Άρθρο του Κωστή Καζαμιάκη

Σε ποιους δείχνει «κόκκινη κάρτα» ο Αριστοφάνης το 405 π.Χ;

Αναδημοσίευση εδώ                  

 

Οι πολιτικοί και λατρευτικοί «κανόνες» του Αριστοφάνη στους Βατράχους

• Αριστοτέλης: Άπας ο βίος των ανθρώπων φύσει και νόμοις διοικείται.

• Καρδινάλιος προς τον αυτοκράτορα Σιγισμούνδο το 1414: Caesar non supra grammaticos. Ο αυτοκράτωρ δεν είναι υπεράνω των κανόνων της γραμματικής.

• Αντρέ Μαλρώ: Στην πολιτική και στη γραμματική τα λάθη γίνονται κανόνες.

• Αλμπέρ Καμύ: Η ακεραιότητα δεν χρειάζεται κανόνες.

Αριστοφάνη, Βάτραχοι, 353 – 371.

Χορός.

Μιλά ο κορυφαίος του Χορού ντυμένος με στολή ιεροφάντη.

Πρόρρηση.

Όλοι πρέπει ιερή να κρατήσουν σιωπή·

Μακριά από τους Χορούς μας να φύγει

• όποιος είναι άπειρος σε τέτοιους απόκρυφους, ιερούς λόγους (1),

• όποιος σκέψεις δεν έχει καθαρές,

• όποιος των γενναίων (2) αρχοντισσών Μουσών τις τελετές δεν ξέρει, και δεν χόρεψε σ` αυτές.

• όποιος του Κρατίνου (3) του ταυροφάγου ποιητή τον βακχικό λόγο και έντονο χορό δεν γνώρισε,

• όποιος απολαμβάνει χυδαίες τελετές ετεροχρονισμένες

• όποιος φέρεται άσχημα στους πολίτες,

• όποιος δεν καταστέλλει και δεν εμποδίζει εχθρικές ενέργειες αλλά επωφελείται για δικό του κέρδος,

• όποιος κυβερνητικός με της πατρίδας τα δεινά πλουτίζει,

• όποιος κλέβει από την κρατική περιουσία και παραδίδει στους εχθρούς τα τείχη, τα πλοία και τα κρατικά μυστικά,

• όποιος εισπράκτορας φόρων, σαν τον Θωρυκίωνα στην Αίγινα, πλουτίζει πουλώντας στην Επίδαυρο δέρματα, πίσσα, καραβόπανα και άλλα του κράτους αγαθά,

• όποιος παραχωρεί χορηγίες στον εχθρικό στόλο,

• όποιος βρομίζει τους κύκλιους χορούς της Εκάτης,

• όποιος ρήτορας ισχυρίζεται ότι δεν πρέπει να αμειφτεί ο ποιητής επειδή έκανε σάτιρα στις πατροπαράδοτες γιορτές του Διόνυσου (4) στον εντολοδόχο του ρήτορα.

Σ` όλους αυτούς τους μιαρούς που είπα παραπάνω, το λέω μια, το λέω δυό και ακόμα μία τρίτη (5) ποτέ να μην τολμήσουνε μέρος αυτοί να πάρουν στων Μυστών τους χορούς. Μια του κλέφτη δυο του ψεύτη, τρεις και την κακή τους ώρα αν τύχει και τολμήσουνε στις τελετές να έλθουν.

Εμείς χορό θα στήσουμε με μουσικές ωραίες κι όλο το βράδυ με χαρά και κέφι θα περνάμε, τιμές να αποδώσουμε στις ιερές γιορτές μας. (6)

(1) Στην αρχαία ελληνική γραμματεία ο Λόγος έχει πολλές ερμηνείες. Αναφέρω μερικές: Χρησμός, αποφθεγματικός λόγος, λόγος και σκέψη, ορθός λόγος, προϋπόθεση, εντολή, υπόθεση, ορισμός, λογική, συμμετρία και πολλές άλλες.

(2) Η λέξη γενναίων που αναφέρει ο Αριστοφάνη για τις Μούσες έχει πολλές ερμηνείες: Γενναίος είναι αυτός που έχει ανώτερη νόηση, είναι ευγενής εκ γενετής, αριστοκράτης, αυθεντικός, ανόθευτος, έντονος, υψηλής καταγωγής κ.α.

(3). Κρατίνος: Κωμικός Αθηναίος ποιητής. ~ 520 – 422 π.Χ. Έζησε περίπου 98 χρόνια. Ήταν αιχμηρός, δηκτικός και ορμητικός ενώ το ύφος του ήταν επίσημο και ακριβές. Διακρίνονταν για την άμεση και έντονη πολιτική σάτιρα του. Ο Κρατίνος μαζί με τον Εύπολη και τον Αριστοφάνη αποτέλεσαν αργότερα την ομάδα των τριών μεγάλων κωμικών. Συναγωνίζεται και με τον νεαρό Αριστοφάνη έως το 423 π.Χ., αλλά ουσιαστικά ανήκει στην προηγούμενη γενιά. Φαίνεται ότι αποφασιστική ήταν η συμβολή του στη διαμόρφωση της κωμωδίας, κυρίως της πολιτικής, στις δεκαετίες πριν από την εμφάνιση του Αριστοφάνη. Ο Κρατίνος, ο οποίος εδώ παρουσιάζεται περίπου ως ξοφλημένος, παρόλο που συμμετέχει στον ίδιο αγώνα, κατάφερε την επόμενη χρονιά (423 π.Χ.) με το έργο του Πυτίνη (φλασκί για κρασί) να καταλάβει την πρώτη θέση, ενώ ο Αριστοφάνης με τις Νεφέλες κατετάγη τρίτος. Από το έργο του σώζονται αρκετά αποσπάσματα, τα οποία επιβεβαιώνουν τη φήμη του ως μεγάλου κωμικού.

Ο Κρατίνος -θυμάται κι αυτόν ο ποιητής-

σαν ποτάμι σε ολόστρωτους κάμπους

από επαίνους ζωσμένος εκύλαε γραμμή

και κατέβαζε μες στα νερά του

συγκλαδόκορμα δρυά και πλατάνια ψηλά,

μα κι αντίπαλους μ᾽ όλες τις ρίζες·

Αριστοφάνης, Ιππείς, 526 – 529, μτφρ Θρασύβουλος Σταύρου.

(4) Δημόσια σάτιρα στο θέατρο του Διονύσου.

(5) Ο στίχος 368 στους Βατράχους είναι απολαυστικά ποιητικός, όπως ακριβώς τον έγραψε ο Αριστοφάνης: τούτοις αυδώ καύθις απαυδώ καύθις το τρίτον μαλ` απαυδώ. Αυδάω- αυδώ = μιλώ, βγάζω φωνή.

(6) Ο Αριστοφάνης είναι πρώτης γραμμής δραματουργός

Ισάξιος του Αισχύλου, του Σοφοκλή και του Ευριπίδη.

Λίγα λόγια για τους Βατράχους του Αριστοφάνη:

Η κωμωδία αυτή διδάχτηκε το 405 π.Χ. και κέρδισε το πρώτο βραβείο στα Λήναια. Ο Αριστοφάνης έλαβε στεφάνι από την ιερή ελιά της Αθηνάς στην Ακρόπολη. Ένα χρόνο πριν, το 406 π. Χ. πέθαναν ο Σοφοκλής και ο Ευριπίδης, Ο Αισχύλος είχε πεθάνει το 456 π.Χ. Ο ιδιοφυής Αριστοφάνης θέλει να «τονίσει» αυτό το «παγκόσμιο» πολιτιστικό κενό που δημιουργήθηκε με την απώλεια των τριών κορυφαίων τραγικών ποιητών. Έτσι δημιουργεί του Βατράχους όπου πρωταγωνιστής είναι , ποιος άλλος; από τον Διόνυσο τον θεό και δημιουργό του Θεάτρου. Ο Διόνυσος λοιπόν είναι ο κατ` εξοχήν αρμόδιος να λύσει το πρόβλημα του θεάτρου αφού είναι θεός του θεάτρου. Ποιο είναι το πρόβλημα; Μα το μέγιστο. Δεν υπάρχουν πια οι τραγικοί ποιητές που έφτασαν τον θεατρικό- ποιητικό λόγο σε κορυφώσεις που ακόμα και σήμερα δεν έχουν ξεπεραστεί. Ο Αριστοφάνης «βάζει» τον πρωταγωνιστή του Διόνυσο να αναλάβει δράση για να αναγεννηθούν οι περίφημοι δραματικοί αγώνες. Ο Διόνυσος έτσι, με τη βοήθεια του Ηρακλή, πάει στον Άδη για να φέρει πίσω στη γη τον Ευριπίδη. Στο τέλος αποφασίζει να πάρει στη γη τον Αισχύλο. Από το 405 π.Χ. έχουν περάσει 405 + 2022 = 2427 χρόνια και άλλος Αισχύλος, Σοφοκλής, Ευριπίδης αλλά και Αριστοφάνης δεν εμφανίστηκε. Τα έργα τους όμως άντεξαν στο χρόνο κα αποτελούν μέγιστη παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά.

1* Αρχιτέκτων. Ιστορικός Αρχιτεκτονικής. Ιστορικός Τέχνης.

2* Αφιερωμένο στη Μούσα των ποιητών Λίνα Παπαδάκη.