Μια ολέθρια ιδέα, δύο χαιρετίσματα κι ένα ερώτημα

του Κωνσταντίνου Θεμελή

 

Κυρίες και κύριοι καλησπέρα σας.

 

Για όσους δεν με γνωρίζουν, είμαι ο Κωνσταντίνος Θεμελής και βρίσκομαι εδώ, απόψε, επειδή, πριν από πολλούς μήνες, ο Γρηγόρης –ένας είναι ο Γρηγόρης !– μου ζήτησε να ετοιμάσω «κάτι, το οποίο να διαρκεί 15΄, για τις 20 Αυγούστου, που έχουμε η γιορτή της βελανιδιάς. Βρες τρόπο, να είσαι εκεί !».

–       Τί, Γρηγόρη ;

–       Ξέρεις εσύ !

 

Όταν σε εμπιστεύονται εν λευκώ, η ευθύνη μεγαλώνει.

 

Ο Μιχάλης Αράπογλου, αρχιτέκτων και ανθρωπογεωγράφος, ο οποίος ζει και εργάζεται στα Γιάννενα, σ’ ένα πολύ όμορφο, με Ελληνικά που δεν ακούγονται πια και μεστό νοήματος, κείμενό του, το οποίο έγραψε για την παράσταση μου Δημώδη ηχοχρώματα από το ουράνιο τόξο της ερωτικής εμπάθειας, η οποία δόθηκε στη Βήσσανη, πριν από μερικά Καλοκαίρια, κείμενο που  δημοσιεύθηκε στα Ηπειρωτικά Γράμματα (τεύχος 13^ο, Φεβρουάριος 2008) έγραψε για το απηύδησμα «με τα ανταμώματα των Βλάχων, των Ποντίων, των Σαρακατσάνων, των Αρχαιολόγων και των Ποιητών»· για την πλήξη «με τας εορτάς της πίττας, του κτηνοτρόφου, του γεωμήλου, του μήλου, της πέστροφας και της προβατίνας»· την εξάντληση από «τα συνέδρια, τις ημερίδες, τις διημερίδες και, γενικώς, τις ήπιες μορφές ανάπτυξης, την αειφόρο ανάπτυξη, καθώς και την ανανεώσιμη ανάπτυξη». Και κατέληξε, στη συγκεκριμένη παράγραφο, ελεεινολογώντας: «Περί των πολιτιστικών εκδηλώσεων δες, σχετικώς, Οδυσσέας Περικλέους Μπαρμπάτογλου, Άλλο η συνάντησις και άλλο η συνεύρεσις με την αυθεντική παράδοση, εκδόσεις Βακαράτσα, Αθήνα, 2004» !

  Τί θα μπορούσα να πω για την, εκ μέρους σας, προσπάθεια εδραίωσης μιας καινούργιας (αφού ξεκίνησε πέρυσι) «γιορτής», όταν συνυπογράφω τα παραπάνω; Όταν είναι πια αβάσταχτη η ελαφρότητα των πολιτιστικών εκδηλώσεων σ’ αυτήν τη χώρα, εξ αιτίας, βεβαίως, της αβάσταχτης ρηχότητας και ασχετοσύνης της πλειονότητας των εμπλεκομένων σ’ αυτές – οργανωτών και «συμμετεχόντων»; Όταν οι περισσότερες «πολιτιστικές εκδηλώσεις» χρησιμοποιούνται ως πρόσχημα/άλλοθι/προσωπείο για άρμεγμα χρημάτων και εκφυλίζονται άμεσα σε «τσίπουρα» και «κλαρίνα»; «Τελειώνετε, να πάμε να φάμε», μουρμουρίζουν οι περισσότεροι «συμμετέχοντες» σ’ αυτές, ακούγοντας τον «τελετάρχη» ή τους ομιλητές !  

Η ακαταμάχητη επιθυμία μου να λέω τις λιγότερο ευπρόσδεκτες αλήθειες είναι μια από σπουδαιότερες καλλιτεχνικές αρετές μου. Θα την ασκήσω και απόψε.

Μια ολέθρια ιδέα, δύο χαιρετίσματα κι ένα ερώτημα είναι ο τίτλος όσων έχω να σας πω, μέσα στον χρόνο που μου δόθηκε.

Αρχίζω με την ολέθρια ιδέα.

  Το τελευταίο μέρος της παράστασης Η νοσταλγία δεν είναι πια αυτή που ήταν, που έδωσα στην πλατεία της Βήσσανης, προπέρυσι, κατέληγε ως εξής:

 

«Τρελαμένος ο βασιλιάς Ληρ από την αχαριστία των κορών του, στις οποίες μοίρασε το βασίλειο, αλλά καμμία δεν τον θέλει πια, χάνεται στο δάσος, συντροφιά με τον γελωτοποιό του. Ξεσπά μια θύελλα και, μαζί της, ξεσπά και η θύελλα της ψυχής του Ληρ, και λέει: Φύση, ώ Φύση ! Σύντριψε όλους τους σπόρους που γεννούν αχάριστους ανθρώπους!

  Η Φύση δεν εκδικήθηκε, για λογαριασμό του Ληρ, τους αχάριστους ανθρώπους, «εκδικείται», όμως, για λογαριασμό της, διότι κατέστησαν, με τις πράξεις των, αδύνατη την επιστροφή στην πατρίδα η οποία αποτελεί προϋπόθεση όλων των πατρίδων –τον πλανήτη γη–, πραγματοποιώντας την ιδέα, η οποία αποδείχθηκε ολέθρια!, του Γάλλου φιλοσόφου Ντεκάρτ (εξελληνισμένο, Καρτέσιος) «να γίνουμε κύριοι και κάτοχοι της Φύσης»!

  Δύο σύγχρονοί μας –αείμνηστοι πια–, ο Νίκος Γκάτσος και ο Μάνος Χατζιδάκις, δεν καταδέχονται ούτε να επιπλήξουν τους αχάριστους ανθρώπους – απευθύνονται στη βασίλισσα του Κάτω Κόσμου, του Άδη, την Περσεφόνη.

 

Εκεί που φύτρωνε φλισκούνι κι άγρια μέντα

κι έβγαζε η γη το πρώτο της κυκλάμινο

τώρα, χωριάτες παζαρεύουν τα τσιμέντα

και τα πουλιά πέφτουν νεκρά στην υψικάμινο.

 

Εκεί που υψώνανε τα χέρια τους οι Μύστες,

ευλαβικά, πριν μπουν στο Θυσιαστήριο,

τώρα πετάνε τ’ αποτσίγαρα οι τουρίστες

και το καινούργιο παν’ να δουν διυλιστήριο.

 

Εκεί που η θάλασσα γινόταν ευλογία

κ’ ήταν ευχή του κάμπου τα βελάσματα

τώρα, καμιόνια κουβαλάν’ στα ναυπηγεία

άδεια κορμιά, σιδερικά, παιδιά κι ελάσματα.

 

Κοιμήσου Περσεφόνη στην αγκαλιά της γης.

Στου Κόσμου το μπαλκόνι ποτέ μην ξαναβγείς. !

 

Τα χαιρετίσματα, τώρα.

  Αιώνες, πολλούς αιώνες, μια βελανιδιά είναι το ιερό δέντρο των Βάσκων. Στον ίσκιο της συνεδρίαζαν οι εκπρόσωποί της, στον ίσκιο της ορκίζονται οι εκάστοτε κυβερνήτες της Ισπανίας ότι θα σέβονται τις fueros, τα αυτονομιστικά δικαιώματα των Βάσκων – μέχρι σήμερα. Και αποδεικνύουν τέτοιον σεβασμό προς το ιερό τους δέντρο ώστε το κουφάρι της βελανιδιάς που έκαψε ο πρώτος βομβαρδισμός αμάχου πληθυσμού στην ιστορία της Ευρώπης, ο βομβαρδισμός της ιερής των πόλης Γκερνίκα (την οποία πολλοί προφέρουν, λανθασμένα, Γκουέρνικα) από τη λεγεώνα «Κόνδωρ» του Χἰτλερ, βρίσκεται μέσα σε σκευοφόρο, στην αυλή της Χουντετσέα, της Βουλής των Βάσκων. Λίγο πιο πέρα, φύτεψαν καινούργια.  

  Στους λόφους «τζουρούπα» της Νότιας Καλιφόρνιας βρίσκεται μια βελανιδιά η οποία δικαιούται –η μόνη επάνω σ’ αυτόν τον πλανήτη που δικαιούται!–, να πει αυτό που λένε τα νέα παιδιά: «Δικέ μου, τα είδα όλα!»

  Και πράγματι τα έχει δει όλα, αφού προσδιορίστηκε η ηλικία της: Είναι 13.000 ετών ! Είδε την πτώση της Βαβυλώνας, το χτίσιμο των πυραμίδων τής Αιγύπτου, του Σινικού τείχους – και τι δεν είδε!

  Αυτές οι δύο βελανιδιές μου είπαν να σας πω τα εξής: «Τώρα που θα γυρίσεις στη πατρίδα σου, να πεις στους συμπατριώτες σου ότι κάθε φορά που διαπράττουν κάποια Ύβρη –και διαπράττουν, μονίμως, πολλές - ξέρουμε εμείς!–, επέρχεται η Νέμεσις, η Θεά του Μέτρου και όχι της εκδίκησης, όπως νομίζουν οι περισσότεροι. Να μην κάθονται σταυροπόδι στην καρέκλα του καφενείου, με μια «φραπεδιά» μπροστά τους, τσιγάρο στο χέρι και θεωρίες  του τύπου «εμείς ανακαλύψαμε το μέτρο» και άλλα τέτοια ηχηρά παρόμοια! Δεν ανακαλύψατε το μέτρο, κηρύξατε το μέτρο διότι ήσασταν άμετροι, αμετροεπείς. Η απαγόρευση του φόνου θεσμίζεται κοινωνικά διότι είναι στη φύση του ανθρώπου να φονεύει μέλη του ιδίου είδους και αν επιτραπεί ο φόνος, σε λίγα λεπτά δεν θα προκύψει συμβίωση αλλά ένα παγκόσμιο σφαγείο!  Εάν ήσασταν μετρημένοι, γιατί να κηρύξετε το μέτρο; Να παίρνουν τοις μετρητοίς αυτά που υποστηρίζουν, όχι ν’ αφήνουν τις πράξεις για τους άλλους! Και η βελανιδιά που φύτεψαν, να αποτελέσει ευκαιρία» –και περνώ έτσι στο ερώτημα και κλίνω τα λεγόμενά μου–, «για να αναρωτηθούν τί μπορεί να αποτελεί, σήμερα, γιορτή; Ποιο μπορεί να είναι το νόημά της; Πώς μπορούν να οργανώσουν κάτι που δεν έχει σχέση με το πανηγύρι, το γλεντοκόπι, το «να περνάμε καλά»; Τί συνέβη και οι Ορφικές Τελετές κατάντησαν επίσημες πρεμιέρες; Ήδη, τώρα που μιλάς, ακούμε κάποιους να ψιθυρίζουν «τελείωνε, να πάμε να φάμε!».

  Πράγματι, εάν δεν αναρωτηθείτε, τώρα στο ξεκίνημα, τί μπορεί και τί πρέπει να περιλαμβάνει η Γιορτή της Βελανιδιάς σας, και δεν απαντήσετε με ένα ιδιαίτερο περιεχόμενο και τυπικό, που θα την κάνουν να ξεχωρίζει από τόσες και τόσες «πολιτιστικές εκδηλώσεις», όπως ξεχώριζε κάποτε η Βήσσανη με τις ιδιαίτερες δράσεις της, με μεγάλη μου λύπη θα την καταχωρήσω και αυτήν στο βιβλίο που ετοιμάζω με τίτλο Η αβάσταχτη ελαφρότητα των πολιτισμικών εκδηλώσεων.