Oι εκδόσεις Τόπος

και το βιβλιοπωλείο Παπασωτηρίου

σας προσκαλούν στην παρουσίαση

της ποιητικής συλλογής του Νίκου Σ. Σταμάτη

Μ ο ρ φ ο γ ε ν έ σ ε ι ς

Για το έργο θα μιλήσουν:

Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, ποιήτρια

Βαγγέλης Χατζηβασιλείου, κριτικός λογοτεχνίας

Γιάννης Μπασκόζος, δημοσιογράφος,

διευθυντής του ηλεκτρονικού περιοδικού Αναγνώστης

και ο ποιητής Νίκος Σ. Σταμάτης.

Τετάρτη 23 Οκτωβρίου 2013, ώρα 20.00

στο βιβλιοπωλείο Παπασωτηρίου

Πανεπιστημίου 37 (τηλ.: 210 3253232)

 

Η πρόσκληση σε pdf

                                          

Μορφογενέσεις. Ποίηση.

του Ν. Σ. Σταμάτη.

 

Στα ποιήματα αυτά, που αποτελούν το καθένα μια ολοκληρωμένη ποιητική ιδέα και μορφή, διακρίνεται υποδόρια ένα στοχαστικό υπόβαθρο: Το κενό, που άφησαν πίσω τους οι μεγάλες αφηγήσεις, μετά τη φυγή τους ως νέοι θεοί, σωρεύοντας ερείπια, η ρευστότητα των σημερινών πραγμάτων, η αδυναμία μιας οποιασδήποτε πρόβλεψης για το επερχόμενο, που γίνεται ολοένα πιο κλειστό, επίφοβο και επικίνδυνο, αυξάνοντας την αγωνία και το άγχος.

O μύθος συμπλέει με την πραγματικότητα για να φωτίσει μεταφορικά και ουσιαστικά το βάθος της. Στο επίκεντρο  η σημερινή παρακμή στον περίγυρό μας, όχι μόνο σε εθνικό, αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο, με την κυριαρχία της τεχνοεπιστήμης, και της οικονομίας, καθώς επίσης και οι παρεκτροπές της  φύσης του ανθρώπου, ο εγωισμός, η ιδιοτέλεια, η άκρατη φιλοδοξία, το πάθος για την εξουσία, ο φόνος και η τρέλα του μηδενός, που πολλές φορές οξύνονται και εκτραχύνονται μέσα στην ιστορία και στην καθημερινότητα, διαμορφώνοντας το αίνιγμα και την τραγικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης. Αλλά υμνείται και ο έρωτας, που, ως συμπαντική πανταχού παρουσία, που στρέφεται προς τη συνοχή, τον αγώνα και τη διάσωση του ανθρώπου.

Ο τίτλος «Μορφογενέσεις», θέλει να υποδηλώσει την οδυνηρή διαδικασία της ποιητικής δημιουργίας, που, από τα αρχικό νεφελώδες, ενστικτώδες σχεδόν, στάδιο της έμπνευσης, καταλήγει σε μια ολοκληρωμένη μορφή που διαυγάζει το περιεχόμενό της, το καθιστά ώριμο, κι άρα ωραίο, στην επικοινωνία με αυτόν που το βλέπει αισθητά, συναισθηματικά και νοητά, ταυτόχρονα. Η ρήξη με τις παλιές μορφές δεν είναι ποτέ ολοκληρωτική, καθώς δεν νοούνται νέες χωρίς την διαμεσολάβηση του νοούμενου προηγούμενου, που ανάλογα με τον ποιητή ή καλλιτέχνη εμπεριέχεται στην άρνησή του. Το μοντέρνο προϋποθέτει την παράδοση, δεν την καταστρέφει. Αλλά κι όταν οδηγείται σ’ αυτές τις ριζικές καταστροφές, που λέει ο Ρενέ Τομ στην θεωρία του, σε μεγάλες εποχές για την ποίηση, πάντα βρίσκεται τρόπος να τις υπερπηδήσει, όπως μας έδειξε το παράδειγμα του Ντάντε, και, στην νεοελληνική λογοτεχνία, του Διονυσίου Σολωμού. Εν προκειμένω ως παράδοση, δεν περιλαμβάνεται μόνο η πορεία της γλώσσας μας από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, αλλά και η ευρωπαική, που ως συνέχειά της έχει σημειώσει τεράστια βήματα διμορφώνοντας αυτήν την περιοχή του πνεύματος στην οποία ζούμε σήμερα.

   

Η Ομιλία του λογοτέχνη

στην εκδήλωση

για τις Μορφογενέσεις.

 

Κυρίες και κύριοι,

Θα ήθελα κατ’ αρχήν να ευχαριστήσω όλους εσάς που ανταποκριθήκατε στην πρόσκληση και τιμήσατε με την παρουσία σας αυτήν την ποιητική εκδήλωση. Η ποίηση σήμερα, αν και μητέρα των Μουσών,  στην εποχή της τεχνολογίας και της τεχνοεπιστήμης, του χρήματος και του ευτελούς, έχει τεθεί στο περιθώριο, και μοιάζει σαν να πραγματοποιείται η επιθυμία εκείνου του φιλοσόφου που ήθελε την  εξορία της από την Πολιτεία του. Κι όμως, αυτή παραμένει η «θυγατέρα της εκπλήξεως».  

Ιδιαιτέρως θα ήθελα να ευχαριστήσω τους φίλους που συμμετέχουν στο πάνελ, που κατέβαλαν κόπο και χρόνο προκειμένου να μας παρουσιάσουν μια κριτική και εμπεριστατωμένη εικόνα αυτών την ποιημάτων. Τους ευχαριστώ από καρδιάς. Επίσης ήθελα να ευχαριστήσω τις εκδόσεις «Τόπος» για την προσπάθεια και την γενικότερη υποστήριξή τους.

Τα ποιήματα των Μοργογενέσεων είναι αποτέλεσμα εργασίας πολλών ετών και της συσσώρευσης πολλών ποιημάτων από τα οποία επελέγησαν αυτά του έργου, γιατί εξυπηρετούσαν καλύτερα τον σκοπό του, όπως νομίζω, που ήταν η στροφή προς μια πιο προσβάσιμη μορφή, πάντοτε στην οδό της μοντερνιστικής ποιητικής, όπως διαμορφώθηκε μετά το πρώτο μισό του εικοστού αιώνα και καλλιεργήθηκε έκτοτε. Ήταν  μια προσπάθεια για σαφή κάθε φορά εικόνα της ιδέας, του θέματος ή του μύθου. Η αισθητική συγκίνηση προκύπτει από την μετακίνηση της εμπειρίας στους χώρους της μεταφοράς και των συμβόλων, δένοντάς τα με το γενικό.  Αν το επέτυχα το αφήνω στην κρίση σας. Αυτή είναι η πρώτη παρατήρηση, που αισθάνομαι την ανάγκη να κάνω.

Η δεύτερη  είναι ότι τα ποιήματα αυτά με πολλούς τρόπους απηχούν ένα κλίμα παρακμής και αδυναμίας, τόσο πνευματικής, όσο και ηθικής, όπως για παράδειγμα το ποίημα «Εκμαγείο της εποχής». Πρόκειται για την αγωνία για το μέλλον, για το κενό, που άφησαν οι μεγάλες αφηγήσεις, μετά την φυγή τους ως νέοι θεοί, σωρεύοντας ερείπια, για την  ρευστότητα των πραγμάτων γύρω μας, την αδυναμία πρόβλεψης για το επερχόμενο, που αυξάνοντας την ανασφάλεια και το άγχος, επιδεινώνει τις ήδη καθημαγμένες συνθήκες ζωής.

Η Τρίτη αφορά την παράδοση σε σχέση με το μοντέρνο. Ο διάλογος με την παράδοση ή το παρελθόν (ή τους νεκρούς, όπως θα έλεγε ο Σεφέρης, που χρειάζεται να τους ρωτήσουμε για να προχωρήσουμε), δεν σημαίνει την αναγνώρισή της με τον τρόπο που υπήρξε πραγματικά, γιατί κι αυτό δεν το ξέρουμε απολύτως, αλλά όπως το παρόν μπορεί να την προσεγγίσει. Η παράδοση αντιμετωπίζεται ως ένα ζωντανός οργανισμός, που αποβάλλει και δημιουργεί, που αξιολογεί κι επαναξιολογεί. Είναι ένα τοπίο φορτωμένο με στοχασμό κι αναστοχασμό, από ρήξεις και συνέχειες, από καταστροφές κι αναδημιουργίες.

Είμαστε μέσα στην παράδοση, ελληνική, ευρωπαϊκή, πλανητική. Δεν νοείται για μια εθνική λογοτεχνία άγνοια των σημαντικών μορφών των άλλων εθνικών λογοτεχνιών∙ άλλωστε το είδαμε στην πορεία της ιστορίας. Οι ευρωπαϊκές λογοτεχνίες ξεκίνησαν μεν από την κοινή ελληνορωμαϊκή παράδοση, τον Όμηρο και τον Βιργίλιο, αλλά κάθε μία όμως στην δική της γλώσσα πρόσθεσε το δικό της μεγάλο επίτευγμα, που ξεκινούσε από την δική της ιδιαιτερότητα και παράδοση. Η Ιταλία τον Δάντε, η Αγγλία τον Σαίξπηρ, η Ισπανία τον Θερβάντες, η Γερμανία τον Γκαίτε, η Γαλλία Μολιέρο, Ρακίνα, Κορνέιγ, η Ρωσία τον Πούσκιν κλπ. Η Ελλάδα τον Διονύσιο Σολωμό. Τα ονόματα της κάθε λογοτεχνίας είναι γνωστά, για να μην μακρηγορώ. Ο ιστορικός αναχρονισμός, που ξεκίνησε από τον Πάουντ και τον Έλιοτ, συμβάλει και αυτός στον διάλογο με την παράδοση, καθώς λογοτεχνικές και ιστορικές μνήμες παραλληλίζονται και ενσωματώνονται σε σύγχρονα λογοτεχνικά κείμενα.

Τέταρτη παρατήρηση: Πρόκειται για τον δεινό άνθρωπο του Σοφοκλή, στην Αντιγόνη. Το 1^ο στάσιμο αρχίζει, ως είναι, με τους στίχους:

       «Πολλά τά δεινά κουδέν αν-

         θρώπου δεινότερον πέλει…». Αυτός δεινός άνθρωπος είναι μια από      τις βασικές γραμμές αυτών των ποιημάτων. 

              Και το στάσιμο συνεχίζει: αυτός είναι που κατέκτησε την θάλασσα, που οργώνει τη γη, που θηρεύει τα άγρια ζώα κι υπέταξε το άλογο, που ανακάλυψε τη γλώσσα και διαθέτει μυαλό και ιδέες, που ο ίδιος εδίδαξε τους νόμους στις πόλεις, κλπ, και που μόνο το θάνατο δεν μπορεί να αντιμετωπίσει. Αυτό χορικό το αναφέρει πολλές φορές ο Καστοριάδης, ως μια μεγαλοφυή σύλληψη της αυτοδημιουργίας του ανθρώπου.  Αλλά προσέξτε τώρα πως προχωράει στην αντ.β΄. : κι ενώ με σοφία κατέχει όλες αυτές τις δεξιότητες και τις τέχνες είναι ικανός, τόσο για το καλό, όσο και για το κακό,(πότε μεν κακόν, άλλοτ’ επ’εσθλόν έρπει). Από την μια χάος κι από την άλλη η αρμονία, μπορεί να γίνει υψίπολις ή άπολις.

Αυτός, λοιπόν, ο δεινός, ο τρομερός αυτός άνθρωπος, αν αφεθεί να γύρει προς την κακή του πλευρά, γίνεται επικίνδυνος για να χρησιμοποιήσει τις ικανότητές του εναντίον του ίδιου του ανθρώπου. Έχει πολλά μέσα. Είναι ο εγωισμός, η ιδιοτέλεια, η άκρατη φιλοδοξία, το πάθος για το χρήμα και την εξουσία, που δεν υπακούουν σε κανένα θεσμό και νόμο. Ακόμα γίνεται η σχέση κυρίου-δούλου, γίνεται φόνος και τρέλα του μηδενός, που πολλές φορές οξύνεται  κι εκτραχύνεται στην ιστορία και στην καθημερινότητα. Είναι φύση του ανθρώπου κατά τον Τόμας Χομπς, που επαναλαμβάνει τον Θουκυδίδη, είναι τα Πάθη της Ψυχής κατά τον Ντεκάρτ, είναι το καταδαμάζον, το βιαιοπραγούν, που οδηγεί στην καταστροφή και τον όλεθρο. Είναι τα παραφουσκωμένα Εγώ, όπως αναφέρεται σε ένα από τα ποιήματα των Μορφογενέσεων.

Πέμπτη παρατήρηση: Αλλά όλα αυτά τα διαπερνάει ο έρωτας, όχι μόνο στις διαπροσωπικές καθημερινές σχέσεις, τόσο απαραίτητες για την επιβίωση του ανθρώπου, αλλά και στην συμπαντική του μορφή ως έρωτας για τον κόσμο, ως ζωτική περιέργεια κι ανακάλυψή του, ως δύναμη συνοχής, ως φιλότης, ως αίσθημα της κατάφασης της ζωής και του αγώνα γι’ αυτήν. Χωρίς αυτήν την ζωογόνο δύναμη δεν μπορούμε να εισχωρήσουμε και να κατανοήσουμε την παράξενη συνάντηση ομορφιάς και αλήθειας στο αισθητικό γεγονός, όπως υπέροχα το  εκφράζει ο φίλος του Μπάυρον και του Σέλλευ, ο αδικοπνιγμένος Τζόν Κήτς, στην Ελληνική Υδρία: «Η ομορφιά είναι αλήθεια και η αλήθεια ομορφιά».

                         Σας ευχαριστώ πολύ