Απόλλωνας
"Φίδι και σμέρνα"
Γράφει ο Κωστής Καζαμιάκης Αρχιτέκτων. Ιστορικός
Αρχιτεκτονικής. Ιστορικός Τέχνης.
Στη μνήμη της αξέχαστης αρχαιολόγου Εύης Τουλούπα (
1924- 2021)
που ήταν αρχηγός της αποστολής μας στην Καρθαία το καλοκαίρι
του 1987.
Αλέκος Φασιανός (1935—2022). Συναξάρι που
διαβάστηκε σε συνάντηση καλλιτεχνών
Εύη Τουλούπα
Κυριακή 19 Ιουλίου 1987. Καρθαία. Πρωί- πρωί ο
Λευτέρης έφτασε με αρκετές
προμήθειες και ένα σημείωμα που
έγραφε: Όταν ρωτήσανε τον Σωκράτη ποιο είναι το πιο σπουδαίο αγαθό
απάντησε: Ο σταθερός φίλος. Σε λίγο θα είμαι εκεί, Αλέκος.
Μία ώρα μετά έφτασε στην Καρθαία, αρχαία παραλιακή
πόλη της Κέας, ο Αλέκος Φασιανός. Είχε μαζί του, μέσα σ` ένα μεγάλο
καλάθι, από τεχνίτη καλαθά της Ιουλίδας, μολύβι, στρατσόχαρτο, ντομάτες,
κρεμμύδια, ψωμί, ελιές, μάσκα, αναπνευστήρα. Δεν έφερε ψαροτούφεκο γιατί
ήξερε ότι υπήρχε στον καταυλισμό μας.
Βρεθήκαμε στην Καρθαία, δύο ομάδες, το καλοκαίρι
του 1987. Η μία ομάδα ήταν στελεχωμένη από επιστημονικό και τεχνικό
προσωπικό της Α` Εφορείας Αρχαιοτήτων και η δεύτερη ομάδα από φοιτητές
του αρχαιολογικού του Πανεπιστημίου Αθηνών. Όλοι μαζί ξεπερνούσαμε τους
τριάντα ανθρώπους σε μια
παραλία όπου δεν έφτανε δρόμος και οι συνθήκες ήταν ίδιες με εκείνες της
αρχαιότητας.
Μικρό ιστορικό για την αρχαία Καρθαία
Κωστής Καζαμιάκης
Στην αρχαία Κέα υπήρχαν τέσσερις πόλεις: η Ιουλίδα
(Χώρα), η Καρθαία (Πόλες), η Κορησσία (Λιβάδι) και η Ποιήεσσα (Ποίσσες).
Είναι όλες παραλιακές εκτός της Ιουλίδος.
Η Καρθαία ήκμασε από τον 6ο έως και 4ο αι. π.Χ.
Υπήρξε αυτόνομη, προστατευόταν από τείχη, ενώ δομήθηκαν ναοί, θέατρο και
άλλα κτίρια.
Εργασίες τεκμηρίωσης και ανασκαφές
Εκεί το καλοκαίρι του 1987 άρχισα με το συνεργείο
μου και τα όργανα μέτρησης να αποτυπώνω τις αρχαιότητες αφού εγκατέστησα
ένα δίκτυο- όδευση με πολλές κορυφές και το εξάρτησα από το Κρατικό
Σύστημα Αναφοράς. Έτσι η σπουδαία αρχαία πόλη της Καρθαίας εντάχθηκε με
τη μέγιστη δυνατή ακρίβεια
στο χάρτη της ελληνικής επικράτειας. Την ίδια ώρα τα συνεργεία των
αρχαιολόγων έκαναν επιφανειακές έρευνες, ανασκαφές και μελέτες των
μνημείων της Καρθαίας. Υπήρχε και συστηματική φωτογραφική τεκμηρίωση.
Συνθήκες επιβίωσης
Η απουσία οδικής πρόσβασης στον αρχαιολογικό χώρο
δυσκόλευε πολύ την προμήθεια φαγητού ενώ για το νερό δεν είχαμε κανένα
πρόβλημα αφού το εξασφαλίζαμε από τη δροσερή πηγή του Βαθυπόταμου
σχετικά κοντά στον αρχαιολογικό χώρο. Ακριβώς από την ίδια πηγή οι
πολίτες της αρχαίας Καρθαίας εξασφάλιζαν το νερό τους. Για τον ύπνο
βολευόμαστε στρωματσάδα είτε στην αμμουδιά είτε σ` ένα μακρόστενο
δωμάτιο δίπλα στην εκκλησία της παραλίας, την Παναγιά στις Πόλες.
Πόλες λένε οι Τζιώτες την αρχαία Καρθαία. Σχεδόν
όλοι οι φοιτητές έμεναν σ` ένα δωμάτιο δίπλα στην Παναγιά
Μυρτιδιώτισσα ανάντι του ναού της Αθηνάς, κοντά στα τείχη. Τα
δωμάτια δίπλα στις δυο Παναγιές της Καρθαίας έλυσαν το πρόβλημα της
στέγασης.
Αυτά τα δωμάτια τα είχαν κτίσει στα νεότερα χρόνια
για τις ανάγκες των πιστών που έφταναν εκεί τον Δεκαπενταύγουστο για το
πανηγύρι της Παναγιάς στις Πόλες στην παραλία και στις 24 Σεπτεμβρίου
για το πανηγύρι της Παναγιάς Μυρτιδιώτισσας.
Το οικοδομικό υλικό των δύο αυτών δωματίων αλλά και
των δύο εκκλησιών ήταν σπόλια από τον αρχαιολογικό χώρο αρχιτεκτονικά
μέλη, ανάγλυφα, επιγραφές και γενικά αρχαία σπαράγματα. Πολλά αρχαία
μέλη έχουν χρησιμοποιηθεί και στις αναβαθμίδες- ξερολιθιές γύρω,
τριγύρω. Ρεύμα δεν είχαμε και τα κινητά τηλέφωνα δεν είχαν φτάσει στην
Ελλάδα.
Ο
Αλέκος Φασιανός ως θαλασσινός Απόλλων
Αφού τα είπαμε λίγο ο Αλέκος μου ζήτησε να
περιηγηθούμε στον αρχαιολογικό χώρο πριν πιάσει η ζέστη. Περάσαμε από
τις λυγαριές , τις φασκομηλιές
και τα θυμάρια, κόψαμε δυο πρώιμα γλυκά μαυρόσυκα, περάσαμε από
το αρχαίο θέατρο που μόλις φαινόταν, ανεβήκαμε στο ναό της Αθηνάς,
είδαμε επιγραφές σκαλισμένες στα βράχια του εξάρματος του χορηγείου,
ανηφορήσαμε στην Παναγιά Μυρτιδιώτισσα, περπατήσαμε δίπλα στα τείχη,
κατηφορίσαμε στο ναό του Απόλλωνος όπου ο Αλέκος έκανε μερικά σκίτσα του
ναού, την ίδια ώρα που εγώ μάζεψα κρίταμο και γλυστρίδα για τη σαλάτα
που άρεσε πολύ στον Αλέκο.
Όμως εκεί στο στερεοβάτη του ναού του Απόλλωνος
ήταν κουλουριασμένο ένα πολύ μεγάλο φίδι που πολλές φορές τριγύριζε στο
ναό και το είχαμε βαφτίσει « το φίδι του Απόλλωνα». Το φίδι ήταν νεκρό.
Για μια ακόμα φορά ο Απόλλων σκότωσε ένα φίδι.
Ο Αλέκος ανταριάστηκε με τη θέα του νεκρού φιδιού
και είπε «πρέπει να ψαρέψω τη σμέρνα πριν μάθει ότι το αγαπημένο της
φίδι είναι νεκρό γιατί θα σηκώσει κύματα τεράστια και θα κάνει ζημιές
στον καταυλισμό, στις αποθήκες, στα αρχαία και στους λουόμενους» Άρπαξε
το ψαροτόφεκο, έπεσε στη θάλασσα
και πριν περάσουν τρία λεπτά βγήκε έξω με τη σμέρνα όπως βλέπετε
στη φωτογραφία που τράβηξα. Το ημερολόγιο έγραφε: Κυριακή 19 Ιουλίου
1987. Καρθαία Κέας.