αρχική  Γιάννενα  100 Χρόνια Ελεύθερα Γιάννενα Ευεργέτες  γράμματα και τέχνες  Πολιτισμός  σύγχρονα θέματα 
ελεύθερο-Πανεπιστήμιο  Ιχνηλατώντας την Ιστορία φωτογραφίες Γιάννενα-Ήπειρος  νέα  επικοινωνία  νέες καταχωρίσεις 
συνδέσεις VIDEO του site στο YouTube Αφιερώματα παγκόσμια κρίση facebook

"ΗΛΙΑΣ ΔΕΛΛΑΡΗΣ"

 Του Τάσου Πορφύρη

Ο Ηλίας Δελλάρης γεννήθηκε στον Άγιο Κοσμά Πωγωνίου το 1934. Γονείς του, ο Αριστοκλής (Κλης) Δελλάρης από τον Άγιο Κοσμά και η Ευνομία Μπετζούνη από τη Ρουψιά Πωγωνίου, γειτονικό χωριό απ’ όπου καταγόταν και η Μάνα μου, Καλλιρρόη Μπετζούνη, όπως και ο Επίσκοπος Βελλάς και Κονίτσης Σπυρίδων Βλάχος, κατόπιν επίσκοπος Ιωαννίνων και στας δυσμάς του βίου του, Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος.

Η οικογένεια Κλη Δελλάρη διέμενε στην Πωγωνιανή (Βοστίνα) από το 1923 μέχρι και το 1934 και για 2¹/₂ χρόνια στην Αθήνα όπου ο Κλης άνοιξε εστιατόριο-ταβέρνα στην οδό Δώρου κοντά στην Ομόνοια. Εκεί έλαβε χώρα -αν θυμάμαι καλά- και η ιδρυτική συνεδρίαση της Αδελφότητας του Αγίου Κοσμά. Για δεύτερη φορά στην Αθήνα το 1935 για έναν χρόνο και κατόπιν πίσω στη Βοστίνα, όπου ο Κλης ανακαίνισε το ξενοδοχείο-εστιατόριο (χάνι) το οποίο κάηκε από τον Εθνικό Στρατό τον Φεβρουάριο του 1948. Όσοι βρεθείτε στην Πωγωνιανή τώρα, μην το αναζητήσετε· έγινε πλακόστρωτο μέρος της πλατείας όπου χορεύουν τα πανηγύρια κι ούτε μια πινακίδα να θυμίζει την πρόσφατη ιστορία μας. Το όνομα του εστιατορίου-ξενοδοχείου: «ΒΑΚΧΟΣ».

Την πρώτη ημέρα του πολέμου που μπήκαν οι Ιταλοί στη Βοστίνα, δεν έμοιαζαν καθόλου με κατακτητές· μάλλον με τουρίστες! Έφαγαν στον ΒΑΚΧΟ, πλήρωσαν και τραγούδησαν δικά τους άσματα, τα περισσότερα από τα οποία, μεταγλωττισμένα, αργότερα έγιναν επιτυχίες της εποχής με την Σοφία Βέμπο! Ένας Ιταλός πήρε τον Ηλία, τον ανέβασε στο τραπέζι και τους τραγούδησε το τραγούδι που αργότερα, μεταφρασμένο, είχε ως εξής: «Σαν πάει με το γαϊδουράκι τα φρούτα της στην αγορά» και του χάρισε μια φυσαρμόνικα. Από τότε -ίσως- και η αγάπη του Ηλία για τη μουσική. Ένας τραυματίας Ιταλός έδειχνε στη γιαγιά τού Ηλία οικογενειακές του φωτογραφίες με τα δυο μικρά παιδιά του, λέγοντάς της ανάμεσα σε λυγμούς: «Piccolo, piccolo», δείχνοντας τα παιδιά του και τη γυναίκα του με τα δάχτυλά του και λέγοντας: «Ιtalia ego, Εllada μπαμ-μπουμ, γιατί;»!     

 Ο Ηλίας θυμάται τη νύχτα της έναρξης του πολέμου. Κοιμόταν με την πρώτη του ξαδέρφη, τη Θεανώ, στο σπίτι τους στη Βοστίνα. Η γιαγιά τους πήγε κοντά τους στο κρεβάτι, λέγοντάς τους:

• Μωρέ μαύρα γενίδια, κοιμάστε; Ξυπνήστε, πόλεμος!

• Όχι, ρε  γιαγιά, τι πόλεμο λες· μπουμπουνίζει όξω!

Θυμάται επίσης τον τραυματία Έλληνα στρατιώτη που βρέθηκε σε μια ρεματιά στην θέση Αγία Ελένη της Βοστίνας. Σε μια κουβέρτα τέσσερις Βοστινιώτες, με κίνδυνο της ζωής τους, τον μετέφεραν στο σπίτι της γιαγιάς Δημητρούλας (κόρης του Θανάση Κιτσώνα), όπου κάτω από τη μύτη των Ιταλών φασιστών δέχτηκε τις φροντίδες του γιατρού Ζωίδη (Τζέτη) και της γιαγιάς Δημητρούλας, της κόρης της Ελένης και του γαμπρού της Αντώνη Λίβα. Ήταν και αυτή μια πράξη ηρωισμού, όπως πολλών Ελλήνων εκείνη την εποχή -"όλα για τη Νίκη"-! Ο Ηλίας τον επισκεπτόταν κάθε μέρα. Είχαν γίνει φιλαράκια· ήταν και καλός ζωγράφος, τού είχε γεμίσει το τετράδιο της ιχνογραφίας με ζωγραφιές. Μετά την υποχώρηση των Ιταλών, τον πήγαν στα Γιάννενα σε στρατιωτικό νοσοκομείο. Από τότε χάθηκαν τα ίχνη του. Ο Ηλίας δεν θυμάται τ’ όνομά του.

Το 1941, αναχώρηση για τη Ρουψιά όπου έβγαλε την Ε΄ και Στ΄ τάξη του Δημοτικού στο χωριό της Μάνας του, Ευνομίας. Μετά στο Γυμνάσιο Πωγωνιανής για 2 χρόνια και μετά 30 χρόνια προσφυγιάς στη Σοβιετική Ένωση και στη Ρουμανία.

Ο πατέρας του, Κλης, κρυβόταν το 1945 στη Θεσσαλονίκη και μετά πήγε στη Βοστίνα όπου ανακαίνισε με δυσκολίες το μαγαζί. Το 1947 εντάχθηκε στον Δημοκρατικό Στρατό. Το 1948 ο Ηλίας με τη Μάνα του, για να αποφύγουν τη σύλληψή τους -όπως αρκετοί στη θέση τους- φύγανε για την Μουργκάνα, όπου ήταν το αρχηγείο της VIIIης Μεραρχίας του Δημοκρατικού Στρατού. Κατόπιν οδηγήθηκαν στους Γεωργουτσάτες στη Βόρειο Ήπειρο και μείναν εκεί για 2 μήνες. Όταν φύγανε και χάθηκε το Μπόζοβο από τα μάτια τους, έπιακαν οι γυναίκες ένα μοιρολόι που έσκιζε καρδιές! Πήγαν στο Αργυρόκαστρο για 30 μέρες. Το σκυλί που ακολουθούσε τον Ηλία, όταν φτάσαν στα σύνορα με την Αλβανία, γύρισε πίσω στη Βοστίνα τρέχοντας. Από το Αργυρόκαστρο σε καμιόνια και στο στρατόπεδο Πρένιες, όπου υπήρχαν κι άλλοι Έλληνες. Τα μικρά παιδιά τα πήγαν σε παιδουπόλεις και οι μεγαλύτεροι μείναν στο στρατόπεδο. Το 1948 όλα τα Ελληνόπουλα στα σύνορα με τη Γιουγκοσλαβία έμειναν 7 ώρες μέσα στο χιόνι με πολύ κρύο, για να μη συναντηθούν οι Αλβανοί με τους Γιουγκοσλάβους, λόγω της κακής συνεννόησης και της διαφοράς με το Κόσσοβο.  Τα φορτηγά  των Γιουγκοσλάβων που θα μετέφεραν αργότερα τα Ελληνόπουλα, είχαν μείνει στο χιόνι και τα παιδιά ταξίδεψαν μέσα στον πάγο και βρεγμένα μέχρι το Μοναστήρι (Μπίτολα). Από κει, στα τραίνα για διάφορες ανατολικές χώρες (Λαϊκές Δημοκρατίες): Πολωνία, Τσεχοσλοβακία, Ρουμανία κλπ. Ο Ηλίας βρέθηκε στη Ρουμανία, στην πόλη Οράντεα. Τον Ιανουάριο του 1949, ένας καθοδηγητής τούς είπε ότι όποιος (πάνω από 13 χρονών) θέλει να ενταχθεί στον Δ.Σ., να κάνει αίτηση. Όλα τα παιδιά αυτής της ηλικίας δέχτηκαν να ενταχθούν στον Δ.Σ.

Κατόπιν, στην πόλη Σινάγια και πάλι τραίνο και στην Μπερκόβιτσα της Βουλγαρίας. Παραμονή 15 ημέρες και κατόπιν με καμιόνι του Δ.Σ., μέσω Σκοπίων, στις Πρέσπες, στον Άγιο Γερμανό, όπου και η εκπαίδευση για 15 ημέρες. Διαμαρτυρήθηκαν οι γονείς των παιδιών γιατί ήταν πολύ μικρά και έφτασε κάποιος καθοδηγητής με το ψευδώνυμο «Κίσσαβος» και είπε: «Όσα παιδιά θέλουν ας μείνουν, όσα θέλουν ας φύγουν». Μείναν 40 κι ανάμεσά τους και ο Ηλίας με φύλλο πορείας για την πρώτη γραμμή ένοπλος. Αποτέλεσμα, η εξοικείωση με τις μάχες και να μην τους κάνουν εντύπωση τα σακατεμένα, τα τσιαλιασμένα κορμιά· κι ήταν μονάχα 15 χρονών!

Ο Ηλίας υπηρέτησε στην 105^η Ταξιαρχία του Δ.Σ. με συμμετοχές στις μάχες στο Βίτσι και στον Γράμμο, την άνοιξη του 1949. Τότε με τις βόμβες Ναπάλμ σε μάχες διάρκειας ολίγων μηνών. Με την υποχώρηση ο Δ.Σ. μπήκε στην Αλβανία στο στρατόπεδο Μπουρέλι. Κατόπιν, σε καμιόνια, τον Σεπτέμβριο του 1949 στο Δυρράχιο και μετά Μαύρη Θάλασσα, στην πόλη Σότσι και σε 4 εικοσιτετράωρα θερμή υποδοχή στην Τασκένδη από τη νεολαία της πόλης, την Κομσομόλ.

25.000 αντάρτες σε καραντίνα σε πολιτείες για 3 μήνες, για λόγους υγιεινής, κατόπιν ρουχισμός, τραγιάσκες και ταχτοποίηση ως εργάτες σε εργοστάσια και άλλες δουλειές και το βράδυ μαθήματα ρωσικής γλώσσας. Ένα μέρος αυτών πήγε σε Στρατιωτική Σχολή, όπου φοίτησαν για 2 χρόνια και μετά στις οικοδομές και νυχτερινό γυμνάσιο.

Ο Ηλίας σπούδασε στη Μέση Μουσική Σχολή  Χαμζά της Τασκένδης για 4 χρόνια. Αποφοίτησε με άριστα ως «Δάσκαλος Μουσικής και Διευθυντής Χορωδίας». Μετά στην Ανώτατη Μουσική Σχολή (Κονσερβατόριο) Τασκένδης και πενταετής φοίτηση στο τμήμα Διεύθυνσης Χορωδίας και Ορχήστρας. Αποφοίτηση το 1962 τον Μάιο στις 25 και διορίστηκε τον Μάιο του ιδίου έτους, στις 27, στην πόλη Νουκούς ως Μαέστρος Χορωδίας στο Μουσικό Θέατρο και καθηγητής στη Μέση Μουσική Σχολή και στην Παιδαγωγική Σχολή της πόλης.

Οι γονείς του βρίσκονταν στη Ρουμανία. Τον κάλεσαν και πήγε και τους αντάμωσε μετά από 12 χρόνια. Διορίστηκε εκεί αμέσως στο ελληνικό Λύκειο ως καθηγητής μουσικής και συντονιστής πολιτιστικών εκδηλώσεων στον  σύλλογο πολιτικών προσφύγων Ρουμανίας. Έγραψε την παιδική οπερέττα «Το όνειρο της Ρηνούλας» σε λιμπρέττο του Βασίλη Πηγή. Παίχτηκε 2 φορές στα Καρπάθια στην πόλη Σινάγια, στο παλάτι του βασιλιά της Ρουμανίας και μία σε θέατρο του Βουκουρεστίου. Επίσης, έχει γράψει κι άλλα μουσικά έργα μεταξύ των οποίων και το συμφωνικό  ποίημα «Άνοιξη». Στη Ρουμανία, τον αντάμωσε και ο θείος μου, αδελφός της Μάνας μου, Νίκος Μπετζούνης σε μια μουσική εκδήλωση -όταν είχε επισκεφθεί ως τουρίστας εκεί-· το κλάμα πήγε σύννεφο!

Ο πατέρας του, μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας, κρυβόταν -όπως όλοι οι αριστεροί- από τους Εθνοφύλακες που ρήμαζαν την ύπαιθρο, βασανίζοντας όλους τους αριστερούς για να παραδώσουν τα όπλα που δήθεν είχαν κρύψει παραβιάζοντας τη «συμφωνία». Όμως, βάσει της συμφωνίας, οι πολιτικοί κρατούμενοι έπρεπε να αμνηστευτούν αμέσως. Όμως, οι ύπουλοι μηχανισμοί της δεξιάς τούς μετέτρεψαν σε ποινικούς κρατούμενους, φορτώνοντάς τους φόνους φανταστικούς. Αρκούσε μια κατηγορία έστω και ανώνυμη εναντίον αριστερού και αμέσως ο φάκελος φούσκωνε και ο κατηγορούμενος στηνόταν απέναντι στο εκτελεστικό απόσπασμα. Στη σύνθεση των τότε στρατοδικείων φιγουράρουν και τα ονόματα των Γεωργίου Παπαδόπουλου και Στυλιανού Παττακού!

Θάνατος του πατέρα του το 1971 στη Ρουμανία, 73 ετών. Το 1976 επαναπατρισμός στην Ελλάδα μαζί με τη μητέρα του που έφυγε από τη ζωή το 1995, 90 ετών. Ο Ηλίας παιδεύεται, χρόνια τώρα από την επιστροφή του στην Ελλάδα, να φέρει τα οστά του πατέρα του και να τα αποθέσει στο οστεοφυλάκιο του Αϊ-Νικόλα στον Άγιο Κοσμά αλλά σκοντάφτει σ’ ένα σωρό δυσκολίες γραφειοκρατικές. Ελπίζει και ελπίζουμε να τα καταφέρει.

Δραστηριότητές του στην Ελλάδα:

• Καθηγητής στο Εθνικό Ωδείο, στο Κεντρικό Ωδείο και στο Ωδείο Δήμου Ελληνικού

• Διευθυντής Δημοτικής Χορωδίας Κερκύρας 1980-1994

• Διευθυντής Χορωδίας Δήμου Ελληνικού

Η γνωριμία των γονιών του Ηλία με τους δικούς μου έγινε το 1930 στα «Πιστρόφια» των δικών μου. Αυτός είναι ο «σύνδεσμος» ανάμεσα σε μένα και τον Ηλία.

Ο Ηλίας ήρθε σε γάμου κοινωνία με την Αγγελική Παπαλουκά όταν γύρισε από τη Ρουμανία στις 7/7/1977 στην Αγία Τριάδα του Βύρωνα. Κουμπάρα, η δασκάλα από τον Άγιο Κοσμά, Αλεξάνδρα Παππά. Τα καλοκαίρια, μόνιμη διαμονή του ζευγαριού, το σπίτι της μητέρας του Ηλία, Ευνομίας, στη Ρουψιά και το χειμώνα στο σπίτι τους στον Βύρωνα. Το 2019 έδωσε χρήματα στην Εκκλησιαστική Επιτροπή του Αγίου Νικολάου στον Άγιο Κοσμά για να χτιστεί ένα μέρος της μάντρας του προαυλίου της εκκλησίας -υπάρχει και η σχετική εντοιχισμένη πλάκα που το γράφει-.

Τώρα ο Ηλίας ζει πια μόνος του, στη Ρουψιά τα καλοκαίρια και στον Βύρωνα τους χειμώνες, με τις αναμνήσεις του, έχοντας χάσει εδώ και αρκετά χρόνια -στις 9 Νοεμβρίου 2012- την αγαπημένη του σύζυγο, Αγγελική.