Ομιλία του Νίκου Σταμάτη Ξ³ΞΉΞ± τον Κορνήλιο Καστοριάδη στο Συνέδριο που πραγματοποιήθηκε Ξ³ΞΉΞ± το έργο του στα πλαίσια των Καβαφείων 2007, στις 3-4 Νοεμβρίου 2007 στο  Ξ•ΞΈΞ½ΞΉΞΊΟŒ Ίδρυμα Ερευνών, υπό την αιγίδα της ΠΟΕΕΣΥ ΞΊΞ±ΞΉ της ΕΣΗΕΑ.

 

Η ανακάλυψη της ελευθερίας.

Από τον Όμηρο στην Δημοκρατία. Σχόλια στον Κορνήλιο Καστοριάδη.

 

Σχόλιο 1^ο

Τότε υψώθηκε ένα δέντρο. Ω καθαρή ανύψωση!

Ω, ο Ορφέας τραγούδησε! Ω ψηλό δένδρο στ’ αυτί!

Κι όλα σωπάσαν. Κι όμως μέσα στην ίδια τη σιωπή

γίνεται μια καινούργια αρχή, νεύμα κι αλλαγή.

  

Οι στίχοι ΞµΞ―Ξ½Ξ±ΞΉ από το 1^ΞΏ σονέτο από τα «Σονέτα του Ορφέα» του Ράινερ Μαρία Ρίλκε, ΞΊΞΉ ΞΏ Κορνήλιος Καστοριάδης, τους αναφέρει στα «Σταυροδρόμια του Λαβύρινθου», (σελ. 25), καθώς εκθέτει μερικές από τις βασικές γραμμές τη σκέψη του. Αναλύοντάς ΞΈΞ± πει: «Πράγματι,  το φόντο πάνω στο οποίο ορθώνεται Ξ· μουσική φιγούρα, το δικό της φόντο, ΞµΞ―Ξ½Ξ±ΞΉ Ξ· σιωπή, όπως δεν υπάρχει χωρίς αυτήν, όπως αυτή την δημιουργεί ΞΌΞµ το Ξ½Ξ± ΞµΞ―Ξ½Ξ±ΞΉ: Ξ³ΞΉΞ± πρώτη ίσως φορά στην ιστορία του κόσμου, το Τίποτε».

Κάθε φορά, λοιπόν, είναι και η πρώτη φορά της ανάδυσης από τη σιωπή και το τίποτα;

 

Και μήπως αυτό το τίποτα είναι το ίδιο με εκείνο το άλλο που συναντάμε στο ποίημα «τα Άλογα του Αχιλλέως» του Καβάφη, «το μεγάλο Τίποτα, επιστραμμένο από τη ζωή» όπου πηγαίνει ο σκοτωμένος Πάτροκλος;

Αυτό το τίποτα, το μηδέν μπορεί να είναι και το χάος του Ησιόδου ή το Άπειρο του Αναξίμανδρου;

 

Ακολουθώντας τα μονοπάτια της σκέψης του Κορνήλιου Καστοριάδη, έχουμε υπ’ όψιν ΞΌΞ±Ο‚, ότι ΞµΞ―Ξ½Ξ±ΞΉ ΞΌΞΉΞ± σκέψη, που «δεν κλείνει». Και ψάχνουμε Ξ½Ξ± βρούμε μέσα ΞµΞΊΞµΞ―  Ο„ΞΉ ΞµΞ―Ξ½Ξ±ΞΉ Ξ· μεγάλη σκέψη ΞΊΞ±ΞΉ  πώς λειτουργεί, όπως κάνουμε Ξ³ΞΉΞ± τα μεγάλα έργα στοχασμού του παρελθόντος, όπου δεν αναζητούμε την αποκάλυψη ΞΌΞΉΞ±Ο‚ οριστικής αλήθειας, ούτε ΞΌΞΉΞ± ειδική πληροφορία, αλλά τους ορίζοντες που ΞΌΞ±Ο‚ Ξ±Ξ½ΞΏΞ―Ξ³ΞΏΟ…Ξ½. Γιατί Ξ²Ξ­Ξ²Ξ±ΞΉΞ± μιλώντας Ξ³ΞΉΞ± τον Καστοριάδη, μιλάμε Ξ³ΞΉΞ± ΞΌΞΉΞ± μεγάλη σκέψη.

 

Ξαναγυρίζοντας στο σονέτο του Ρίλκε παρατηρούμε ότι Ξ· μουσική του Ορφέα αναδύεται από τη σιωπή. Ξ— μουσική φιγούρα, λέει ΞΏ Καστοριάδης, έχει ως φόντο μόνο το Τίποτα, τη σιωπή, την οποία μάλιστα προσαρτά αβίαστα καθιστώντας την μέρος τού ΞµΞ―Ξ½Ξ±ΞΉ της. Ξ— δημιουργία γίνεται ως σχισμός, (σχίσιμο), όπου φιγούρα, (δηλαδή μορφή) ΞΊΞ±ΞΉ φόντο (δηλαδή περιβάλλον, ορίζοντας), συμβαίνει Ξ½Ξ± ΞµΞ―Ξ½Ξ±ΞΉ συγχρόνως, το ΞΊΞ±ΞΈΞ­Ξ½Ξ± δια του άλλου ΞΊΞ±ΞΉ στη δική του σχέση ΞΌΞµ το άλλο. Ξ— ιστορική φιγούρα ΞΊΞ±ΞΉ ΞΏ ορίζοντάς της δημιουργούνται μαζί. 

 

Θα πρέπει να σημειώσουμε, απ’ αφορμή τις αναφορές στον Ρίλκε, ότι ο Κορνήλιος Καστοριάδης έχει βαθειά γνώση και αίσθηση της τέχνης και ιδιαίτερα της ποίησης. Οι κριτικές του παρατηρήσεις, γλωσσικές, σημασιολογικές, τεχνικές είναι αξιοθαύμαστες, τόσο πάνω στην αρχαία ελληνική, όσο και στην ευρωπαϊκή ποίηση.

Το «Δέδυκε Ξ± σελάνα» της Σαπφώς, ΞΏ περίφημος μονόλογος του Προμηθέα Δεσμώτη του Αισχύλου ΞΌΞµ το «ποντίων τε κυμάτων / ανήριθμον γέλασμα», όπου Αθέρας, αέρας,  Γή το νερό των πηγών ΞΊΞ±ΞΉ το γέλιο των κυμάτων το ανήριθμο γέλασμα, (έχουμε ταυτόχρονα προσωποποιία ΞΊΞ±ΞΉ υπαλλαγή), καλούνται μάρτυρες των βασανιστηρίων του, τα χορικά της Αντιγόνης  Ο„ΞΏΟ… Σοφοκλή, γίνονται θέματα ΞΌΞΉΞ±Ο‚ διεξοδικής ανάλυσης, που ως προς τα εκφραστικά τους μέσα, ΞΈΞ± συγκριθούν ΞΌΞµ τον Σαίξπηρ ΞΊΞ±ΞΉ τον Ρίλκε Ξ³ΞΉΞ± Ξ½Ξ± τονισθούν ΞΏΞΉ συμπτώσεις στο βάθος ΞΊΞ±ΞΉ ΞΏΞΉ διαφοροποιήσεις στην εκφορά, περνώντας από την αδιαιρετότητα της πολυσημίας της ίδιας της λέξης, στο ποιητικό νόημα μέσω της εκτυλιγμένης μεταφοράς, στον Σαίξπηρ Ξ® της πολυσημασιακής μεταφοράς Ξ® εικόνας στον Ρίλκε. Όπως, Ξ .Ο‡ , Ρόδο, Ο‰ καθαρή αντίφαση, χαρά / Να ΞΌΞ·Ξ½ είσαι ΞΏ ύπνος του κανενός κάτω από τόσα βλέφαρα., όπου ΞΏ  ΞΏΟΟ„ΞΉΟ‚, ΞΏ ΞΊΞ±Ξ½Ξ­Ξ½Ξ±Ο‚, κοιμάται κάτω από πολλά στρώματα από τα χώματα Ξ® κάτω από τα βλέφαρα όσων πέρασε στη ζωή του; Κι όλα αυτά τι σκεπάζουν; Κανέναν;

Για να περάσει μετά στο βυθίσου στο «Βάθος του άγνωστου, για να βρεις το καινούργιο» του Μπωντλαίρ ή «το αύριο, που είναι ο τάφος», του Ουγκώ, ψάχνοντας πάντα το μυστήριο το μη ορατού.

  

Θα επιμείνουμε μόνο σε δυο στίχους από το Πρώτο Στάσιμο της Αντιγόνης του Σοφοκλή, ΞµΞΊΞµΞ―Ξ½ΞΏ που αρχίζει ΞΌΞµ το «πολλά τα δεινά, κουδέν ανθρώπου δεινότερον πέλει,Β» όπου  Ο†Ξ±Ξ―νεται Ξ½Ξ± επιβραβεύουν την θεωρία του. (στίχοι 353-3550: Αυτός ΞΏ δεινός άνθρωπος, λοιπόν, Β« Και φθέγμα ΞΊΞ±ΞΉ ανεμόεν / φρόνημα ΞΊΞ±ΞΉ αστυνόμους / οργάς εδιδάξατο, …». Δηλαδή, αυτός ΞΏ φοβερός άνθρωπος, τη γλώσσα,( φθέγμα,) ΞΊΞ±ΞΉ τη σκέψη τη γρήγορη, σαν τον άνεμο, (το ανεμόεν φρόνημα,)  ΞΊΞ±ΞΉ την ενόρμηση Ξ³ΞΉΞ± τη θέσπιση των πόλεων  (τας αστυνόμους οργάς), ίδιος εδίδαξε στον εαυτό του (εδιδάξατο). Ο ίδιος δημιούργησε αυτό που ΞµΞ―Ξ½Ξ±ΞΉ ΞΊΞΉ όχι κάποια άλλη εξωτερική δύναμη. Ξ— αυτοπαθής διάθεση του απλού ρήματος διδάσκω, καταλήγει ΞΏ Καστοριάδης, περιέχει ΞΌΞΉΞ± φιλοσοφική σκέψη απαράμιλλης τόλμης, που ΞΈΞ± παρέμεινε, όμως, χωρίς συνέχεια επί είκοσι πέντε αιώνες:

 

Παραμένοντας στο ΞΈΞ­ΞΌΞ± της  καλλιτεχνικής δημιουργίας, ΞΈΞ± παρακολουθήσουμε τον τρόπο ΞΌΞµ τον οποίο ΞΏ Κορνήλιος Καστοριάδης προσεγγίζει την Τρίτη Κριτική του Κάντ, που αντικείμενό της ΞµΞ―Ξ½Ξ±ΞΉ, όπως όλοι γνωρίζουμε,  ΞΏΞΉ κρίσεις γούστου ΞΊΞ±ΞΉ τα τέσσερα γνωρίσματά τους ως κριτήρια ΞΊΞ±ΞΉ ορισμοί του ωραίου, αρέσκεια χωρίς συμφέρον, Ξ³ΞµΞ½ΞΉΞΊΞ® αρέσκεια χωρίς Ξ­Ξ½Ξ½ΞΏΞΉΞ±, σκοπιμότητα χωρίς συγκεκριμένο σκοπό ΞΊΞ±ΞΉ αναγκαιότητα υποκειμενική. Θα διαφωνήσει. Θα ΞΌΞ±Ο‚ πει ότι τελικά ΞΏΞΉ αισθητικές κρίσεις του Κάντ δεν ΞΌΞ±Ο‚ εξηγούν γιατί σε κάποιον αρέσει ΞΏ Δον Τζοβάνι ΞΊΞΉ όχι ΞΏ Μπάρμπα Γιάννης ΞΏ κανατάς ΞΊΞ±ΞΉ σε κάποιον άλλο τα αντίθετα. Ωστόσο βρίσκει ΞµΞΊΞµΞ― κάτι το αξιόλογο. Ο Κάντ αποδίδει στη φαντασία, διαφορετική σημασία από ΞµΞΊΞµΞ―Ξ½Ξ· την από μνήμης του Ντέιβιντ Χιούμ, Ο€.Ο‡. ΞΏ Πήγασος, φαντασία την οποία διαθέτει Ξ· καλλιτεχνική μεγαλοφυΐα στην παραγωγή πρωτότυπου έργου, την δυνατότητα της δημιουργίας είδους, μορφής ΞΈΞ± σημειώσει ΞΏ Κ. Καστοριάδης.( Ξ¦.Θ.Ο„. Κ, σελ. 288-289). Κάπως διαφοροποιημένη ΞΈΞ± βρει την ιδέα στον Αριστοτέλη, στο περί ψυχής, (Περί Ψυχής, ΙΙΙ, 9-12, ΞΊΞ±ΞΉ ιδιαίτερα 434a 5-15), στις αναφορές του περί πρακτικής Ξ® βουλευτικής φαντασίας. Αντλεί, Ξ® φαίνεται ότι αντλεί,  Ξ±Ο€ΟŒ αυτές τις δύο πηγές Ξ³ΞΉΞ± Ξ½Ξ± χτίσει κάτι άλλο. Την αυτοφυή δημιουργική ριζική φαντασία, που ΞµΞ―Ξ½Ξ±ΞΉ ΞΌΞΉΞ± εκτυφλωτική λάμψη, ΞΌΞΉΞ± άπειρη δυνατότητα τιθασευμένη στο πέρας της μορφής, του είδους. Στην Φαντασιακή Θέσμιση ΞΈΞ± ΞΌΞ±Ο‚ πει, ότι Β« Ο δημιουργικός ρόλος της ριζικής φαντασίας των υποκειμένων, ολοκληρώνει, βρίσκεται στη συμβολή τους στη θέση μορφών-τύπων-ειδών, άλλων από αυτά που ΞµΞ―Ξ½Ξ±ΞΉ ΞΊΞ±ΞΉ που ισχύουν ΞΊΞ±ΞΉ αξίζουν Ξ³ΞΉΞ± την κοινωνία, συμβολή ουσιώδης», (Αυτόθι, σελ.376)

 

Το νέο είδος, η νέα μορφή, [θα πει στον Χρόνο και δημιουργία, ( Ο Θρυμματισμένος Κόσμος σελ. 238),] δημιουργείται ex nihilo.(εκ του μηδενός). Ως είδος δεν είναι παραγώγιμο ή απαγώγιμο εξ αυτού που «ήδη υπήρχε». Έτσι μπορούμε να δούμε τη δημιουργία της ελληνικής πόλις. Δεν έχει κάποια αιτιακή σχέση με τα στοιχεία του περιβάλλοντός της, που προυπήρχαν. Δεν προκαλείται, ούτε καθορίζεται από αυτά.

 

Εδώ μια υποσημείωση. Ο Κ.Κ. διατυπώνει την ολόσωστη άποψη, ότι «Η αποδοχή δεν είναι λιγότερο παράδοξη – ούτε λιγότερο δημιουργική – από την δημιουργία», θεωρώντας την αποδοχή του έργου τέχνης δημιουργία.. Γιατί συμβάλλει στην ύπαρξή του έργου με την αναγνώρισή του. Όχι μόνο αξιολογικά, αλλά και πραγματολογικά. Όταν αποσύρθηκαν από το ιστορικό προσκήνιο οι οργανωμένες κοινωνίες, όπως τις λέει ο Σεφέρης, της Αθήνας του 5^ου αιώνα, της Ελισαβετιανής εποχής, ή του γαλλικού κλασικισμού, σταμάτησε και η δημιουργία των μεγάλων καλλιτεχνικών έργων, που τις χαρακτήρισαν. «Ομμάτων εν αχηνίαις έρρει πάσα Αφροδίτα» λέει ο Σοφοκλής,( όταν τα μάτια σου είναι φτωχά ολόκληρη η Αφροδίτη αίρεται, χάνεται, εξαφανίζεται). Γιατί προφανώς δεν μπορείς να την δεις.

 

Σχόλιο 2^ο

   Στην Θεογονία του Ησιόδου  ΞΏ Καστοριάδης ΞΈΞ± βρει, την θεμελιώδη, όπως αναφέρει,  ΞµΞ»Ξ»Ξ·Ξ½ΞΉΞΊΞ® ιδέα του χάους, από την οποία ΞΈΞ± ξεκινήσει Ξ³ΞΉΞ± Ξ½Ξ± χτίσει την θεωρία του Ξ³ΞΉΞ± τη δημιουργία.   

 

Η τοι μεν πρώτιστα χάος γένετ’, αυτάρ έπειτα

Γαί’ ευρύστερνος, πάντων έδος ασφαλές αεί

……………………………………………….

Ηδ’ Έρος ός κάλλιστος εν αθανάτοισι θεοίσι,

Λυσιμελής, πάντων δε θεών πάντων τ’ ανθρώπων

δάμναται στήθεσσι νόον ΞΊΞ±ΞΉ επίφρονα βουλήν. (στ.116-122) 

 

Πρώτα το χάος έγινε∙ έπειτα η πλατύστερνη

Γή το αιώνιο στέρεο βάθρο όλων

………………………………………………..

και ο Έρωτας που ο ωραιότερος είναι ανάμεσα στους αθάνατους,

αυτός που λύνει τα μέλη από πόθο, κι όλων, θεών κι ανθρώπων,

λυγάει στα στήθη τους τη βούλησή και σβήνει την περίσκεψη από το νου τους

 

Χάος, λοιπόν, από το χαίνω, χάσμα, ρήγμα Ξ³Ξ·Ο‚, το κενό, ΞΊΞ±ΞΉ ΞΌΞµ αυτήν την Ξ­Ξ½Ξ½ΞΏΞΉΞ± χρησιμοποιεί τη λέξη ΞΏ Κ.Κ., δηλαδή του προσδίδει την φιλοσοφική Ξ­Ξ½Ξ½ΞΏΞΉΞ± του κενού ΞΊΞ±ΞΉ του μηδενός. Κατά το λεξικό των Λίντελ-Σκότ, ΞµΞ―Ξ½Ξ±ΞΉ Ξ· πρώτη του κόσμου κατάστασις. Πάντως δεν ΞµΞ―Ξ½Ξ±ΞΉ το Χάος του Αναξαγόρα, που ήρθε ΞΏ Νους Ξ½Ξ± το διακοσμίσει ΞΊΞ±ΞΉ Ξ½Ξ± το βάλει σε τάξει, δηλαδή Ξ½Ξ± το καταστήσει «κόσμο». Φυσικά αμέσως μετά έρχεται ΞΏ Έρωτας, ως στοιχείο της πρωταρχικής αιτίας της γέννησης Πιθανόν Ξ½Ξ± ταυτίζεται ΞΌΞµ το άπειρο του Αναξίμανδρου, που αντιπαρατίθεται στο πεπερασμένο, σε ΞµΞΊΞµΞ―Ξ½ΞΏ δηλαδή που έχει πέρας,  ΞΊΞ±ΞΉ που ΞµΞ―Ξ½Ξ±ΞΉ Ξ­Ξ½Ξ±Ο‚ άλλος τρόπος Ξ½Ξ± διεισδύσουμε στο πρώτο στοιχείο του κόσμου. Ούτε φυσικά μπορούμε Ξ½Ξ± το ταυτίσουμε ΞΌΞµ το χάος των σύγχρονων θεωριών του χάους στα μαθηματικά ΞΊΞ±ΞΉ στη φυσική, που  αναλύει ΞΏ Πρεγκοζίν, που σχετίζεται ΞΌΞµ το δεύτερο αξίωμα της θερμοδυναμικής ΞΊΞ±ΞΉ την αυξανόμενη εντροπία του Σύμπαντος. Ξ‰ μήπως ΞΊΞ±ΞΉ μπορούμε; Ο Καστοριάδης ΞΈΞ± καλύψει τα αμφιλεγόμενα σημεία: «Χάος στα ελληνικά σημαίνει κενό, μηδέν. Από το πιο πλήρες κενό αναδύεται ΞΏ κόσμος», εφευρίσκοντας έτσι Ξ­Ξ½Ξ± ωραίο ΞΊΞ±ΞΉ ταιριαστό θεωρητικό μέσο-σύμβολο, Ξ³ΞΉΞ± Ξ½Ξ± εκφράσει αυτό που ΞµΞ½Ξ½ΞΏΞµΞ―. Μήπως αυτό δεν έχει πράξει πρώτος ΞΏ Πλάτων; Μ’ αυτόν τον τρόπο αποφεύγεται ΞΊΞ±ΞΉ αποκλείεται κάθε περίπτωση ετερόνομης δημιουργίας του Σύμπαντος από κάποια υπερσυμπαντική δύναμη.

 

Την ίδια περίπου αφετηρία θα βρούμε και σε παράδοση ανάμεικτης με ξένα στοιχεία από τον ορφισμό, που, τον απόηχό της συναντάμε στην Παράβαση από τους Όρνιθες του Αριστοφάνη. Τα πουλιά πείθονται από τον Πεισέταιρο για την ανώτερη καταγωγή τους, και τραγουδούν:

 

«Χάος ήν και Νύξ Έρεβός τε μέλαν πρώτον και τάρταρος ευρύς,

Γη δ’ ουδ’ Αήρ ουδ’ Ουρανός ήν. Ερέβους δ’ εν απείροσι κόλποις

Τίκτει πρώτιστον υπενήμιον Νύξ η μελανόπτερος ωιόν,

ΞµΞΎ ού περιτελλομέναις ώραις έβλαστεν  Έρως ΞΏ ποθεινός

στίλβων νώτον πτερ΄ύγων χρυσαίν, εικώς ανεμώκεσι δίναις.

Ούτο δε κατά χάει πτερόεντι μιγείς νυχίωι κατά Τάρταρον ευρύν

ενεότευσεν γένος ημέτερον και πρώτον ανήγαγεν εις φως.

Πρότερον δ’ ουκ ην γένος αθανάτων, πρίν Έρως ξυνέμειξεν άπαντα

Ξεμμειγνυμένων δ’ ετέρων ετέροις γένετ’ Ουρανός Ωκεανός τε

και Γή πάντων τε θεών μακάρων γένος άφθιτον.» στ. 693-702

 

«Πρώτα ήταν το Χάος, και η Νύχτα και το μαύρο Έρεβος και ο πλατύς Τάρταρος,

δεν ήταν ούτε η Γή, ούτε ο Αέρας, ούτε ο Ουρανός∙ μέσα στους άπειρους κόλπους του Ερέβους

η Νύχτα με τα μαύρα φτερά, χωρίς αρσενικό σπέρμα γέννησε ένα αυγό∙

απ’ αυτό, όταν ήρθε η ώρα, βγήκε ο Έρωτας ο ποθητός

με τα χρυσά αστραφτερά φτερά, γοργός σαν τον άνεμο.

Αυτός σμίγοντας με το φτερωτό χάος στον πλατύ Τάρταρο

Κλώσησε το γένος μας και το έφερε πρώτο στο φώς.

Στην αρχή δεν υπήρχε ούτε τα Ξ³Ξ­Ξ½ΞΏΟ‚ των αθάνατων, πριν ΞΏ Έρωτας Ξ½Ξ± ΞµΞ½ΟŽΟƒΞµΞΉ τα πάντα

και καθώς έσμιξε το ένα με το άλλο, γεννήθηκε ο ουρανός, ο Ωκεανός

και η Γη κι όλων των μακάριων θεών το αθάνατο γένος.»

 

Συνθέτοντας τα δύο αυτά χωρία, βλέπουμε ότι δίπλα στο Χάος, ως τη μήτρα κάθε γέννησης και δημιουργίας, προβάλλει η μορφή του Έρωτα ως κινητική δύναμη, όπως σημειώνει ο Αριστοτέλης, αλλά και της νύχτας και της απέραντης σιωπής, που την περιβάλλει, για να θυμηθούμε τον Ρίλκε.

Σχόλιο 3^ΞΏ 

( Οι σκοτεινοί αιώνες, οικονομικό- κοινωνικό περιβάλλον)

 

Τώρα ας ενώσουμε όλα αυτά με την ιστορία ως ανθρώπινη δημιουργία.

 

Οι σκοτεινοί αιώνες ΞΈΞ± μπορούσαμε Ξ½Ξ± πούμε, ήταν το ιστορικό χάος, το σκοτάδι ΞΊΞ±ΞΉ Ξ· σιωπή, που σκέπαζαν το Αιγαίο, πριν Ξ½Ξ± εμφανιστεί από μέσα ΞµΞΊΞµΞ― ΞΏ δημόσιος χώρος της Πόλις. Αρχίζουν από τον 12^ΞΏ αιώνα. Από τα 1180 Ο€.Ξ§. μέχρι το 750, δεν έχουμε ΞΊΞ±ΞΌΞΉΞ¬ γραπτή μαρτυρία ΞΊΞ±ΞΉ ελάχιστα ΞΌΞ½Ξ·ΞΌΞµΞ―Ξ±. Ξ— γραφή εξαφανίζεται. Μιλάμε Ξ³ΞΉΞ± την γραμμική γραφή Ξ’, που αποκρυπτογράφησε ΞΏ Βέντρις ΞΊΞΉ απέδειξε ότι ήταν ελληνική. Ανυπολόγιστης ιστορικής σημασίας ανακάλυψη, που μετέθεσε την ελληνική ιστορία Ξ­ΞΎΞ· αιώνες πίσω τουλάχιστον.. Την ίδια περίοδο ΞΏΞΉ Δωριείς, κατεβαίνουν κατά κύματα στην κυρίως Ελλάδα. Ξ— Ξ½Ξ­Ξ± τεχνολογία του σιδήρου υπέταξε ΞµΞΊΞµΞ―Ξ½Ξ· του ορείχαλκου. Ξ— ανακτορική Μυκηναϊκή Ελλάδα παρακμάζει ΞΊΞ±ΞΉ σωριάζεται σε ερείπια, μαζί ΞΊΞΉ Ξ· ανακτορική ΞΏΞΉΞΊΞΏΞ½ΞΏΞΌΞ―Ξ±. Μπορούμε Ξ½Ξ± φανταστούμε το χάος, που επικράτησε.  

Οι πληθυσμοί των αχαιών, υποχωρώντας έφευγαν προς τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου ΞΊΞ±ΞΉ τα παράλια της Μικράς Ασίας. Έχουμε τον πρώτο Ελληνικό αποικισμό. Άλλοι κατόρθωσαν Ξ½Ξ± παραμείνουν όπως στην Αθήνα, στην Αχαΐα ΞΊΞΉ αλλού. Τα πάντα ξαναρχίζουν ΞΊΞΉ από τις δυό πλευρές του Αιγαίου. Στα Ξ½Ξ­Ξ± εδάφη έχτισαν πόλεις ΞΌΞµ νόμους. Θα  ΞΈΟ…μούνται τις χαμένες πατρίδες από τις διηγήσεις των ραψωδών ΞΊΞ±ΞΉ των αοιδών, απ’ όπου το πιο περίλαμπρο Ξ³Ξ­Ξ½Ξ½Ξ·ΞΌΞ± ΞµΞ―Ξ½Ξ±ΞΉ  ΞΏ Όμηρος.

Μετά τον πρώτο εποικισμό ΞΏΞΉ συνθήκες αλλάζουν. Ξ— παραγωγή, όπως αναφέρει ΞΏ Φίνλευ, στηρίχθηκε στην ανεξάρτητη μικρογαιοκτησία ΞΊΞ±ΞΉ στο ναυτεμπόριο.   ΞŸΞΉ δεσμοί του Ξ³Ξ­Ξ½ΞΏΟ…Ο‚ χαλαρώνουν. Ανάμεικτοι πληθυσμοί ανταλλάσουν  διαφορετικές γνώμες  ΞΊΞ±ΞΉ εμπειρίες. Τα στοιχεία υπάρχουν Ξ³ΞΉΞ± την λάμψη που σε λίγο ΞΈΞ± αναδυθεί, την λάμψη της πόλις.

 

Σχόλιο 4^ο

Ξ—   ελευθερία στον Όμηρο. Ξ— ομηρική πόλις

 

«Οι φαντασιακές σημασίες της ελληνικής σύλληψης του κόσμου, στον πυρήνα τους, στα ουσιαστικά τους στοιχεία βρίσκονται στον Όμηρο» θα μας πει ο Καστοριάδης (στην Ελλ.Ιδ. σελ. 166). Κι έχει απολύτως δίκιο. Όλη η ανάλυσή του στον Όμηρο είναι βαθυστόχαστη, καίρια και άκρως διεισδυτική. Πράγματι έτσι είναι. Ακόμα κι όταν ο Πλάτων στο τέλος του Συμποσίου βάζει τον Σωκράτη να συνομιλεί με τον Αριστοφάνη και τον Αγάθωνα, ότι του ίδιου ποιητή είναι έργο η τραγωδία και η κωμωδία, που μας φαίνεται εξαιρετικά πρωτότυπο, ο Όμηρος είναι αυτός ο ποιητής. Ακόμα κι όταν τον έδιωξε από την Πολιτεία του, εν τούτοις αυτός ήταν μεγάλος παιδαγωγός του.

Ακόμα ΞΊΞΉ όταν ΞΏ Αισχύλος λέει, ότι ΞΏΞΉ τραγωδίες του ΞµΞ―Ξ½Ξ±ΞΉ ψίχουλα από τα μεγάλα Ομηρικά δείπνα, δεν πρέπει Ξ½Ξ± ΞΌΞ±Ο‚ φαίνεται παράδοξο. 

Αλλά υπάρχει στα Ομηρικά έπη κάτι σπουδαιότερο, κάτι τα πρωτογενές, που εμπεριέχει και κλείνει και γεννάει όλα τάλλα: η ανακάλυψη της ελευθερίας, ως ανθρώπινης κατάστασης, που θεμελιώνει το ριζικό φαντασιακό του ελληνικού κόσμου.

 

Κρατώντας αυτό στο νου μας, θα πρέπει να σημειώσουμε, ότι οι συνθήκες που περιγράφονται στα έπη δεν είναι εκείνες στων ηρώων, στους οποίους αναφέρονται, δηλαδή των Αχαιών των Μυκηνών, αλλά οι συνθήκες που διαμορφώνονται στη διάρκεια και προς το τέλος των σκοτεινών χρόνων. Άρα μας φέρουν πιο κοντά στη γέννηση της πόλης κατά τον 8^ο αιώνα.

                                      

 Ξ£Ο„Ξ·Ξ½ Ομηρική πόλι, Ξ· πολιτική ελευθερία ΞµΞ―Ξ½Ξ±ΞΉ ΞΌΞ―Ξ± ανακάλυψη που συνεπάγεται τη γέννηση του ελληνικού πολιτισμού. Ήδη εδώ Ξ· εξουσία του πρώτου βασιλέα, του Αγαμέμνονα, ΞµΞ―Ξ½Ξ±ΞΉ χαλαρή. Είναι υποχρεωμένος Ξ½Ξ± αναφέρεται σε Συμβούλια των αρχηγών των διαφόρων λαών ΞΊΞ±ΞΉ Ξ½Ξ± απολογείται στις Συνελεύσεις. Το κύρος του Ξ²Ξ±Ξ―Ξ½ΞµΞΉ μειούμενο, καθώς διαπράττει συνεχώς λάθη, ενώ παρουσιάζεται σε μερικές περιπτώσεις ΞΊΞ±ΞΉ δειλός. Το πνεύμα της ανεξαρτησίας, της ελευθερίας των αποφάσεων ΞΊΞ±ΞΉ της ατομικότητας των ηρώων ΞµΞ―Ξ½Ξ±ΞΉ ολοφάνερο. Ο ατομισμός, ωστόσο, ΞΌΞµ τη συλλογικότητα προχωρούν μαζί, όπως φαίνεται στην περίφημη κάθοδο της Αθηνάς στο Α΄ της Ιλιάδας, που εμποδίζει τον Αχιλλέα Ξ½Ξ± τραβήξει το ξίφος του ΞΊΞ±ΞΉ που στην ουσία ΞµΞ―Ξ½Ξ±ΞΉ Ξ· δεύτερη σκέψη του ήρωα, Ξ½Ξ± ΞΌΞ· διασπάσει το στρατόπεδο των Αχαιών. Κι αυτό ΞµΞ―Ξ½Ξ±ΞΉ που δίνει συνοχή στην ομηρική πόλη. Ο Αγαμέμνονας περιβάλλεται από Συμβούλιο των φυλοβασιλέων, των βουληφόρων, όπως ΞΏ Αλκίνοος στους Φαίακες περιβάλλεται από Συμβούλιο Γερόντων. Ό,τι ΞµΞ―Ξ½Ξ±ΞΉ δήμιον (του λαού), έρχεται στη συνέλευση του λαού, Ιλιάς Ξ‘,54, Ξ¤. 40. δηλαδή των στρατιωτών εδώ.  Ξ‘υτός που πρόκειται Ξ½Ξ± μιλήσει, παίρνει από τον κήρυκα Ξ­Ξ½Ξ± σκήπτρο, έτσι γίνεται πρόσωπο ιερό.( Ιλ. 234-245, Ξ’ 100, Οδ. Ξ’,37.). Ο Διομήδης παίρνει το λόγο δικαίω της αγοράς. (Ξ® ΞΈΞ­ΞΌΞΉΟ‚ εστίν αγορή»). Ξ— ρητορική δεινότητα ΞΊΞ±ΞΉ σοφία απολαμβάνουν την ίδια εκτίμηση ΞΌΞµ την ανδρεία, προάγγελος των ρητόρων της Δημοκρατίας. Το Ξ½Ξ± μιλάει ΞΊΞ±Ξ½ΞµΞ―Ο‚ ΞΌΞµ πειθώ  ΟƒΟ„Ξ· συνέλευση, όπως ΞΏ Νέστορας, ΞµΞ―Ξ½Ξ±ΞΉ μεγάλο προτέρημα. Ξ— συνέλευση των στρατιωτών μπορεί Ξ½Ξ± ΞΌΞ·Ξ½ έχει αρμοδιότητες αλλά βρίσκει τρόπο Ξ½Ξ± εκφρασθεί ΞΌΞµ επιδοκιμασία Ξ® ψιθύρους Ξ® ακόμα ΞΊΞ±ΞΉ ΞΌΞµ την σιωπή. Αόριστη στην αρχή εκφράζεται πιο καθαρά στην Οδύσσεια. Μια αόρατη δύναμη αιωρείται πάνω από το στρατόπεδο. Είναι Ξ· ΞΊΞΏΞΉΞ½Ξ® γνώμη, που ΞΏΞΉ αρχηγοί πρέπει Ξ½Ξ± υπολογίζουν.

 

Ξ— ελευθερία σφυρηλατείται ΞΊΞ±ΞΉ σε σχέση ΞΌΞµ την σχετική ανεξαρτησία από τη θεότητα. Ξ— γελοιοποίηση ΞΊΞ±ΞΉ Ξ· παρουσίαση των θεών ΞΌΞµ πλήθος ηθικών αδυναμιών αδυνατίζει την πίστη ΞΊΞ±ΞΉ το δέος προς το ΞΈΞµΞ―ΞΏ, όπως σωστά το είδαν έτσι αργότερα ορισμένοι φιλόσοφοι που επιτέθηκαν στον Όμηρο, ενώ ΞΏ ελευθεριάζον τρόπος της ζωής τους προσέδωσε μεγαλύτερη Ξ±ΞΎΞ―Ξ± ΞΊΞ±ΞΉ βάρος στην ζωή του ανθρώπου. Από την άλλη πλευρά όμως, Ξ· χαρά της ζωής, της Ο…Ξ³ΞµΞ―Ξ±Ο‚, της ρώμης, του έρωτα, της ομορφιάς, Ξ· κατάφαση στη ζωή στην αθανασία, τον ελευθερώνει από τον πόνο ΞΊΞ±ΞΉ  το πένθος του θανάτου.

 

Η σκηνή όταν ο Ήφαιστος πιάνει επ’ αυτοφώρω το παράνομο ζευγάρι της Αφροδίτης και του Άρη στο κρεβάτι μ’ αυτά τα χαλύβδινα ελάσματα, που κατασκεύασε, και φωνάζοντας όλους του θεούς για να δικαιωθεί, κι αυτοί αντί για κάποια τιμωρία, γέλασαν πλατειά, μας κάνει κι εμάς να γελάμε, είναι αδιανόητο για την οποιαδήποτε άλλη θρησκεία. Ο ομηρικός, όμως, άνθρωπος ανακουφίζεται από την καταπίεση της θεότητας.

 

Κι όταν Ξ· σεβάσμια Ήρα προκαλεί ερωτικά τον Δία, προκειμένου Ξ½Ξ± αποστρέψει την προσοχή του από την μάχη, που υποστήριζε τους Τρώες, ΞΊΞ±ΞΉ Ξ½Ξ± νικήσουν ΞΏΞΉ Αχαιοί, Ξ³ΞΉΞ± Ξ½Ξ± επακολουθήσει Ξ· τιμωρία της από τον  πρώτο των θεών, που την κρεμάει ανάποδα στα σύννεφα ΞΊΞΉ αυτή ουρλιάζει, τότε είμαστε Ξ­Ξ½Ξ± βήμα πριν την αθηναϊκή κωμωδία, που ΞΈΞ± κακοποιήσει άγρια τους θεούς.

 

Μερικούς αιώνες αργότερα ο Πίνδαρος θα συμπυκνώσει την αντίληψη για τη σχέση θεών-ανθρώπων στο προοίμιο του 6^ου Νεμεόνικου:

 

Έν θεών, έν ανδρών το γένος∙ εκ μιας δε πνέομεν /

ματρός αμφότεροι∙ διείργει δε πάσα κεκριμένα /

δύναμις.

.μοιάζουμε ωστόσο ΞΌΞµ τους αθάνατους/ στο ΞΌΞ­Ξ³Ξ± Ξ½ΞΏΟ… ΞΊΞ±ΞΉ στη φύση..(…αλλά τι προσ- / φέρομεν έμπαν Ξ® ΞΌΞ­Ξ³Ξ±Ξ½ / νόον ήτοι φύσιν αθανάτοις..)  

 

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτοί οι θεοί με τα ανθρώπινα πάθη και τις αδυναμίες, παρά τη δύναμή τους, είναι πλάσματα περισσότερο της καλλιτεχνικής φαντασίας, παρά συνέπεια φόβου θεού και πίστεως. Και μ’ αυτό το Πάνθεο διαπαιδαγωγήθηκαν οι επόμενες γενιές των Ελλήνων.

 

Ξ— Ελευθερία ΞΊΞ±ΞΉ  Ξ±Ο…τονόμησή της τέχνης από τη Θρησκεία ΞµΞ―Ξ½Ξ±ΞΉ Ξ­Ξ½Ξ± παρεπόμενο στοιχείο. Ξ— τέχνη στην ανατολή ήταν υποταγμένη στη θρησκεία.. Εδώ ΞΏ ποιητής, φτιάχνει τη θρησκεία ως δημιουργός ΞΊΞ±ΞΉ το έργο τέχνης παρουσιάζεται ως ατομικό επίτευγμα ΞΌΞΉΞ± μεγαλοφυΐας. Ο καλλιτέχνης γίνεται ήρωας.

Ξ— ομηρική ποίηση, αυτή Ξ· αφελής ποίηση (Σίλλερ), που διαπνέεται από το γεωμετρικό πνεύμα κατά τον Πασχάλ,  Ξ΄ΞΉΞµΞΉΟƒΞ΄ΟΞµΞΉ στο βάθος της ψυχής του ανθρώπου σε σκηνές απαράμιλλης ομορφιάς, όπως ΞΏ περίφημος κλαυσίγελος, στον αποχωρισμό του Έκτορα ΞΊΞ±ΞΉ της Ανδρομάχης ΞΌΞµ τον μικρό φοβισμένο Αστυάνακτα, που Ξ· μητέρα του τον πήρε στην ευωδιασμένη αγκαλιά της, «χαμογελώντας μέσα στα δάκρυά της (δακρυόεν γελάσασα). Ξ‰ τον απαράμιλλο τρόπο ΞΌΞµ τον οποίο δείχνει την ομορφιά της Ελένης στο Γ΄ της Ιλ., ΞΌΞµ τους  Ξ¤ΟΟŽΞµΟ‚ προεστούς που μουρμουρίζουν σαν τα τζιτζίκια, λέγοντας ότι αξίζει Ξ³ΞΉΞ± ΞΌΞΉΞ± τέτοια Ξ³Ο…Ξ½Ξ±Ξ―ΞΊΞ± ΞΏ πόλεμος, τόσο εκτυφλωτική ήταν Ξ· ομορφιά της. Θα μπορούσαμε Ξ½Ξ± πούμε πολλά, αλλά μόνο Ξ­Ξ½Ξ± τελευταίο. Αν Ξ·  ΞŸΞ΄ΟΟƒΟƒΞµΞΉΞ± ΞµΞ―Ξ½Ξ±ΞΉ το πρότυπο μυθιστόρημα, τότε Ξ· Ιλιάδα ΞµΞ―Ξ½Ξ±ΞΉ ΞΏ κινηματογράφος. Ξ— παραστατικότητά της ΞµΞ―Ξ½Ξ±ΞΉ όντως εκπληκτική.

 

Ελευθερία από την μαγική σκέψη. Η απομάγευση του κόσμου είναι εδώ παρούσα στον Όμηρο. Δεν υπάρχουν μυστικές, σκοτεινές, μυστηριακές, μαγικές δυνάμεις. Όλα γίνονται στο φως. Οι θεραπείες στις αρρώστιες και στα τραύματα γίνονται από ανθρώπους που έχουν κάποιες ιατρικές γνώσεις. Οι μύθοι είναι απλώς μια λογική προσπάθεια σύλληψης του κόσμου. Ο άνθρωπος σκέφτεται και γνωρίζει, χρησιμοποιεί το νου του. Η λέξη νόος ή τα συναφή με το ρήμα γνωρίζω, επανέρχονται συνεχώς στο έπος, είναι το μέσο που οδηγεί στην πράξη και λιγότερο η βούληση. Η ενέργεια του ανθρώπου εξαρτάται από το μυαλό του. Όπως σημειώνουν οι Τσέλλερ – Νέστλε, τα έπη φανερώνουν τον νοησιαρχικό χαρακτήρα του ελληνικού πολιτισμού. Ακόμα και σ’ αυτόν τον πολεμικό κόσμο, που χαρά του είναι η δράση, ο νους είναι αυτός που κανοναρχεί: ο βασιλιάς ξέρει δίκαια, (αίσιμα αιδώς), η Γυναίκα γνωρίζει σεμνά (κεδνά ιδυίαν), ο άγριος Κύκλωπας ξέρει παράνομα (αθεμίστια ήδη) κλπ. Η μεγάλη παραλογία, που σημειώνει ο Ντότς, έρχεται από το πάθος, που όταν αφεθεί ελεύθερο να κυριαρχήσει γίνεται καταστροφικό, όπως στον Αγαμέμνονα ή τον Πάρι. Από την απελευθέρωση του νού ανοίγεται ο δρόμος για τα τεθεί ύστερα από λίγο στην Ιωνία, η φοβερή ερώτηση για πρώτη φορά του «τί το όν», που ως δημιουργία της ιστορίας της σκέψης φτάνει ως εμάς.

 

Ελευθερία από το φόβο της μετά θάνατο ζωής. Ο Ομηρικός άνθρωπος γνωρίζει ότι ΞΈΞ± πεθάνει ΞΊΞΉ ότι αυτός ΞΏ θάνατος ΞµΞ―Ξ½Ξ±ΞΉ το τέλος.  Ξ”ΞµΞ½ ελπίζει σε μετά θάνατον ζωή. Ο Απόστολος Παύλος ΞΈΞ± πει Ξ³ΞΉΞ± τους εθνικούς: Οι ΞΌΞ· έχοντες ελπίδα. Ο Κ.Κ., που έχει ακριβώς, την χριστιανική ελπίδα στο νού του, ΞµΞ―Ξ½Ξ±ΞΉ κατηγορηματικός σ’ αυτό. Ξ— ελληνική απάντηση στο τι μπορώ Ξ½Ξ± ελπίζω μετά θάνατον ΞµΞ―Ξ½Ξ±ΞΉ Ξ­Ξ½Ξ± τίποτε ηχηρό ΞΊΞ±ΞΉ  ογκώδες…. «Κι επειδή ΞΏ άνθρωπος- συμπληρώνει- δεν έχει Ξ½Ξ± ελπίζει Ξ³ΞΉΞ± ΞΌΞΉΞ± ζωή μετά θάνατο, ούτε Ξ³ΞΉΞ± Ξ­Ξ½Ξ± θεό που νοιάζεται ΞΊΞΉ ΞµΞ―Ξ½Ξ±ΞΉ ευμενής, βρίσκεται ελεύθερος Ξ³ΞΉΞ± Ξ½Ξ± δρα ΞΊΞ±ΞΉ Ξ½Ξ± σκέφτεται μέσα στον κόσμο».  Ξ¤ΞΏ λ΄ της Οδύσσειας, αυτό σύμβολο των μοντερνιστών των αρχών του 20^ΞΏΟ… αιώνα, που ΞΏ Πάουντ μετέφρασε την αρχή του ως το πρώτο του Κάντος του, ΞµΞΊΞµΞ― που ΞΏ Οδυσσέας κατέβηκε στο σκοτάδι του Άδη, ΞµΞΊΞµΞ― που κατοικούν ΞΏΞΉ σκιές των νεκρών, ΞΊΞ±ΞΉ ερώτησε ΞΊΞ±ΞΉ τον Αχιλλέα Ξ³ΞΉΞ± το θάνατο. Ξ— λυπημένη απάντηση του Αχιλλέα ΞµΞ―Ξ½Ξ±ΞΉ τούτη: Μη ΞΌΞµ παρηγορήσεις (παραύδα) Ξ³ΞΉΞ± το θάνατο Οδυσσέα. /  Θάθελα νάμουνα χωριάτης ΞΊΞ±ΞΉ Ξ½Ξ± ξενοδουλεύω σ’ άλλον(θητευέμεν άλλω) / σε άνδρα χωρίς κτήματα που το βιός του ΞµΞ―Ξ½Ξ±ΞΉ λίγο / παρά σ’ όλους τους νεκρούς Ξ½Ξ± βασιλεύω εδώ. (Οδ. λ΄ ,  488- 491). Αυτή Ξ· τρομερή απαξίωση του κόσμου των νεκρών σκιών ΞµΞ―Ξ½Ξ±ΞΉ τόσο τραγική, όσο ΞΊΞ±ΞΉ αληθινή. Αυτή Ξ· σκοτεινή ζωή ΞµΞ―Ξ½Ξ±ΞΉ χειρότερη ΞΊΞΉ από την πιο χειρότερη ζωή τούτου του κόσμου. Κι αφαιρεί πράγματι κάθε ελπίδα.  Ξ— σύλληψη του κόσμου στον Όμηρο ΞµΞ―Ξ½Ξ±ΞΉ τραγική.

 

Σχόλιο 5^ο

Προς την ολοκλήρωση της πόλεως  

            

Την ιστορία κατά τον Καστοριάδη δεν μπορεί Ξ½Ξ± την δούμε παρά μόνο ως δημιουργία ΞΊΞ±ΞΉ αυτοδημιουργία, αποκλείοντας ΞΌΞΉΞ±Ξ½ αιτιώδης ιστορική σχέση, δηλαδή ΞΌΞΉΞ± ιστορική τελολογία. Υπ’ αυτήν την Ξ­Ξ½Ξ½ΞΏΞΉΞ± μπορεί Ξ½Ξ± ΞµΞ―Ξ½Ξ±ΞΉ ΞΊΞ±ΞΉ ΞΌΞΉΞ± καταστροφή, ΞΌΞ―Ξ± ασυνέχεια. Οι σκοτεινοί αιώνες, όπως ΞΊΞΉ αργότερα ΞΏ χριστιανικός μεσαίωνας ήταν ΞΌΞΉΞ± ασυνέχεια. Αλλά Ξ½Ξ± τώρα στις αρχές του 8^ΞΏΟ… αιώνα Ο€.Ο‡. κάτι Ξ²Ξ³Ξ±Ξ―Ξ½ΞµΞΉ από το σκοτάδι ΞΊΞ±ΞΉ τη σιωπή. Έχουμε την εμφάνιση της ελληνικής πόλεως, μαζί ΞΊΞ±ΞΉ ΞΌΞµ την Ξ½Ξ­Ξ± αλφαβητική  γραφή ΞΊΞ±ΞΉ ΞΌΞµ τα χαρακτηριστικά που περιγράψαμε, που τώρα ολοκληρώνονται ΞΊΞ±ΞΉ κλείνουν. Ξ— ελληνική πόλις πράγματι ΞµΞ―Ξ½Ξ±ΞΉ κάτι το εντελώς καινούργιο.. Μαζί ΞΌΞµ την ιδέα της ατομικής ελευθερίας ΞΊΞ±ΞΉ των ατομικών δικαιωμάτων έχουμε ΞΊΞ±ΞΉ το αυτοθεσμισμένο πλαίσιο  ΟƒΟ„ΞΏ οποίο μπορούσε Ξ½Ξ± υλοποιείται, Ξ· Πόλις. Επακολουθεί ΞΌΞΉΞ± άγρια πάλη μεταξύ ολιγαρχίας ΞΊΞ±ΞΉ Δήμου ΞΌΞµ αναταραχές ΞΊΞ±ΞΉ εμφυλίους. Το 575-50 Ο€.Ξ§, έχουμε ΞΌΞΉΞ± αλάθητη αναφορά σε βουλή ΞΊΞ±ΞΉ νόμους του Δήμου στη Χίο. Οπωσδήποτε υπάρχουν ΞΊΞΉ άλλες απόπειρες στη Μίλητο Ξ® στην Έφεσο. Στην Αθήνα όμως έχουμε την σταδιακή αυτοθέσμιση της Δημοκρατίας, Αρχίζει ΞΌΞµ τον Σόλωνα, θεμελιώνεται ΞΌΞµ τον Κλεισθένη ΞΊΞΉ ολοκληρώνεται ΞΌΞµ τον Εφιάλτη ΞΊΞ±ΞΉ τον Περικλή. Παραλείπω τα συγκεκριμένα στοιχεία Ξ³ΞΉΞ± Ξ½Ξ± φτάσω στο τέλος.  

 

Σχόλιο 6^ο

Η απάντηση της άτης. Τα όρια της ελευθερίας.

 

Βρισκόμαστε στην εκκλησία του Δήμου των Συρακουσών κάποια στιγμή την άνοιξη του 415 Ο€.Ξ§ ΞΊΞ±ΞΉ τη σκηνή γράφει ΞΏ ιστορικός ΞΊΞ±ΞΉ τραγικός Θουκυδίδης στο Στ΄ , 32 ΞΊ.Ξµ. Στην πόλη, που μετά τον Ιέρωνα έχει δημοκρατικό πολίτευμα, ήρθαν μηνύματα από πολλές μεριές Ξ³ΞΉΞ± τον απόπλου του Αθηναϊκού στόλου, ΞΏΞΉ μισοί το  πίστευαν ΞΊΞΉ άλλοι μισοί όχι. Το λόγο παίρνει ΞΏ Ερμοκράτης, ΞΏ αρχηγός του ολιγαρχικού κόμματος. Θεωρεί Ξ²Ξ­Ξ²Ξ±ΞΉΞ· την εκστρατεία ΞΊΞ±ΞΉ προτείνει μέτρα Ξ³ΞΉΞ± την εντιμετώπισή της. Ο λαός έπεσε σε μεγάλη αντιγνωμία. Τότε Ξ±Ξ½Ξ­Ξ²Ξ·ΞΊΞµ στο βήμα ΞΏ Αθηναγόρας, ΞΏ προστάτης του Δήμου, δηλαδή ΞΏ αρχηγός του Δημοκρατικού κόμματος, που τον ακολουθούσαν ΞΏΞΉ περισσότεροι. Δεν έχει ΞΊΞ±ΞΌΞ―Ξ± αμφιβολία Ξ³ΞΉΞ± την αναλήθεια των ειδήσεων. Θεωρεί μάλιστα ότι όσοι μαγειρεύουν ΞΊΞ±ΞΉ διαδίδουν τέτοιες ειδήσεις θέλουν Ξ½Ξ± ρίξουν την πολιτεία σε πανικό ΞΊΞ±ΞΉ Ξ½Ξ± πάρουν την εξουσία. Κατηγορεί ευθέως τους ολιγαρχικούς ΞΊΞ±ΞΉ επιτίθεται κατά των άδικων ολιγαρχιών από τις οποίες έχει υποφέρει Ξ· Πόλις, εξυμνώντας σαν άλλος Περικλής το πολίτευμα της Δημοκρατίας.

Στον Αθηναγόρα φαίνεται αδιανόητο πώς μια Δημοκρατία θα διαπράξει την ύβρι να κατακτήσει μιαν άλλη δημοκρατία. Αλλά έχει περάσει η εποχή του Κλεισθένη που κινούσε ιδεολογικοπολιτικούς πολέμους με την Χαλκίδα και τη Θήβα.

Τώρα πρυτάνευε το συμφέρον, Ξ· πλεονεξία ΞΊΞΉ Ξ· ματαιοδοξία, όπως ΞµΞΎΞ·Ξ³ΞµΞ― λίγο καιρό αργότερα ΞΏ πρεσβευτής των Αθηναίων Εύφημος  ΟƒΟ„ΞΏΟ…Ο‚ Καμαριναίους. Στ΄ 82.- 86. «Ανδρί τυράννω Ξ® πόλει αρχήν εχούση, ουδέν άλογον ότι ξυμφέρον ουδ’ ΞΏΞΉΞΊΞµΞ―ΞΏΞ½ ό,τι ΞΌΞ· πιστόν», δηλαδή Ξ³ΞΉΞ± Ξ­Ξ½Ξ± τύραννο Ξ® ΞΌΞΉΞ± πόλη που έχει αυτοκρατορία, τίποτα δεν ΞµΞ―Ξ½Ξ±ΞΉ παράλογο Ξ±Ξ½ τους συμφέρει, τίποτα δεν τους ΞµΞ―Ξ½Ξ±ΞΉ συγγενικό, Ξ±Ξ½ δεν ΞµΞ―Ξ½Ξ±ΞΉ απόλυτα έμπιστό τους.     

Ενώ λοιπόν ΞΏ Αθηναγόρας έλεγε ΞΊΞ±ΞΉ πίστευε αυτά, ΞΏ αθηναϊκός στόλος είχε ήδη αποπλεύσει από τον Πειραιά. Με τελετές, ευχές ΞΊΞ±ΞΉ παιάνες ξανοίχτηκε στο πέλαγος ΞΊΞ±ΞΉ το κάθε πλοίο, λέει ΞΏ Θουκυδίδης, (Στ΄ 32), συναγωνιζόταν ποιο ΞΈΞ± φτάσει πρώτο στην Αίγινα, γιατί βιάζονταν Ξ½Ξ± φτάσουν γρήγορα στην Κέρκυρα, όπου μαζεύονταν στο μεταξύ τα στρατεύματα των συμμάχων. «Θράσος εκούσιον / ανδράσιν θνήσκουσι κομίζων» Βάζοντας πρόθυμο θάρρος σ’ ανθρώπους μελλοθάνατους, ΞΈΞ± πει ό ΞΌΞ­Ξ³Ξ±Ο‚ Αισχύλος. Ελάχιστοι γύρισαν. Κι ΞΏΞΉ αιχμάλωτοι βρήκαν βασανιστικό τέλος από κακουχίες στα λατομεία. Κατά τον Πλούταρχο  ΟƒΟŽΞΈΞ·ΞΊΞ±Ξ½ μερικοί που απάγγειλαν στους φύλακές τους στίχους του Ευριπίδη, του αγαπημένου ποιητή των Συρακουσίων.

 

Πλήρωσαν την ύβρι που διέπραξαν χωρίς να μάθουν από τα παθήματα των ηρώων της τραγωδίας, που οι ίδιοι δημιούργησαν. Άφησαν αχαλίνωτα τα πάθη τους να τους παρασύρουν στο όλεθρο. Η ελευθερία αν ξεφύγει από την δικαιοσύνη και την αρετή, σωριάζει γύρω της ερείπια. Η δημιουργία λέει ο Καστοριάδης, είναι αντίθετη του χάους, αλλά και παραδοχή του. Από εκεί που ξεκινήσαμε, επιστρέφουμε. Στο Χάος. Με την παράδοση του ανθρώπου στο άπειρο του κακού μέσα του.

 

Υπάρχει η θάλασσα και ποιος θα μπορέσει να την εξαντλήσει

Από το να γεννάει την πορφύρα…

Κι έχει πολλά από τέτοια το παλάτι βασιλιά μου,

 

Λέει η Κλυταιμνήστρα στον Αγαμέμνονα.

Ναι έχει πράγματι πολλά, πάρα πολλά. Αυτό το παλάτι δεν σταματάει ποτέ να έχει…

 β–’β–’β–’β–’β–’β–’β–’β–’β–’β–’β–’β–’β–’β–’β–’β–’β–’β–’β–’β–’β–’β–’β–’β–’β–’

 

Βιογραφικά στοιχεία του ► Κορνήλιος Καστοριάδης - Βικιπαίδεια

 β–Ό Βιογραφικά στοιχεία του Νίκου Σταμάτη β–Ό

     Ο Νίκος Σταμάτης ΞµΞ―Ξ½Ξ±ΞΉ ποιητής ΞΊΞ±ΞΉ συγγραφέας. Έχει εκδώσει ποιητικά ΞΊΞµΞ―ΞΌΞµΞ½Ξ± ΞΊΞ±ΞΉ δοκίμια. Το τελευταίο του έργο ΞµΞ―Ξ½Ξ±ΞΉ Ξ· μετάφραση, ΞΌΞµ εισαγωγή, προλόγους ΞΊΞ±ΞΉ σχόλια των Ολυμπιακών Ύμνων του Πίνδαρου, ΞΌΞµ τον τίτλο, το «Υπέρτατο νόημα της δόξας», (Εκδόσεις Καστανιώτη).
    Είναι πτυχιούχος της Νομικής, Οικονομικό Τμήμα, του Πανεπιστημίου Αθηνών, Διετέλεσε οικονομικός συντάκτης, καθώς ΞΊΞ±ΞΉ υπεύθυνος σε στελεχικές θέσεις σε πολλά ΞΏΞΉΞΊΞΏΞ½ΞΏΞΌΞΉΞΊΞ¬ ένθετα ημερησίων εφημερίδων ΞΊΞ±ΞΉ ΞΏΞΉΞΊΞΏΞ½ΞΏΞΌΞΉΞΊΞ¬ έντυπα.
    Ξ— ΞΏΞΉΞΊΞΏΞ³Ξ­Ξ½ΞµΞΉΞ¬ του κατάγεται από τον Άι-Γιώργη της Φιλιππιάδας ΞΊΞ±ΞΉ από τα Γιάννενα