Τρία νέα βιβλία από τις εκδόσεις Μανδραγόρα

 

Κωστής Παπακόγκος, Λάκωνες, Φιλολογική επιμέλεια Φωτεινή Παπακόγκου-Πελεκάνη, Ποίηση, 15Χ24, εκδ. Μανδραγόρας, Αθήνα Ιούλιος 2022, σελ. 96, αριθμ. έκδοσης: 367, ISBN: 978-960-592-152-1, τιμή: 12,72

Αχ η διασπορά μας, σπορά του Δία

 

Ελιά ασημένια
η πιο σοφή γριούλα
της Καλαμάτας.

Σα νυχτερίδα
με τη λάμπα βαθιά της
ψάχν᾽ η ψυχή μας.

 Λαλεί τ᾽ αηδόνι
και οι βαλτωμένες σκέψεις
γίνονται βρύση.

Με πάνω από 31 βιβλία στο ενεργητικό του ο Κωστής Παπακόγκος (γεν. 1936 στο χωριό Παχτούρι της κεντρικής Πίνδου) που από το πραξικόπημα του 1967 και μετά ζει στην Στοκχόλμη, έχει δημοσιεύσει όλα του τα βιβλία στο εξωτερικό. Στην πατρίδα του από το 2008, από τις εκδόσεις Μανδραγόρας, ξεκίνησε η ελληνική έκδοση απάντων των λυρικών του.

   Οι “Λάκωνες” είναι η πιο πρόσφατη συλλογή του Παπακόγκου και η πρώτη που κυκλοφορεί απευθείας στα ελληνικά χωρίς να έχει προηγηθεί έκδοση στο εξωτερικό. Πρόκειται για 154 μικρά ποιήματα γραμμένα στη στιχουργική μορφή του χάικου και ταξινομημένα σε επτά ενότητες: “Βγήκα στο δρόμο”, “Μπροστά στις μπόρες”, “Πιο πολύτιμος”, “Βόμβος στον κήπο”, “Ξέχειλο απόψε”, “Βουβά τα ουράνια” κι “Έφυγε ο Άρης”.

   Ένα δάσος από εικόνες  αλληλοδιαδέχονται η μια την άλλη, συχνά με βαθύτερη θεματική ενότητα στην κάθε σελίδα, έτσι που τα τρία πονήματά της να διαβάζονται σαν ένα. Κι είναι χάικου αφιερωμένα ακόμα και σε γνωστές προσωπικότητες, όπως  στον ινδό φιλόσοφο Σιντχάρτα (περίπου 560–480 π.Χ.): Μόνο ένα θέλω: / τίποτα να μη θέλω. / Με λεν Σιντχάρτα.

   Έν᾽ άλλο χάικου αναφέρεται στο θρίαμβο της Διασποράς, στον ελληνο-ιρλανδό Λευκάδιο Χερν (1850-1904), ο οποίος έγινε εθνικός συγγραφέας στη Χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου: Ω! Γιαπωνία, / γη της απαγγελίας. / Χαίρε Λευκάδιε! Ο ίδιος έδωσε και την ακόλουθη μαρτυρία στα γραφτά του:  “Η ποίηση στην Ιαπωνία είναι το ίδιο κοινή όπως ο αέρας. Όλοι τη ζουν κι όλοι τη διαβάζουν.”

   Στον Ματσούο Μπασό (1644–1694), είν᾽ αφιερωμένο το ποίημα: Του ζεν καλόερος / κι έγραφε με τα πόδια / ποιήματα ο Μπασό,  υπονοώντας τις αδιάκοπες οδοιπορίες του κορυφαίου ποιητή του χάικου που μετακινιόταν διαρκώς από περιφέρεια σε περιφέρεια στη χώρα του, αποκτώντας το προσωνύμιο “ο περιπλανώμενος ποιητής”.

   Δίχως να ξεμακραίνει από τις βαθιά ριζωμένες μνήμες, δηλαδή τα ιερά και όσια της ιστορίας και του τόπου του, ο Κωστής Παπακόγκος μέσα από τον γνώριμο λυρισμό του αναλογίζεται: Πολλά τα λάθη – / ω, να ᾽χαμε καλάθι / που να μη στάζει! Επιλέγει παράλληλα διαλόγους μέσα στον χώρο της ποίησης, αποζητά με ένα πικρό χιούμορ να αναφερθεί στο αναπόφευκτο πέρασμα του καιρού: Καινούριος χρόνος / μα εμένα με παλιώνει – / πώς να γιορτάσω. Κουβεντιάζει με τα πετούμενα της πατρίδας και τα αιματοβαμμένα βράχια της γενέθλιας Πίνδου, ξαναγυρνά σε όσα αγαπά και θυμάται παρά τη φαινομενική μακροχρόνια απουσία του:

 Όσο κι αν φεύγω
μπροστά μου οι Θερμοπύλες
που άφησα πίσω.

Μέσα στη θεματική ποικιλία που κατακλύζει τις σελίδες της συλλογής, θα βρει τη θέση του και το βιβλικά ή μυθολογικά τεκμηριωμένο χιούμορ του ποιητή: Πάνω στο μήλο / δυο πρωτόπλαστες μύγες  /  κάνουν έρωτα.  //  Βόμβος στον κήπο / σύγχυση στα λουλούδια  /  μέλισσα ο Δίας.

   Μια επισκόπηση στον πόθο και το πάθος της ζωής στο διηνεκές, δίχως ορόσημα, αιώνια και πανανθρώπινα τα χάικου του Παπακόγκου ξετυλίγουν τα μυστικά του κόσμου:

Αν είσαι μόνος
μες στην ξάστερη νύχτα
εσύ ᾽σαι ο κόσμος.

***********************************

Ελένη Αρτεμίου-Φωτιάδου, Φώτα στη διαπασών, Ποίηση, εκδ. Μανδραγόρας, Αθήνα, Ιούλιος 2022, σελ.96, ISBN 9789605921507 τιμή: 12,72

Πάντα κάτι λείπει από το βεστιάριό μου

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ

Η μάνα του περίμενε ότι θα γεννήσει κορίτσι με μπούκλες
Είδε το φαλακρό αγόρι και έκλαψε
Ήταν ίδιος ένας πατέρας που κάποτε τη φιλούσε στο στόμα
και άνθιζαν κερασιές στην αγκαλιά του χιονιού
Είδε το φαλακρό αγόρι και ανέβηκε σ’ ένα γυμνό βουνό
να μην το ξαναδεί

Αυτός
μεγάλωσε γράφοντας μέσα του μηδενικά
ίδια με σφαίρες
Στον κήπο μάζευε τα γιασεμιά πάνω σε ξόβεργες
Εκείνα κελαηδούσαν και πέθαιναν στα μάτια του [ ]
Μην απορείτε που μιλάνε άλλοι γι’ αυτόν
Διαβάζοντας τόσες βιογραφίες
κυρίως μεταποιώντας τες σε σκηνική παρουσία
θλίβεται πια
μέσα από τον λυγμό των άλλων
Χύνει πικρό το μαύρο του μελάνι

Mέσα από έναν ολόκληρο κόσμο του θεάτρου με πρώτο το αρχαίο θέατρο της Σαλαμίνας, το μεγαλύτερο της Κύπρου και ένα από τα μεγαλύτερα θέατρα της Μεσογείου, η Ελένη Αρτεμίου-Φωτιάδου στήνει το σκηνικό της νέας ποιητικής της συλλογής. Θεατρικό αναλόγιο, διανομή ρόλων, βιογραφικά σημειώματα συγγραφέα και πρωταγωνιστή, ελεύθερη μετάφραση του έργου, απόδοση στα ελληνικά, τελική πρόβα, κουίντες, βεστιάριο,αμπιγιέζ, υπόκλιση, ατάκες, σημείωμα σκηνοθέτη, αυτοσχεδιασμοί, κριτικά κείμενα αλλά και σκέψεις σπουδαίων συγγραφέων, το Θέατρο στο ραδιόφωνο, Θέατρο σκιών, Μαριονέτα… είναι ένα μέρος της θεατρικής ορολογίας που διατρέχει τους τίτλους των ποιημάτων της. Με έναν καλοδουλεμένο λόγο, άμεσα υπαρξιακό, ώριμο, με ακρίβεια σκηνοθετημένο αλλά και πηγαία έκφραση η ποιήτρια εμπλέκοντας έμμεσα ή άμεσα στους τίτλους και στους στίχους της θεατρικές παραστάσεις-σταθμούς ή εμβληματικούς ήρωες θεατρικών έργων όπως τη Μήδεια του Ευριπίδη, την Ιοκάστη από τον Οιδίποδα Τύραννο του Σοφοκλή, τις Τρεις αδελφές του Άντον Τσέχωφ, τον Ρωμαίο και Ιουλιέτα, το Όνειρο θερινής νύκτας, τη Δυσδαιμόνα από τον Οθέλλο του Σαίξπηρ, τη Μικρή μας Πόλη του Θόρντον Ουάιλντερ, το Τριαντάφυλλο στο στήθος και το Λεωφορείον ο Πόθος του Τένεσι Ουίλιαμς, τον Θάνατο του εμποράκου του Άρθουρ Μίλλερ, τον Μονόλογο του φεγγαριού από την τρίτη πράξη του Ματωμένου γάμου του Λόρκα, το Ταξίδι μιας Μεγάλης Μέρας μέσα στη Νύχτα του Ευγένιου Ο’Νηλ, την Αυλή των Θαυμάτων του Ιάκωβου Καμπανέλλη και τόσα άλλα διαπλάθει το ποιητικό της σώμα εκφράζει τα δικά της συναισθήματα και τις σκέψεις, τη δική της φιλοσοφία ζωής.
Είναι η πρώτη φορά που τόσo εμφατικά η ποίηση έχει άμεση αναφορά στο θέατρο, στην πράξη/δράση, φθάνοντας στο απόγειο την απήχηση του ίδιου του λόγου.
Ερμηνεύοντας με τον καλύτερο τρόπο την ποιητική σύνθεση της Αρτεμίου:

Το έργο θα τελειώσει μόνο
αφού χαθεί όλο το φως
Η ίδια αιώνια ιστορία
Ο άντρας με τον πόθο του
και η γυναίκα των παθών της.

Σ’ αυτή τη συλλογή, κτίζοντας αυστηρά μ’ αυτή την “θεατρική τεχνική” η Αρτεμίου αναλύει σε βάθος τις πτυχές της ανθρώπινης ψυχής, τον έρωτα, τον θάνατο, την απόγνωση, την αγωνία, τη μοναξιά, την ελπίδα. Άλλωστε στη ζωή όπως και στο θέατρο «όλα είναι παράσταση» που προχωρά ανάλογα με τις διαθέσεις, την προετοιμασία, το πάθος και την ικανότητα του πρωταγωνιστή, δηλαδή του καθενός μας.
Ένα μικρό δείγμα από τα «Σχόλια για το έργο»:

Mέριλιν Μονρόε
Γιατί να πεθαίνει κάποιος στα τριάντα έξι; Μόλις έχει γνωρίσει, μόλις έχει αφεθεί. Το δέρμα δεν έχει προλάβει να μυρίσει την άλλη ζωή. Τα μαλλιά βάφονται ακόμα με φυσικά υλικά, δωρεές της λιτότητας του σύμπαντος. Να κρατήσει κάποιος ψηλά την αυλαία κι ας είναι το υπόλοιπο υπόκλιση χωρίς χειροκρότημα. Και όχι, δεν θα τραγουδώ το «Happy birthday». Η φθορά θέλει μονάχα αξιοπρέπεια. Και στα τραγούδια βρίσκει πια κανείς μια εύκολη διαφυγή. Οι νότες λένε μόνο τη δική τους αλήθεια. Το ψέμα σου το σιγομουρμουρίζεις πίσω από τα δόντια.

Θεατής που επιθυμεί να παραμείνει ανώνυμος
Στη μοναδική παράσταση που σκηνοθετούμε για τη ζωή μας απογοητευόμαστε συχνά από τους άλλους. Όχι γι’ αυτό που είναι, αλλά για τους λάθος ρόλους που τους έχουμε επιλέξει.

Η Ελένη Αρτεμίου-Φωτιάδου κάνει ένα μεγάλο άλμα με την παρούσα συλλογή της. Παρακαλούμε απενεργοποιήστε τα κινητά σας και απολαύστε την παράσταση.

H Eλένη Aρτεμίου-Φωτιάδου κατάγεται από την Αμμόχωστο, ζει στο Κίτι της Κύπρου και εργάζεται ως. Επιθεωρήτρια Δημοτικής Εκπαίδευσης. Έκανε το μεταπτυχιακό της στον τομέα της Εκπαιδευτικής Διοίκησης και Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου του οποίου είναι υποψήφια διδάκτωρ. Ασχολείται με την ποίηση και την πεζογραφία καθώς και με το ραδιοφωνικό και τηλεοπτικό σενάριο. Έχει επίσης στο ενεργητικό της εννέα βιβλία παιδικής λογοτεχνίας και μία συλλογή διηγημάτων. Το έργο της έχει τύχει πολλών διακρίσεων. Tα Φώτα στη διαπασών είναι η δωδέκατη ποιητική της συλλογή.

*************************

Στέφανος Μεσσήνης. Ποιήματα (2007-2021), Μακρύς λαιμός το όνειρο – Αμόθεν. (σειρά Σύγχρονη Ελληνική Ποίηση), Επιμέλεια Βιβή Κοψιδά-Βρεττού, 17Χ24,  εκδ. Μανδραγόρας, Αθήνα Ιούλιος 2022, σελ. 176 αριθμ. έκδοσης: 369, ISBN: 978-960-592-151-4, τιμή 12,72

στα πουλιά που δε ρωτάνε για πού θα πετάξουν

Δυο ανέκδοτες συλλογές του Στέφανου Μεσσήνη παρουσιάζουμε σήμερα σε μια ενιαία έκδοση: Μακρύς λαιμός το όνειρο και «Αμόθεν». λέξη Ομηρική που σημαίνει από τον έναν ή τον άλλον τόπο, από οποιοδήποτε μέρος. Τη συναντάμε στον Γοργία του Πλάτωνα αλλά και στην Οδύσσεια: των αμόθεν γε, θεά, θύγατερ Διός, ειπέ και ημίν. Από όπου θες, θεά, ξεκίνα την αυτήν την ιστορία, κόρη του Δία, και πες την και σ’ εμάς, (μτφρ Δ. Ν. Μαρωνίτης).

Κάπως έτσι ξεκινά να ιστορεί κι ο Στέφανος όσα πολλά συγκέντρωνε μέσα του επιφυλακτικός αν και πώς θα τα εκστομίσει όπως συμβαίνει με τα ιερά και δύσκολα της ζωής: «Άντε ρε σύμπαν. Να δούμε πότε θα μάθεις να μιλάς/ να λέμε και καμιά κουβέντα», σημειώνει στο ποίημά του «Τζίμης ο Τίγρης». Ο περίφημος παλαιστής-περφόρμερ όπου έδινε τις κυριακάτικες παραστάσεις του στην πλατεία του Θησείου και μετά έβγαζε δίσκο για τα λίγα ψιλά της ζωής του και «Ο Μαξ Άρλαν» εκ των ηρώων των παιδικών μας χρόνων της σειράς αναγνωσμάτων του Νίκου Ρούτσου που ξεκίνησε το 1951 υπό τον τίτλο Γκαούρ-Ταρζάν «ο ήρωας που δεν φοβάται κανένα – Ο ήρωας που δεν γεννήθηκε ποτέ», ήταν τα μόνα πρόσωπα που ο Στέφανος τους έβαλε ως τίτλο δύο ποιημάτων του: Ο ΜΑΞ ΑΡΛΑΝ: ο άφοβος/ λόρδος στην Αφρική/ κρατάει ημερολόγιο/ για τις εξερευνήσεις του/ τις βιντεοσκοπεί/ τις απαθανατίζει./ Ναι./ Από την αυγή/ οδοιπορεί/ με σορτς/ το κασκέτο/ και την απόχη/ σπάνιες πεταλούδες/ κυνηγάει. [ ]/ Γιατί όλοι/ αυτοί οι εξαίσιοι χρωματισμοί/ που δεν καταλαβαίνουμε;/ Τι θέλουν να μας πουν/ όταν αγοίγουν τα φτερά τους/ αμέτρητες/ πεταλούδες να πετάξουν/ προς το φως/ έστω και γι’ αυτές/ τις λίγες ώρες/ της ζωής τους;

Ανάμεσα στους υπόλοιπους τίτλους ποιημάτων του είναι επιφωνήματα «Ω ω ω», ένα μονολεκτικό και αναπάντητο «Γιατί» και «Τι θα πει», ο διστακτικός σύνδεσμος «Μήπως», το ρήμα βλέπω στον αόριστο «Είδε», το επίρρημα «Τότε», η αρνητική επισήμανση «Δεν είναι», οι χρονικοί προσδιορισμοί «Απόψε», «Ολιγόλεπτο» και «Ένα λεπτό» και τα ουσιαστικά «Το Σαρκίο» και «Ο ανεμιστήρας» -που μαζί με το μίξερ από το ποίημα «Δεν είναι» αποτελούν τις δυο μόνες οικιακές συσκευές των ποιημάτων του.

Ο Στέφανος περισσότερο μιλούσε με το χαμόγελο, το βλέμμα και τις σιωπές του (Αλήθεια/ πόσα λόγια/ έχει η σιωπή) παρά με τις λέξεις που φρόντιζε να τις αποσυναρμολογεί σε μακροτενή ποιήματα ενός διαρκούς στοχασμού, ονείρων, ενίοτε φόβων (με την αρχαιοελληνική έννοια του δέους: συναίσθημα φόβου ή σεβασμού και αναγνώριση του μεγαλείου μιας υπέρτερης δύναμης), συμβολισμών (βλ. ποιήματα σελ. 38, 39, 43, 56, 57), αλλεπάλληλων αντιθέσεων (αλλόφυλοι ή νομάδες/ συμφωνούν ή διαφωνούν).

Μια διαρκής αφήγηση όπου ενσωματώνονται οι παρενθετικές φράσεις/ λέξεις/ προτάσεις/ παρηχήσεις και τέλος οι τίτλοι-στίχοι του που εντάσσονται οργανικά στο ποίημα.

Με τις λέξεις του δημιουργεί αυτό το φαινομενικώς παράδοξο στον αναγνώστη που στο βάθος του θα πρέπει να διαβαστεί ως ένας πικρός σαρκασμός. Βλ. ενδεικτικά το ποίημα «ΕΝΑΣ ΣΤΡΑΤΟΣ» της σελ. 32: διαφημίσεις/ φώτισαν/ το καφενείο του χωριού/ και τα λιγοστά σπίτια / περικύκλωσαν. / Ήταν το τελευταίο οχυρό άμυνας/ έστω κι αν κανείς/ δεν αμυνόταν.

Ο ουρανός ληξίαρχος κι ο χρόνος ατελείωτος [της ποίησης και της ζωής] όσο η μνήμη διαρκεί αλλά και το έργο που ο καθένας μας αφήνει επί γης. Γι’ αυτό αναζητήστε τον Στέφανο Μεσσήνη μέσα από τα γραπτά του. Δεν θα τον ανασταίνετε, απλώς θα συνυπάρχετε μέσα από το έργο του.

Στον τόμο φωτίζουν το έργο και τη ζωή του Στέφανου Μεσσήνη με κείμενά τους οι: Αργυρώ Βερυκίου, Βιβή Κοψιδά-Βρεττού, Ηλίας Π. Γεωργάκης, Σπύρος Κατσίμης, Ανδρέας Γ. Κτενάς, Κώστας Α. Κρεμμύδας και Θεόφιλος Τζώρτζης.

Ο Στέφανος Μεσσήνης γεννήθηκε στις 26.9.1943 στη Λευκάδα, μεγάλωσε στα σοκάκια της και φοίτησε στο Γυμνάσιο της πόλης. Σπούδασε δημοσιογραφία στην Αθήνα κι έφυγε στο Παρίσι με σκοπό να παρακολουθήσει μαθήματα στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης, όπου ο Νίκος Σβορώνος δίδασκε Βυζαντινή Ιστορία. Λόγοι υγείας δεν του επέτρεψαν να ολοκληρώσει τις σπουδές του. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα άρχισε τη δημοσιογραφική του σταδιοδρομία από την εφημερίδα Αθλητική Ηχώ. Από το 1975 θα περάσει στην ΕΡΤ ως ρεπόρτερ της πρωινής εκπομπής «Κάθε μέρα παντού», του Δημήτρη Σαπρανίδη. Ο ίδιος αργότερα ως αρχισυντάκτης έβγαλε στον αέρα πολλές ενημερωτικές καθημερινές εκπομπές της ελληνικής ραδιοφωνίας και συνεργάστηκε με το Ραδιοφωνικό Ίδρυμα Κύπρου. Για ένα χρόνο περίπου, ανέλαβε τη διεύθυνση του Ραδιοφωνικού Σταθμού του Αιγαίου στη Μυτιλήνη. Εργάστηκε, επίσης, σε πολλές αθηναϊκές εφημερίδες (Καθημερινή, Μεσημβρινή, Αυριανή και στο συγκρότημα Λαμπράκη), σε ποικίλα έντυπα και περιοδικά. Υπήρξε μέλος της ΕΣΗΕΑ.

Γεννημένος ποιητής, έφυγε από τη ζωή στις 17 Μαρτίου του 2021, έχοντας εκδώσει την ποιητική συλλογή Ίνα ως…, εκδ. Τυπωθήτω-Λάλον Ύδωρ, Αθήνα 2006, αλλά αφήνοντας πίσω του ένα πλούσιο αρχείο. Ανάμεσα στο πλήθος των γραφών του –και πολλά ποιήματα– εντοπίστηκαν οι δύο «προς έκδοση» ποιητικές του συλλογές: Μακρύς λαιμός το όνειρο και Αμόθεν, που συστεγάζονται στον παρόντα τόμο. Η δημιουργική του, επομένως, ζωή θα συνεχιστεί για πολύ ακόμα μέσα στον χρόνο…