12 ΤΟΥ ΟΚΤΩΒΡΗ 1944
Η απελευθέρωση της Αθήνας
Αναδημοσίευση από το
Ριζοσπάστη
Τα γεγονότα όπως καταγράφονται από το ρεπορτάζ
του «Ριζοσπάστη» στις 12 και 13 του Οκτώβρη 1944
Η μεγάλη διαδήλωση μόλις είχε
ξεκινήσει... (Από το φωτογραφικό άλμπουμ του Ντμίτρι Κέσελ «Ελλάδα του '44)
Πέμπτη 12
του Οκτώβρη 1944. Οι Γερμανοί δεν έχουν προλάβει ακόμα να εκκενώσουν την
πόλη κι ο λαός της πρωτεύουσας, από τις συνοικίες, τα εργοστάσια, τα
σχολεία, τα υπουργεία, τα καταστήματα, ξεχύνεται στους αθηναϊκούς
δρόμους ζητωκραυγάζοντας για την απελευθέρωσή του. Κύματα κύματα η
λαοθάλασσα πλημμυρίζει την πλατεία Συντάγματος, τις οδούς Πανεπιστημίου,
Σταδίου, Ακαδημίας, το Ζάππειο, την πλατεία Ομονοίας. Σε λίγες ώρες τα
πάντα σημαιοστολίστηκαν με γαλανόλευκες και κόκκινες σημαίες. Τεράστια
πανό του ΕΑΜ και του ΚΚΕ υψώθηκαν και τα συνθήματα για μια νέα Ελλάδα,
λαοκρατική, περνούν σε όλα τα χείλη. Οι 1.264 μέρες σκλαβιάς στο φασισμό
είχαν πια τελειώσει και στις 9.45 π.μ. μαχητές του ΕΛΑΣ κατέβασαν από
την Ακρόπολη τη γερμανική σημαία για να υψώσουν στη θέση της την
ελληνική.
Εκείνη τη
μέρα ο «Ριζοσπάστης» έκανε δύο εκδόσεις. Η πρώτη, που κυκλοφόρησε τις
πρώτες πρωινές ώρες, όπως ήταν φυσικό δεν είχε την είδηση της
απελευθέρωσης. Είχε όμως τον αέρα της. «Ο "Ρίζος" στο Κέντρο», έγραφε
ένα από τα θέματα της πρώτης του σελίδας και πληροφορούσε το αναγνωστικό
κοινό πως η εφημερίδα του ΚΚΕ είχε διακινηθεί την προηγούμενη μέρα, για
πρώτη φορά, στο κέντρο της πρωτεύουσας και είχε γίνει ανάρπαστη. «Ηταν
το πρώτο μήνυμα της αληθινής λευτεριάς», κατέληγε το ρεπορτάζ, δίνοντας
ακριβώς την ουσία του θέματος.
Χαίρε ω χαίρε λευτεριά - οι πρώτες ώρες
Η δεύτερη έκδοση ήταν έκδοση της απελευθέρωσης και
κυκλοφόρησε λίγο μετά την αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων. «Ωρα
έντεκα π.μ. - Η ΛΕΥΤΕΡΙΑ ΦΤΕΡΟΥΓΙΖΕΙ ΠΑΝΩ ΑΠ' ΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΜΑΣ - Οι
Γερμανοί εκκενώνουν οριστικά την πρωτεύουσα - Ο γερμανός διοικητής και
όλο το στρατηγείο του Λυκαβηττού ανεχώρησαν - Η Αθήνα κηρύχτηκε
ανοχύρωτη», είναι οι τίτλοι της πρώτης σελίδας. Το ρεπορτάζ, λιγόλογο,
δίνει την εικόνα του ξεσπάσματος του απελευθερωμένου λαού. Ας το
παρακολουθήσουμε: «Πριν φύγουν και οι τελευταίοι Ούννοι ο λαός ξεχύθηκε
με σημαίες και ζητωκραυγές στους δρόμους. Απ' το Πανεπιστήμιο, απ' τις
Τράπεζες, απ' όλα τα κέντρα οι τηλεβόες του ΕΛΑΣ σαλπίζουν το χαρμόσυνο
μήνυμα. Οι συνοικίες σε παραλήρημα ενθουσιασμού ετοιμάζονται για το
μεγάλο γιορτασμό. Στο μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη αντιπροσωπείες του
ΕΑΜ-ΕΛΑΣ κατέθεσαν στεφάνι. Έξαλλος από τον ενθουσιασμό ο συγκεντρωμένος
κατά χιλιάδες λαός ζητωκραύγαζε. Δακρύζοντας οι πολίτες αγκάλιαζε ο ένας
τον άλλο.
Ο προδότης Ράλλης δημοσίευσε νόμο με την παραίτησή του. Θα δώσει - λέει
- λόγο για τις πράξεις του. Ανυπόμονος ο λαός περιμένει να δικάσει τον
εγκληματία.
Η γερμανική σημαία κατέβηκε απ' την Ακρόπολη και τα
τελευταία γερμανικά τμήματα έφυγαν το πρωί απ' την Αθήνα».
Στην ίδια σελίδα ο «Ριζοσπάστης» φιλοξενεί ένα
σύντομο σχόλιο για την απελευθέρωση με τίτλο «ΧΑΙΡΕ Ω ΧΑΙΡΕ ΛΕΥΤΕΡΙΑ!».
Γράφει: «Χρόνια παλεύαμε νάρθης. Αιματοποτισμένοι οι δρόμοι μας, γεμάτα
τα νεκροταφεία μας. Γκρεμισμένα τα σπίτια μας, χτικιό στα στήθη μας και
κουρέλια σκεπάζουν το κορμί μας, μα κοίτταξέ μας φτερουγίζομε, λάμπομε!
Η περηφάνεια λάμπει σαν φωτοστέφανος στων αγωνιστών τα κούτελα. Είμαστε
εμείς που νικήσαμε τη σκλαβιά! Εμείς που σπάσαμε τις αλυσίδες! Εμείς που
χύσαμε το αίμα μας! Εμείς που θα σε ξαναχτίσομε Ελλάδα Λεύτερη!
Ανεξάρτητη, λαοκρατούμενη. Χωρίς τυράννους και τυραννίες. Χωρίς φασίστες
και διχτάτορες. Ένας λεβέντικος λαός γιορτάζει σήμερα τη νίκη του. Η
μεγάλη ηρωική καρδιά της Ελλάδας, η Αθήνα μας Αναστήνεται».
Το ρεπορτάζ της απελευθέρωσης
Την επομένη, 13 του Οκτώβρη, ο «Ριζοσπάστης» ήταν
αφιερωμένος στη μέρα της απελευθέρωσης. «ΖΗΤΩ Η ΛΕΥΤΕΡΗ ΑΘΗΝΑ ΜΑΣ!»,
έγραφε στην πρώτη του σελίδα με μεγάλα, κεφαλαία, γράμματα. Στην ίδια
σελίδα φιλοξενούνταν ανακοίνωση του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ για το θέμα και
«Χαιρετισμός του ΕΑΜ προς το μαχόμενο έθνος». Επίσης, ο Γ. Ζέβγος με
άρθρο του εξηγούσε ότι η μεγάλη αυτή μέρα της απελευθέρωσης ήταν
ταυτόχρονα και το «ΞΕΚΙΝΗΜΑ ΓΙΑ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΟΥΣ ΑΓΩΝΕΣ».
Σ' αυτό το φύλλο του «Ρ», στη 2η σελίδα, κάτω από
τον τίτλο «ΛΕΥΤΕΡΙΑ! ΛΕΥΤΕΡΙΑ! Η ΑΘΗΝΑ ΓΙΟΡΤΑΖΕΙ», δημοσιεύεται
αναλυτικό ρεπορτάζ από τη μέρα της απελευθέρωσης. Ας το
παρακολουθήσουμε:
«Χάθηκε το βρωμερό κουρέλι του φασισμού απ' την
Ακρόπολη. Τούτο το σύνθημα περίμενε η Αθήνα. Η μπαρουτοκαπνισμένη Αθήνα,
που γνώρισε την πείνα και το βόλι του κατακτητή, το στιλέτο του προδότη,
η αδάμαστη Αθήνα που τρία χρόνια πάλεψε, ξεχύθηκε ζωντανή ανθρωποθάλασσα
να διαλαλήσει τη Νίκη της, να γιορτάσει τη λευτεριά της. Πέντε λεφτά
φτάσανε για να κολυμπήσει όλη η πόλη στο γαλάζιο. Για ν' ανέβουν οι
ΕΠΟΝίτες στα καμπαναριά και ν' αντηχήσουν χαρούμενα οι καμπάνες.
Διαδηλώσεις που πρώτη φορά βλέπει η Αθήνα ξεχύνονται από παντού. Απ' το
Σύνταγμα ως την Ομόνοια ένα ρεύμα είναι ο κόσμος. Γελούν, δακρύζουν,
αγκαλιάζονται.
Λευ-τε-ρω-θή-κα-με!
Νι-κή-σα-με!
Και πάνω απ' όλα μια φωνή που αγκαλιάζει όλη την
Αθήνα, που κλείνει όλους τους σκληρούς τρίχρονους αγώνες, όλη την πίστη
στη λευτεριά, όλη τη χαρά της Νίκης:
Ε-Α-Μ! Ε-Α-Μ!
Σε κάθε γωνιά βουίζουν τα χωνιά. Κι η Αθήνα που
έμαθε ν' ακούει στη φωνή τους το κάλεσμα στην αντίσταση και στον αγώνα
τρέχει τώρα ν' ακούσει την πρόσκληση στο γιορτασμό και στη χαρά.
Ανεβασμένοι στ' αυτοκίνητα ρίχνουν οι ΕΑΜίτες τα
συνθήματα που τ' αρπάζει με μια φωνή ο κόσμος και τα κάνει βουή και
σάλπισμα για να φτάσουν απ' άκρη σ' άκρη της Ελλάδας: Κανένα άσυλο στους
προδότες! Λευτεριά- Λαοκρατία!
Απ' τον εξώστη του Μετοχικού ακούγεται η φωνή του
Κ.Κ.Ε. Χιλιάδες είναι ο κόσμος που κρέμεται απ' τα χείλια του ομιλητή.
Ατέλειωτες ζητωκραυγές σκεπάζουν το λόγο του. Μα κανείς δε φεύγει. Ολοι
περιμένουν να τους μιλήσει ακόμη το Κόμμα τους, το Κόμμα του λαού, που
πρώτο σήκωσε τη σημαία της αντίστασης, της ενότητας και της λευτεριάς,
που στάθηκε πάντα μπρος, έδωσε αμέτρητα τα θύματά του κι οδήγησε το λαό
στη Νίκη.
Απ' το Σύνταγμα ξεπροβάλλουν οι τροχιοδρομικοί.
Βαγόνια κατάφορτα, στολισμένα με συνθήματα, σημαίες και λουλούδια. - Κι
η θριαμβευτική κραυγή της Ελλάδας αντηχεί ατέλειωτη:
ΕΑΜ - ΚΚΕ
ΕΛΑΣίτες περνούν σ' αυτοκίνητα και μοτοσικλέτες.
Ακράτητος ο κόσμος τούς κυκλώνει: "Ζήτω ο Λαϊκός Στρατός! Ζήτω ο Στρατός
της Λευτεριάς μας!". Το δίκοχο του ΕΛΑΣίτη, όπου εμφανιστεί, ξεσηκώνει
θύελλα ενθουσιασμού.
Μπροστά στο Πανεπιστήμιο βουερή θάλασσα ο κόσμος.
Οι φοιτητές μας, που πρώτοι στους πρώτους, ακολούθησαν το σύνθημα της
αντίστασης, μεταδίνουν τη φλόγα τους, την πίστη, τον ενθουσιασμό τους.
Κι όταν ο ομιλητής θυμίζει τα θύματα που με το τίμιο αίμα τους πότισαν
τη Λευτεριά, όλο το πλήθος γονατίζει. Επιβλητικό αντηχεί το πένθιμο
εμβατήριο: Πέσατε θύματα, αδέρφια εσείς...
Στο Αρσάκειο μιλούν οι επιστήμονες. Κι εκεί
ευλαβικά γονατίζει ο κόσμος σ' ενός λεπτού σιγή για τ' αμέτρητα θύματα
του ιερού αγώνα. Κι εκεί το πένθιμο εμβατήριο αντηχεί από χιλιάδες
στόματα που υπόσχονται πίστη στον αγώνα, στο τελικό τσάκισμα του
φασισμού και στη Λαοκρατία.
Στις Τράπεζες γύρισαν οι φυλακισμένοι και οι
καταδιωκόμενοι. Θριαμβευτικά τους δέχτηκαν οι συνάδελφοί τους. Μεγάφωνα
μετάδιναν το γιορτασμό και τους λόγους των ομιλητών και έξω στους
δρόμους.
Στον Άγνωστο Στρατιώτη ο λαός με λύσσα ποδοπάτησε
τα στεφάνια που είχαν το θράσος να καταθέσουν οι Ούννοι. Στη θέση τους
τοποθετήθηκαν σωροί από στεφάνια με ταινίες του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ».
Γιώργος ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ
Φωτογραφίες από το αρχείο
της ιστοσελίδας
Η χαμένη ταινία του Φίνου για το τέλος της
Κατοχής