«Γιάννης Δάλλας: Η φυγή ενός μεγάλου» του Γιώργου Δουατζή

Γιώργος Δουατζής

Γιάννης Δάλλας (1924-2020)

Δημοσιεύτηκε 26 Φεβρουαρίου 2020 εδώ

    

Πιο μέσα, σαν τα έμβρυα στις μήτρες τους
και σαν τους προγραμμένους του βυθού
έτσι στριφογυρνώ κι εγώ και σπαρταρώ

Αχ, έλα εμβρυουλκέ κι εσύ ναυαγοσωστική
έλα και ανάσυρέ με απάνω, Ποίηση

     

Γιάννης Δάλλας (1924-2020)

Ο Γιάννης Δάλλας ήταν ένας από τους σημαντικότερους ανθρώπους των Γραμμάτων μας. Το έργο του πολυδιάστατο, η ζωή του πολυτάραχη, η ψυχή του πάντα νεανική, δοσμένη ολοκληρωτικά στην Ποίηση.

O αγαπημένος μου φίλος έφυγε στις 8.30 το πρωί, 24 Φεβρουαρίου 2020, απολύτως ήρεμος, ανάμεσα στους αγαπημένους του, με πλήρη πνευματική διαύγεια. Αδελφώθηκε με το σύμπαν. Ήταν επιθυμία του, όπως μου είχε πει: «Να βρεθώ κάπου σε μια κορυφή, και σε μια νύχτα με Περσείδες, διάττοντες ενός κομήτη που μας έρχεται από τον μακρινό αστερισμό του Περσέα κάθε Αύγουστο, να χαθώ και να πέσω κι εγώ μέσα σε έναν αστεροειδή, να ξαναγίνω μια ύλη κοσμική. Να αδελφωθώ με το σύμπαν και με ό,τι συμβαίνει σε αυτό».

Θα τον θυμάμαι πάντα, κράμα γλυκύτητας και δυναμισμού, με στιβαρή φωνή να απαγγέλλει ποιήματά του, να χαμογελάει σαν παιδί, να συγκινείται, να θυμώνει με τους μικρόψυχους, να εξεγείρεται με ό,τι άδικο. Είχα την τύχη να τον ζήσω από πολύ κοντά, να καταγράψω μια εκ βαθέων εξομολόγησή του για τη ζωή, τη φιλοσοφία και το έργο του. Ήταν το ακριβό υλικό του βιβλίου Γιάννης Δάλλας – Να βγω από μένα (Εκδόσεις Καπόν, 2013), όπου κατέγραψα ώρες συζητήσεων μαζί του, συζητήσεων που μου έδωσαν τις διαστάσεις της οξύνοιας, της εμβρίθειας, τη στάσης ζωής του. Μεγάθυμος, έδινε απλόχερα γνώση και αγάπη στους μαθητές, στους φίλους, στους ομότεχνους, στους ανθρώπους.

Η προσέγγιση της δουλειάς του μου έδωσε το έναυσμα γι’ αυτό το αποφλοιωτικό ταξίδι στον κόσμο του, να τον πλησιάσω και να καταγράψω την εμπειρία ζωής του μέσα από τον λόγο του σπουδαίου αυτού ανθρώπου. Η επαφή μας με έκανε να εντρυφήσω στους στίχους του και να ανακαλύψω ένα ολόκληρο σύμπαν, πλουσιότατο μεν, δωρικότατο δε. Ίσως δεν έχω διαβάσει άλλον ποιητή, που να μπορεί να διαχέει την ευαισθησία του με τόσο ιδιαίτερο τρόπο, μέσα σε μια γοητευτική αχλή, με ένα είδος κρυπτικότητας λες, και ταυτόχρονα με πολλές διόδους ανοιχτές, για να μπορεί ο αναγνώστης να ανακαλύψει τον πλούτο των συναισθημάτων πίσω από τις λέξεις. Ο Δάλλας έχει καταφέρει να καταγράψει με δωρικούς στίχους κατά έναν μοναδικό τρόπο ολόκληρη τη ζωή του, ό,τι αισθάνθηκε και ό,τι πάλεψε κατά τη διάρκειά της.

Με τον λόγο, τους στίχους, τη σκέψη του, ο ποιητής ένωσε την αρχαϊκή ποίηση με τη λαϊκή παράδοση, με τον μοντερνισμό της μεταπολεμικής Ευρώπης, με τις ανάγκες του σήμερα.

Ο λόγος του ενίοτε στομφώδης, εικονολατρικός έως μαγευτικός. Ήταν στιγμές που αυτή η μέτριου αναστήματος ανθρώπινη φιγούρα έπαιρνε τεράστιες διαστάσεις μέσα από το υπέροχο μυστήριο του λόγου. Άπλωνε τις λέξεις του στον χώρο και μας ταξίδευε, συνοδοιπόρους της σκέψης του. Ε, λοιπόν, αυτός ο λόγος ήταν ίδιος ακριβώς και όταν ο Δάλλας μιλούσε ιδιωτικά και δεν απευθυνόταν σε ένα γεμάτο αμφιθέατρο, αλλά σε έναν μόνο ακροατή. Ήθελε να μην ξεφύγει κάτι από όσα λέει στον συνομιλητή του. Λόγος πλήρης. Συμπλήρωνε τις λέξεις με όλα τα συστατικά του προφορικού λόγου. Με εκφράσεις προσώπου, κινήσεις σώματος, χροιά, άρθρωση, ένταση φωνής και κυρίως με έντονο χρωματισμό των νοημάτων που φέρουν οι λέξεις. Τα «ρ», τα «α», το «ν» στη λήγουσα, η μουσική των λέξεων, είχαν δομική σημασία στον λόγο του Γιάννη Δάλλα.

Αντιγράφω, από τον πρόλογο που είχα γράψει: «Το έργο του Γιάννη Δάλλα μάς ανασύρει, ως γνήσια Ποίηση, από τον θολό βυθό της πνευματικής, πολιτικής και κοινωνικής ένδειας της εποχής. Είναι έκκληση προς τον καθημερινό άνθρωπο, να υψωθεί ανασυρόμενος από τη δίνη των χαλκείων και της αυταπάτης που του προσφέρονται αφειδώς από τους κάθε λογής εκπροσώπους, τους αντ’ αυτού και τους προστάτες, αφανίζοντας κάθε έννοια ποιότητας ζωής και αξιοπρέπειας. Είναι έκκληση του καθημερινού ανθρώπου προς την Ποίηση, για να σταματήσει το βύθισμά του στην απελπισία. Ζητά ο άπελπις να λειτουργήσει η Ποίηση σαν εμβρυουλκό και να τον φέρει στο φως. Να τον ανασύρει σαν ναυαγοσωστική από το τέλμα και τα αδιέξοδα, που επιβλήθηκαν ερήμην του, να τον φέρει στην ελπίδα και την εύφορη προοπτική.

»Ένα κάλεσμα προς όλους η φωνή του Γιάννη Δάλλα. Κλήση αφύπνισης, να δούμε από της Ποίησης μια χαραμάδα που τη φώναξες Ζωή... τρεις χιλιάδες χρόνια ελληνοσυλλαβίζοντας. Είναι η εγερτήρια έκκληση αυτού που στέφθηκε μάρτυς ποιητής σε χρονικά αλώσεων, αυτού που είδε να έρχονται αγέννητες ψυχές γυρεύοντάς του σώματα.

»Είναι η πανέκκληση, που προσέλαβα από το έργο, τον ποιητή, τον άνθρωπο, το όλον που φέρει ο Γιάννης Δάλλας. Η πρόκληση, να καταπιαστώ με την αιτιώδη αναζήτηση, τη διεξοδική μελέτη, την ουσιώδη συζήτηση, την αναγκαία καταγραφή και, τέλος, με την προσπάθεια διάχυσης υπό τη μορφή μιας έκδοσης, αυτής της φωτεινής σκέψης. Μιας σκέψης, που πηγάζει από τη ζύμωση της γνώσης, της οπτικής, της εμπειρίας που φέρει ο δάσκαλος, ο μεταφραστής, ο πανεπιστημιακός, ο δοκιμιογράφος, μα κυρίως, ο ποιητής Δάλλας».

Νιώθω ότι με το βιβλίο μου για τον Γιάννη Δάλλα εκπλήρωσα κατ’ ελάχιστο τη στοιχειώδη υποχρέωση έναντι των δημιουργών, αλλά κυρίως έναντι των επερχομένων γενεών. Θέλω να πιστεύω ότι η καταγραφή του έργου και της προσωπικότητας των σημαντικών δημιουργών του τόπου μας αποτελεί μια ακόμα ψηφίδα, ως αρχειακό υλικό, στο σύνολο αυτού που αποκαλούμε εθνική περιουσία ή πολιτιστική κληρονομιά. Ομολογώ πως ποτέ δεν μπόρεσα να καταλάβω γιατί, ιδιαίτερα στον τόπο μας, δεν θέλουμε να δούμε τις πραγματικές διαστάσεις σημαντικών μορφών και του έργου τους, όσο ζουν οι δημιουργοί. Κατά κανόνα, ανακαλύπτουμε τους δημιουργούς και τους τιμούμε μετά θάνατον, συνήθως με ιδιαίτερη τάση υπερβολής.

Ο Γιάννης Δάλλας είναι μία σημαντική ψηφίδα στο ψηφιδωτό της ιστορίας και της πολιτισμικής μας κληρονομιάς. Είναι ο ποιητής με τη γεμάτη ζωή, την πολυσχιδή δράση, τη σημαντική εργογραφία. Είναι ο δημιουργός, την ουσία του οποίου προσπάθησα να σκιαγραφήσω μέσα από εκ βαθέων εξομολογήσεις, μέσα από αυτοβιογραφικές αφηγήσεις, τις οποίες παρέθεσα αυτούσιες, χωρίς φτιασίδια και ωραιοποιήσεις.

     

Ο Γιάννης Δάλλας είναι το ζωντανό αποτύπωμα της ελληνικής ιστορίας κατά τον τελευταίο αιώνα. Έζησε υπολείμματα της τουρκοκρατίας, τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, την Κατοχή, τον Εμφύλιο, τη μεταπολεμική Ελλάδα, το στήσιμο πανεπιστημιακών σχολών, και εκ του σύνεγγυς όλα τα λογοτεχνικά ρεύματα του αιώνα μας. Όλα περνούν μέσα από τον αφηγηματικό λόγο του. Ο Δάλλας έζησε αλλαγές και εποχές, έζησε το πλάσιμο της χώρας με τις συνεχείς κοινωνικές αναδιατάξεις. Κυρίως, είχε τη σοφία να δει αυτό το πλάσιμο με τη ματιά της χοάνης της ποίησης των 2.500 ετών, ποίησης που μελέτησε, μετέφρασε και απέδωσε σε μας τους νεότερους ως υποθήκη για το μέλλον. Με τον λόγο, τους στίχους, τη σκέψη του, ο ποιητής ένωσε την αρχαϊκή ποίηση με τη λαϊκή παράδοση, με τον μοντερνισμό της μεταπολεμικής Ευρώπης, με τις ανάγκες του σήμερα. Οι στίχοι και ο προφορικός λόγος του είναι συνδετικός κρίκος ελληνικότητας.

Ο εξομολογητικός λόγος του Δάλλα αποτυπώνει το σύστημα αξιών που υπηρέτησε με συνέπεια. Διάχυτες στον λόγο του, αξίες ζωής, όπως η πίστη στον Άνθρωπο, στην Ελευθερία, στη Δημοκρατία. Η αγάπη στους νέους. Η μεγαθυμία, ιδίως προς άλλους ποιητές, πράγμα που δυστυχώς απαντάται σπανιότατα σήμερα. Είναι από τους λίγους ποιητές, που ως δοκιμιογράφος ανέδειξε το έργο ομοτέχνων του, με ευθύνη, συνέπεια και ευαισθησία. Ο Δάλλας σε ό,τι και όσους τον πίκραιναν απλώς γύρισε την πλάτη με αξιοπρέπεια και αρνήθηκε κάθε ανάμειξη σε ό,τι μικρό που θα απαξίωνε τα πιστεύω και την πορεία του στον χώρο του πνεύματος που τάχθηκε να υπηρετεί.

«Δεν έχει αξία το έργο, αν δεν αποτελεί εμπειρία. Δεν θα ήταν δημιούργημα, αλλά επινόηση».

Κλείνω αυτό το σύντομο σημείωμα με τον υπέροχο στίχο του, που χρησιμοποίησα ως προμετωπίδα στην εκ βαθέων εξομολόγησή του: «Η τελευταία δυσκολία μου, να σπάσω τα λουριά. Να βγω από μένα...» Ο Γιάννης Δάλλας έχει ήδη σπάσει τα λουριά. Με την υπέρβαση του τρωτού του σώματος και την περιπλάνηση προς την αλήθεια του σύμπαντός του.

    

Ρήσεις Γιάννη Δάλλα:

Ας υποθέσουμε ότι σας ακούν όλοι οι Έλληνες. Θα τους λέγατε...
«Να είσαι ο εαυτός σου, με γνησιότητα. Έτσι δικαιώνεται ο ανθρωπισμός σου, ο προορισμός σου, τα πάντα».

Στον νέο ποιητή θα λέγατε...
«Πρόσεξε, στη δημιουργία απαιτείται μια γέννηση των πραγμάτων καινούργια. Μια οντογέννηση. Όπως γεννιέται το σύμπαν, έτσι και η ποίηση είναι η γέννηση ενός νέου κόσμου. Όσο μπορείς, να είσαι απόλυτος σε αυτό. Να πιστέψεις σε δυο πράγματα. Στον εαυτό σου για το χάρισμα που σου δόθηκε και στην ποίηση για τη γενεσιουργό της δύναμη. Έτσι θα σπάσεις τα δεσμά, θα ανοίξεις νέους ορίζοντες πέρα από στερεότυπα και κοινοτοπίες. Στόχος, να γίνεις με την τέχνη σου, ει δυνατόν, πρωτοπόρος του καιρού σου».

«Η Ποίηση είναι η τελευταία δύναμη και το αντιστύλιο στην καταστροφή. Η μόνη ανιδιοτελής ευαίσθητη στους κραδασμούς και αλληλέγγυη στην πάσχουσα ανθρωπότητα».

«Είναι στην περιοχή των αξιών κάτι χρειώδες η Ποίηση για τους ανθρώπους».

«Στην Ποίηση το θέμα της αλήθειας είναι ανοιχτό. Είναι θέμα μιας αναζήτησης σε διαρκή εκκρεμότητα. Ακόμα και στο απλούστερο ποίημα πρέπει να υπάρχει το σπέρμα μιας φιλοσοφικής ενατένισης».

«Ο δημιουργός είναι ο πλάστης, αλλά όχι με τη θρησκευτική έννοια. Είναι πλαστουργός. Ο ποιητής γεννά, πλάθει και αυτός ένα σύμπαν, έναν ολόκληρο κόσμο».

«Ο ποιητής ήταν πάντα ο τρελός του χωριού, λέγοντας αλήθειες που δεν τολμούσαν οι άλλοι».

«Σκοπός του ποιητή είναι όχι να προβάλλει την ιδιαιτερότητά του, αλλά να ανεβάζει τους άλλους στην ανώτερη σφαίρα της ευαισθησίας και των αξιών που εκφράζει το έργο του».

«Η δημιουργία με δικαιώνει ως ύπαρξη».

«Η γραφή είναι μαρτυρία και μαρτύριο μαζί».

«Δεν έχει αξία το έργο, αν δεν αποτελεί εμπειρία. Δεν θα ήταν δημιούργημα, αλλά επινόηση».

«Ευχή, επιθυμία μου, είναι το έργο μου να λειτουργεί και όταν η γλώσσα του παλιώσει. Φεύγουν τα στοιχεία που μπορεί να υπήρχαν ζώντος του δημιουργού, όπως ρητορικότητα, μυστικισμός, ιδιομορφίες και μένει πια η ουσία του έργου».

«Δεν θέλω να χαθεί η δουλειά μου, γιατί σε αυτή τη ζωή ήρθαμε για να εκφράσουμε κάτι. Επιθυμώ αυτή η έκφραση να μην πάει χαμένη, να συμβάλει κάπου, να την θυμούνται με κάποιο τρόπο. Μακάρι να επιδράσει και στους νεότερους, όπως σε μένα οι παλαιότεροι ποιητές. Μια αλυσίδα είμαστε όλοι, με τους συνδετικούς κρίκους να λειτουργούν».

«Πίστη στη ζωή, τη δημιουργία, την εμπιστοσύνη στους άλλους. Αυτήν που οδηγεί στη συναδέλφωση, στη συντροφικότητα με την ευρύτερη έννοια. Αυτήν την πίστη έχω ανάγκη».

«Η έμπνευση εκδηλώνεται κατά πολλούς τρόπους, όχι με έναν ρόλο παθητικό, αλλά είναι φορές που νιώθεις να υψώνεσαι σαν πίδακας, κι αυτό είναι μια υπέρβαση».

«Αισθάνομαι τον εαυτό μου να παίρνει σταδιακά τη νέα θέση του, ως μέρος του σύμπαντος, με το οποίο ο διάλογος γίνεται ολοένα και μεγαλύτερος, φτάνοντας σε σημεία που μόνον ένας ποιητής μπορεί να φτάσει. Ίσως είναι η τρέλα του ποιητή».

«Αισθάνομαι ταγμένος στην τέχνη μου. Δεν μου ήρθε ως πετριά μεγαλομανίας. Μπήκα σιγά σιγά στο μεγάλο αυτό κανάλι και τελικά ένιωσα πλοηγός ταγμένος στο ταξίδι της τέχνης μου».

«Τον ένιωσα δυνατά τον έρωτα. Ένιωθα ότι με ξέπλενε από ό,τι μικρό. Καθαρτήριο ήταν».

«Υπάρχουν οι λεγόμενες συντεχνίες. Ειρωνεύονται, υποσκάπτουν, συκοφαντούν και επικρίνουν ο ένας τον άλλον. Αδιανόητο για μια πνευματική οικογένεια...»

«Πίστη μου είναι πως πραγματικά ένας δάσκαλος πρέπει να λειτουργεί σαν ερωτευμένος με τον ρόλο και με τα κείμενα που διδάσκει».

«Το δοκίμιο πρέπει να λειτουργεί ως ενδιάμεσος σταθμός μεταξύ κριτικής και τέχνης».

   Περισσότερα για τον Γιάννη Δάλλα