αρχική  Γιάννενα  100 Χρόνια Ελεύθερα Γιάννενα Ευεργέτες  γράμματα και τέχνες  Πολιτισμός  σύγχρονα θέματα 
ελεύθερο-Πανεπιστήμιο  Ιχνηλατώντας την Ιστορία φωτογραφίες Γιάννενα-Ήπειρος  νέα  επικοινωνία  νέες καταχωρίσεις 
συνδέσεις VIDEO του site στο YouTube Αφιερώματα παγκόσμια κρίση facebook

Το μνημείο των ομοφυλοφίλων θυμάτων
του ναζισμού στο Βερολίνο

Του Γιώργου Μ. Βραζιτούλη, Βερολίνο.

(Αναδημοσίευση από την εφημερίδα «Ηπειρωτικός Αγών» - 7 Οκτωβρίου 2016)

Πατήστε τις μικρές
εικόνες για μεγέθυνση

Στη νοτιανατολική άκρη του Tιεργκάρντεν, αυτού του τεράστιου πράσινου πνεύμονα στο κέντρο του Βερολίνου, και μόλις τριακόσια περίπου μέτρα κοντά στην ιστορική Πύλη του Βρανδεμβούργου, συναντά κανείς ένα λιτό μνημείο από μπετόν, αφιερωμένο σε μια ειδική κατηγορία θυμάτων του εθνικοσοσιαλισμού στη Γερμανία: εκείνων που στο διάστημα 1933 -1945 διώχτηκαν ή ακόμη και δολοφονήθηκαν από το ναζιστικό καθεστώς λόγω της ομοφυλοφιλίας τους.

Το μνημείο έχει σχεδιαστεί από τους  Μίχαελ Ελμγκριν και Ίνγκαρ Ντράγκσετ, ο οποίοι είχαν βγει νικητές σε δημόσιο αρχιτεκτονικό διαγωνισμό. Αποτελείται από ένα ελαφρώς κεκλιμένο ορθογώνιο παραλληλεπίπεδο με διαστάσεις 3,65 x 1,90 x 4,70 μέτρα, και μοιάζει σαν μια από τις στήλες του εντυπωσιακού μνημείου για τους δολοφονημένους Εβραίους της Ευρώπης, που βρίσκεται στην απέναντι μεριά του δρόμου. Χαρακτηριστικό στοιχείο αυτής της μονοκόμματης κατασκευής είναι ένα μικρό παράθυρο στην μία του πλευρά.  Όταν πλησιάσει κανείς και κοιτάξει μέσα του, βλέπει ένα συνεχώς επαναλαμβανόμενο φιλμάκι ενάμιση λεπτού, στο οποίο δυο άνδρες φιλιούνται ερωτικά.

Το ασυνήθιστο για τα ελληνικά δεδομένα, και για μερικούς ίσως «προκλητικό» μνημείο, δημιουργήθηκε μετά από πρωτοβουλία και μακροχρόνιες προσπάθειες οργανώσεων ομοφυλοφίλων και διάφορων άλλων πολιτών στη Γερμανία. Οι αντιστάσεις στη δημιουργία του μνημείου, κυρίως από τον συντηρητικό πολιτικό χώρο και την καθολική εκκλησία υπήρξαν μεγάλες. Τελικά το μνημείο εγκαινιάστηκε τον Μάιο του 2008 από τον τότε ομοσπονδιακό υπουργό πολιτισμού Μπερντ Νάουμαν, της κυβέρνησης Σρέντερ, με την παρουσία του τότε σοσιαλδημοκράτη δημάρχου της πόλης Κλάους Βόβεραϊτ και άλλων πολιτικών, ενώ στη σεμνή τελετή συμμετείχαν επίσης μερικές εκατοντάδες άτομα.

  

   

  

Οι διώξεις στο Τρίτο Ράιχ

Πριν την άνοδο των εθνικοσοσιαλιστών στην εξουσία, στο Βερολίνο όπως και σε άλλες μεγάλες πόλεις της Γερμανίας, υπήρχε μια πολλή ζωντανή σκηνή με νυχτερινά κλαμπ, καμπαρέ και άλλα κέντρα διασκέδασης, όπου σύχναζαν ομοφυλόφιλοι καθώς και αρκετά έντυπα και εκδόσεις, που απευθύνονταν σ’ αυτό το ιδιαίτερο κοινό. Η ομοφυλοφιλία ήταν ήδη από τα παλαιότερα χρόνια ποινικά κολάσιμη και σύμφωνα με την περιβόητη παράγραφο 175 του ποινικού κώδικα της χώρας – η νομική ισχύς της οποίας επικράτησε μέχρι το 1994 -  οι σεξουαλικές σχέσεις μεταξύ ανδρών τιμωρούνταν με ποινές φυλάκισης. Η παραπάνω παράγραφος δεν αφορούσε την γυναικεία ομοφυλοφιλία, κι αυτό, εν μέρει, ήταν ένας λόγος που - με εξαίρεση κάποια μεμονωμένα περιστατικά - δεν διώχτηκε συστηματικά από τους ναζί, οι οποίοι την έβλεπαν ως ασήμαντη και «ακίνδυνη».

Η ομοφυλοφιλία των ανδρών όμως, θεωρούνταν εντελώς ασύμβατη με την ιδεολογία τους. Ο Χίτλερ έβλεπε σ’ αυτή μια «εκφυλισμένη συμπεριφορά», η οποία αποτελούσε απειλή για την «αποτελεσματικότητα  του κράτους» και για τον «ανδρικό χαρακτήρα» του γερμανικού λαού. Γι αυτό και οι ομοφυλόφιλοι δυσφημούνταν και κατηγορούνταν ως «εχθροί του λαού», ως άτομα που καταστρέφουν την «δημόσια ηθική» ή ακόμη και ως απειλή για την «γεννητικότητα της χώρας».

Οι στοχευμένες διώξεις κατά των ομοφυλοφίλων στη Γερμανία ξεκίνησαν λίγους μήνες μετά την άνοδο των εθνικοσοσιαλιστών στην εξουσία. Ήδη τον Μάρτιο του 1933 έκλεισαν όλα τα στέκια των ομοφυλοφίλων στο Βερολίνο και σε άλλες μεγάλες πόλεις της χώρας. Την ίδια τύχη είχαν στη συνέχεια διάφορες οργανώσεις τους και έντυπα. Στις 6 Μαΐου 1933 φιλοναζιστές φοιτητές και μέλη της παρακρατικής SA λεηλάτησαν το γραφείο του καθηγητή ιατρού Μάγκνους Χίρσφελντ στο Βερολίνο, ο οποίος υπήρξε ο ιδρυτής του πρωτοποριακού για την εποχή του Ινστιτούτου Σεξουαλικών Ερευνών, όπως επίσης και της πρώτης παγκοσμίως οργάνωσης ομοφυλοφίλων. (Μαθητής του Χίρσφελντ στη δεκαετία του ’20 υπήρξε και ο γιατρός και πρώτος σεξολόγος στην Ελλάδα, Γιώργος Ζουράρις, πατέρας του γνωστού διανοούμενου και νυν βουλευτή).Τα βιβλία της πλούσιας βιβλιοθήκης του Χίρσφελντ μαζί με μια προτομή του, που την άρπαξαν από το γραφείο του, κατέληξαν στις 10 Μαΐου 1933  στη μεγάλη φωτιά στην κεντρική Πλατεία της Όπερας του Βερολίνου, στην περιβόητη «καύση των βιβλίων».

Τον Οκτώβριο του 1934 διατάχτηκε από τις κεντρικές υπηρεσίες της Γκεστάπο η γενική καταγραφή ατόμων που είχαν «δραστηριοποιηθεί κατά κάποιον τρόπο ομοφυλοφιλικά». Σε αστυνομικές εφόδους στο Μόναχο συνελήφθησαν και στάλθηκαν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Νταχάου τα πρώτα θύματα. Παρόμοιες συλλήψεις και εγκλεισμοί σε στρατόπεδα επακολούθησαν και σε άλλες πόλεις. Το καλοκαίρι του 1935 οι διατάξεις της παραγράφου 175 έγιναν ακόμη πιο αυστηρές για τους ομοφυλόφιλους. Προϋπόθεση για την ποινική δίωξη δεν αποτελούσε πλέον η ύπαρξη «αποδεδειγμένων» σεξουαλικών σχέσεων αλλά αρκούσαν οι καταγγελίες ακόμη και για απλές προσπάθειες φλερτ μεταξύ ανδρών.

Εκατό χιλιάδες άτομα καταγράφηκαν στην διάρκεια του Τρίτου Ράιχ ως ομοφυλόφιλοι σε υπηρεσιακούς αστυνομικούς καταλόγους. Πενήντα περίπου χιλιάδες καταδικάστηκαν σε φυλακίσεις με βάση την παράγραφο 175,  ενώ ένας άγνωστος αριθμός από αυτούς παραπέμφθηκαν σε ψυχιατρικά ιδρύματα για «θεραπεία». Μερικές εκατοντάδες ομοφυλοφίλων υπέστησαν ακόμη και ευνουχισμό μετά από αντίστοιχη δικαστική απόφαση.

Οι διώξεις του καθεστώτος ενάντια στην κοινωνική αυτή ομάδα ακολουθούσαν σε γενικές γραμμές τη «λογική» της δια της βίας «κοινωνικής και σεξουαλικής τους αναμόρφωσης», η οποία τις περισσότερες φορές σήμαινε τον εγκλεισμό τους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και την εξοντωτική εξαναγκαστική εργασία. Περίπου δέκα έως δεκαπέντε χιλιάδες ομοφυλόφιλοι φυλακίστηκαν σε γερμανικά στρατόπεδα και σχεδόν οι μισοί από αυτούς άφησαν τη ζωή τους εκεί, μετά από κακουχίες, αρρώστιες αλλά και βασανισμούς ή συστηματικές δολοφονίες. Στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Μπούχενβαλντ ομοφυλόφιλοι κρατούμενοι υπέστησαν εξοντωτικά ιατρικά πειράματα με σκοπό την «θεραπεία της ασθένειάς» τους.

Στα διάφορα στρατόπεδα οι ομοφυλόφιλοι έμεναν σε ξεχωριστά παραπήγματα από τους υπόλοιπους κρατούμενους κι έφεραν πάνω στην ριγωτή φορεσιά τους ένα τριγωνικό ροζ σήμα, για να διακρίνονται από τις άλλες ομάδες κρατουμένων. (Οι πολιτικοί κρατούμενοι φορούσαν ένα παρόμοιο σήμα σε κόκκινο χρώμα, οι Μάρτυρες του Ιεχωβά σε μωβ, οι ποινικοί κρατούμενοι σε πράσινο, οι αλλοδαποί σε  μπλε και οι Εβραίοι ένα κίτρινο αστέρι σε συνδυασμό, κατά περίπτωση, με τα παραπάνω χρώματα).

Μετά τον πόλεμο

Για τους ομοφυλόφιλους που επέζησαν των διωγμών του εγκληματικού ναζιστικού καθεστώτος η ζωή δεν ήταν καθόλου εύκολη. Από τη μια, οι τραυματικές μνήμες από τις ταπεινώσεις, τους εξευτελισμούς ή και τα βασανιστήρια στα διάφορα στρατόπεδα και στις φυλακές, και από την άλλη το στενά συντηρητικό κλίμα της γερμανικής κοινωνίας στα χρόνια μετά την λήξη του πολέμου, οδήγησαν πολλούς στην ψυχολογική απομόνωση και κατάθλιψη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί μια ιστορία που έφερε στο φως πριν ένα περίπου χρόνο στην εφημερίδα Tagesspiegel του Βερολίνου, η Πέτρα Χέριγκ για τον ομοφυλόφιλο πατέρα της, επιζήσαντα του στρατοπέδου συγκέντρωσης Σαξενχάουζεν.  Ο Χορστ Χέριγκ πέρασε σχεδόν όλα τα στάδια των διώξεων από τους ναζί. Το όνομά του είχε καταχωρηθεί σχετικά νωρίς στους λεγόμενους «ροζ καταλόγους» της Γκεστάπο για να συλληφθεί αργότερα σε μια έφοδο σε ένα κέντρο διασκέδασης και να περάσει ένα χρόνο «αναμόρφωσης» στο στρατόπεδο του Λίχτενμπουργκ. Το 1944 και ενώ είχε εκτίσει μια ποινή (για άλλο αδίκημα) τετραετούς φυλάκισης , δεν αφέθηκε στο τέλος ελεύθερος αλλά μεταφέρθηκε όντας «στιγματισμένος» κατευθείαν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Σαξενχάουζεν, λίγα χιλιόμετρα έξω από το Βερολίνο. Σύμφωνα με την κόρη του, ο Χέριγκ επέζησε από την κόλαση του στρατοπέδου επειδή για καλή του τύχη τον τοποθέτησαν ως γραφέα στο υποτυπώδες νοσοκομείο που υπήρχε εκεί. Στο ίδιο κτήριο εργάζονταν εκείνο το διάστημα ένας επίσης ομοφυλόφιλος γιατρός των SS, ο οποίος του συμπαραστάθηκε και τον βοήθησε να σωθεί.

Μετά την απελευθέρωση, θέλοντας να απαλλαγεί από τα καταπιεστικά βαρίδια του παρελθόντος, ο Χέριγκ άλλαξε το όνομά του σε Μίλερ, πράγμα που τελικά δεν τον βοήθησε ιδιαίτερα, και ξεκίνησε μια κοινωνικά συμβατική ζωή. Το 1947, σε ηλικία 33 χρόνων, παντρεύτηκε κι απέκτησε στα επόμενα χρόνια έξι παιδιά. Όταν στο μικρό χωριό της Θουριγγίας που διέμενε με την οικογένειά του άρχισαν να κυκλοφορούν διάφορες φήμες για το παρελθόν του, τότε για «λόγους ντροπής» μετακόμισαν σε ένα άλλο μέρος, στην Κάτω Σαξωνία. Η Πέτρα Χέριγκ θυμάται από τα παιδικά της χρόνια μια μόνιμα βαριά σπιτική ατμόσφαιρα, σκεπασμένη από ένα μυστήριο πέπλο σιωπής σε ότι αφορούσε το παρελθόν του πατέρα. Τον θυμάται επίσης συχνά άκρως καταθλιπτικό κι άλλες φορές σε ανεξήγητες εκρήξεις οργής απέναντι στα παιδιά του ή  σε άλλα πρόσωπα του κοντινού τους περιβάλλοντος. Το 1961 ο Χορστ Χεριγκ έβαλε τέλος στη ζωή του και στο εσωτερικό του μαρτύριο. Μετά το θάνατό του η σύζυγός του απαρνούμενη εντελώς το κεφάλαιο αυτό της ζωής της, επέβαλλε, μέχρι που απεβίωσε και η ίδια, μια απόλυτη λήθη μέσα στην οικογένεια γύρω από την τραγική ιστορία του πατέρα. Πολύ αργότερα και σε μεγάλη πια ηλικία τα παιδιά του Χέριγκ με τη βοήθεια των αρχείων και άλλων μαρτυριών έλυσαν το μυστικό, που βάραινε την οικογένειά τους όλα τα προηγούμενα χρόνια.

Η αποδοχή

Το μνημείο έχει δεχτεί αρκετές φορές μέχρι σήμερα επιθέσεις βανδαλισμού από αγνώστους. Όμως, η συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων της γερμανικής πρωτεύουσας το έχει αποδεχτεί. Αρκετοί από τους χιλιάδες τουρίστες που τριγυρνούν καθημερινά στα αξιοθέατα του κέντρου της πόλης περνούν και από εκεί, κοιτάζουν με περιέργεια και κάποια αμηχανία μέσα στο παραθυράκι του ή διαβάζουν την ενημερωτική πινακίδα που στέκεται εκεί κοντά. Εάν έστω και μερικοί από αυτούς φεύγοντας παίρνουν μαζί τους κάτι από το μήνυμα που θέλει να στείλει το μνημείο, ενάντια στη μισαλλοδοξία, την εχθρότητα και τον αποκλεισμό προς τους συνανθρώπους - άνδρες ή γυναίκες - με διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό, τότε αυτό έχει όντως εκπληρώσει τον σκοπό του.