωστής Καζαμιάκης: Αρχιτέκτων, Ιστορικός Αρχιτεκτονικής, Ιστορικός Τέχνης.

Ο Πητ Μοντριάν και ο Τέο φαν Ντέσμπουργκ
πρωτοπόροι της μοντέρνας τέχνης και λάτρεις της Τζαζ.

Piet Mondrian, 1872- 1944.

• Ολλανδός, συνιδρυτής ( με τον Τέο φαν Ντέσμπουργκ) του μοντέρνου κινήματος τέχνης de Stijl ( το Στιλ ή Νεοπλαστικισμός). Με τον ίδιο τίτλο, de Stijl, εξέδιδαν περιοδικό μοντέρνας τέχνης με τα έργα και τις απόψεις τους. Το de Stijl στα ελληνικά αποδίδεται με τον όρο Το Στιλ.

• Ο Πητ Μοντριάν πρωτοπόρος της μοντέρνας ζωγραφικής και λάτρης της Τζαζ και ιδιαίτερα του Boogie Woogie.

• Ο Πητ Μοντριάν υπήρξε ένας από τους διακεκριμένους καλλιτέχνες που επηρέασαν την τέχνη του 20ου αιώνα.

• Τα πρώτα του έργα ήταν  κυρίως τοπία με έντονα χρώματα, συμβολικά ή μεταϊμπρεσιονιστικά. Σ` αυτά τα έργα ανήκει το έργο του «Ανεμόμυλος» του 1905, που ανήκει στην Εθνική Πινακοθήκη- Μουσείο Αλέξανδρου Σούτσου. Το έργο αυτό εκλάπη, μαζί μ` ένα έργο του Πικάσο στις 9 Ιανουαρίου 2012. Ευτυχώς τα έργα βρέθηκαν το 2021 και επέστρεψαν στην Εθνική Πινακοθήκη.

• Victory Boogie Woogie*. Έργο του Πητ Μοντριάν του 1944, χρονιά του θανάτου του στη Νέα Υόρκη. Το έργο είναι ημιτελές. 127 cm x 127 cm, oil and paper on canvas. Eκτίθεται στην Ολλανδία, στην Χάγη, στο Kunstmuseum. Το 2014, ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα επισκέφθηκε το μουσείο για να θαυμάσει το έργο και φωτογραφήθηκε μόνος με το έργο αλλά και με Ολλανδούς πολιτικούς.

• Broadway Boogie Woogie*. Έργο του 1942- 1943, oil on canvas, 127cm x 127 cm, Museum of Modern Art, New York. Το χωροταξικό και οδικό πλέγμα του Μανχάταν και το Boogie Woogie.

• Boogie-woogie είναι μια μορφή μουσικής τζαζ- μπλουζ που έγινε πολύ δημοφιλής στα τέλη της δεκαετίας του 1920. Δημιουργήθηκε στις αφροαμερικανικές κοινότητες των ΗΠΑ κατά τη δεκαετία του 1870.  Συνδέεται κυρίως με τον γρήγορο και πολύ ρυθμικό χορό Boogie-woogie.

• Το έργο του Πητ Μοντριάν είχε πολύ μεγάλη και δραστική επιρροή στην τέχνη του 20ου αιώνα. Η αρχιτεκτονική, το σχέδιο, η μόδα, ο μινιμαλισμός, ο αφηρημένος εξπρεσιονισμός, το κίνημα του χρώματος κ.α. μελέτησαν και επηρεάστηκαν από τα εμπνευσμένα έργα του Μοντριάν.

• « Μοντριάν  σημαίνει Μοντερνισμός. Το όνομα του και το έργο του συνοψίζουν το ιδεώδες του Υψηλού Μοντερνισμού. Είναι το τοτέμ της Μοντέρνας Τέχνης» Stephen Beylay, κριτικός σχεδίου και αρχιτεκτονικής.

Τέο φαν Ντέσμπουργκ ( Theo Van Doesburg), 1883- 1931.

• Ολλανδός ζωγράφος, αρχιτέκτων, φωτογράφος, γραφίστας, στοχαστής, ποιητής, συγγραφεύς, θεωρητικός της τέχνης..

• Καθοριστικός ο ρόλος του Τέο φαν Ντέσμπουργκ, στον Νεοπλαστικισμό ( De Stijl), αλλά και σε άλλα μοντέρνα κινήματα τέχνης όπως: Concrete art ( Η τέχνη του σκυροδέματος), Elementary Art, DaDa..

Θέσεις του Τέο φαν Ντέσμπουργκ:

• Η ζωγραφική πρέπει να είναι απλή, απόλυτα σαφής, αντι-ιμπρεσιονιστική.
• Το έργο πρέπει να συντίθενται από καθαρά «πλαστικά» στοιχεία.
• Το έργο τέχνης πρέπει να επινοηθεί και να διαμορφωθεί ολοσχερώς από τη νόηση. Δεν πρέπει να εμπλακούν οι αισθήσεις, τα σύμβολα, οι αλληγορίες, ο λυρισμός, το δράμα, τα συναισθήματα..

Σύνθεση σε Γκρι (Rag Time*), έργο του 1919, 96.5 cm x 59 cm, oil on canvas, Solomon R. Guggenheim Museum, Μανχάταν, Νέα Υόρκη.

*Ρεγκ τάιμ.Το πρώτο χορευτικό στιλ της Τζαζ.

Τζαζ: Η Νέα Ορλεάνη απετέλεσε το λίκνο της Τζαζ, το Σικάγο «έθρεψε» τους υπέροχους αυτούς νέους ολιστικούς ήχους ενώ η Νέα Υόρκη έγινε η παγκόσμια μητρόπολη της αυτοσχεδιαστικής  αυτής μουσικής.

Νεοπλαστικισμός ή de Stijl είναι καλλιτεχνικό ρεύμα της μοντέρνας τέχνης στην περίοδο 1917- 1920 στην Ολλανδία. Εξαπλώθηκε γρήγορα σ` όλον τον δυτικό κόσμο.

Στόχοι του Νεοπλαστικισμού:

1. Να απομακρυνθεί κάθε ξένο και άσχετο στοιχείο από την τέχνη.

2.Ο ορθολογισμός να γίνει ο θεμελιώδης δημιουργός των  αρχών κάθε μορφής τέχνης. Η λογική  πρέπει να επικρατήσει στην τέχνη. Όπως ο ορθολογισμός, μέσω των μαθηματικών, «εισέβαλε» στην φιλοσοφία, έτσι πρέπει να «εισβάλει»  και στην Τέχνη. Από τα αξιώματα της Γεωμετρίας, σύμφωνα με τους ορθολογιστές, μπορεί να αντληθεί το σύνολο της γνώσης. Εξ άλλου «από δύο σημεία διέρχεται μόνο μία ευθεία».

3. Ο καλλιτέχνης δεν πρέπει να παρασύρεται από τις εμπειρίες του και τις απατηλές αισθήσεις αλλά να κατακλύζεται από τη λογική και τη δημιουργική σκέψη. Η λογική είναι η κύρια πηγή της γνώσης. Ανάμεσα στην «αυτοκρατορία» των αισθήσεων και στην «αυτοκρατορία» του νου ο καλλιτέχνης πρέπει να επιλέγει την «αυτοκρατορία» του νου. Ανάμεσα στον Εμπειρισμό και στον Ορθολογισμό ο καλλιτέχνης πρέπει να επιλέγει τον Ορθολογισμό.

4.Ζητούμενο στην τέχνη πρέπει να είναι το ιδανικό της αρμονίας και της τάξης καθώς και η αφαίρεση ώστε να χρησιμοποιούνται οι θεμελιώδεις αρχετυπικές φόρμες και σχήματα, κάθετες και οριζόντιες γραμμές με χρώματα: λευκό, μαύρο, κόκκινο, μπλε, κίτρινο.

5. Σωκράτης, Καρτέσιος, Σπινόζα, Λάιμπνιτζ, επηρεάζουν τους καλλιτέχνες του Νεοπλαστικισμού ενώ ο φιλόσοφος Leo Strauss (1899- 1973), προσπάθησε να αποκαταστήσει τον κλασικό πολιτικό ορθολογισμό. Ο Νεοπλατωνιστής φιλόσοφος και μαθηματικός Mathieu Hubertus Josephus Schoenmaekers ( 1875 - 1944)  διατύπωσε τις πλαστικές και φιλοσοφικές αρχές του κινήματος De Stijl  και ήταν εκείνος που επινόησε τον όρο Νεοπλαστικισμός.

 Στον αγαπημένο φίλο ζωγράφο – στοχαστή  Γιάννη Λασηθιωτάκη.