Ιθάκη
Πλοία γρήγορα σαν τα πουλιά και σαν τη σκέψη των
ανθρώπων
Άρθρο του Κωστή Καζαμιάκη
25-08-2022
Οδύσσεια ραψωδία η`.
Περίληψη.
Κωστής Καζαμιάκης
Ο Οδυσσέας φτάνει στο ανάκτορο του Αλκίνοου μετά
την Ναυσικά για να μην τους δούνε μαζί οι περαστικοί και δημιουργηθούν
παρεξηγήσεις του τύπου: Τι γυρεύει η κόρη του βασιλιά μ` έναν ξένο.
Μήπως είναι ο μελλοντικός της σύζυγος;..
Καθώς ο Οδυσσέας πάει στο παλάτι συναντά ένα νεαρό
κορίτσι, που είναι η θεά Αθηνά μεταμορφωμένη. Το κορίτσι/ θεά Αθηνά, του
δείχνει το δρόμο και τον καλύπτει με πέπλο ομίχλης ώστε να μην τον
σταματούν οι ντόπιοι κα να ρωτούν ποιος είναι, από πού έρχεται, που
πάει.. Το νεαρό κορίτσι/ θεά Αθηνά μιλά στον Οδυσσέα για τους Φαίακες,
την ιστορία τους, το περίφημο ναυτικό τους που είναι γρήγορο σαν τα
πουλιά και σαν τη σκέψη του ανθρώπου.
Του λέει να προσπέσει ικέτης στην Αρήτη τη γυναίκα
του βασιλιά γιατί εκείνη έχει χρόνο, υπομονή και κατανόηση. Ο Οδυσσέας
φτάνει στο παλάτι και θαμπώνεται από την πολυτέλεια. Υπέροχα υφαντά,
χαλκός, ο υπέρλαμπρος κυάνιος θριγκός ψηλά, ασήμι, χρυσάφι, γλυπτά,..
Υπάρχουν παντού όλα αυτά και διαχέουν ένα φως σαν από ήλιο ή φεγγάρι.
Στην αίθουσα του θρόνου καθισμένοι σε προεδρίες- θρόνους, τρώνε και
πίνουν οι πρόκριτοι της χώρας των Φαιάκων. Είχε προηγηθεί μία γενική
συνέλευση, υπό την προεδρία του βασιλιά Αλκίνοου, όπου συζητήθηκαν
θέματα του τόπου. Πλήθος υπηρετών φροντίζουν για όλα. Ο ποιητής, μας
περιγράφει και το μεγάλο κήπο- περιβόλι που έχει όλα τα δέντρα, ελιές,
συκιές, ροδιές, αχλαδιές, μηλιές, κληματαριές, ένα αμπέλι, πολλές
πρασιές με διάφορα φυτά, λουλούδια.. Δυο βρύσες έτρεχαν συνεχώς και η
μία πότιζε όλον τον κήπο.
Όμηρος
Ο Οδυσσέας πλησιάζει την Αρήτη και αμέσως η Αθηνά
αποσύρει το ομιχλώδες πέπλο που τον κάλυπτε. Πέφτει στα πόδια της
βασίλισσας Αρήτης ικέτης ενώ όλοι που βρίσκονται στην αίθουσα του θρόνου
εκστασιάζονται.
Ο ξένος, στην ικεσία του, ζητά να τον στείλουν στην
πατρίδα του που τόσο έχει στερηθεί.
Ο βασιλιάς Αλκίνοος δέχεται τον ξένο με όλες τις
τιμές και την τάξη που ορίζει ο ξένιος Ζευς. Προτείνει στους
παρισταμένους άρχοντες των Φαιάκων να οργανώσουν επίσημη υποδοχή για τον
ξένο την επόμενη ημέρα. Μήπως έχουμε απέναντι μας ένα θεό αναρωτιέται ο
βασιλιάς Αλκίνοος;
Δεν είμαι θεός, λέει ο Οδυσσέας , ένας άνθρωπος
είμαι και θέλω, όσο τίποτε άλλο, να επιστρέψω στην πατρίδα μου. Είναι
αργά και οι άρχοντες των Φαιάκων αποχωρούν από το παλάτι να πάνε για
ύπνο στα αρχοντικά τους. Μένουν εκεί ο βασιλιάς, η βασίλισσα και ο
ξένος. Η Αρήτη τον ρωτά ποιος είναι, πως έφτασε στη νησιώτικη χώρα τους
και που βρήκε τα ρούχα που φορά.
Ο Οδυσσέας αφηγείται με συντομία το ναυάγιό του,
την επτάχρονη αναγκαστική παραμονή του στο νησί της Καλυψώς, και το
περιπετειώδες ταξίδι του μέχρι εδώ και τη συνάντησή του με τη Ναυσικά. Ο
αρχοντικός ξένος δεν αποκαλύπτει τ` όνομα του και την ιδιότητα του. Ο
Αλκίνοος, εντυπωσιασμένος από τον ξένο, εύχεται να τον κάνει γαμπρό του,
άντρα της Ναυσικάς.
Αν όμως ο ξένος θέλει οπωσδήποτε να επιστρέψει στην
πατρίδα του, υπόσχεται πως οι Φαίακες θα τον οδηγήσουν εκεί, μ` ένα από
τα ταχύπλοα σκάφη τους, και με κάθε ασφάλεια.
Αποσύρονται κατόπιν για ύπνο.
Σχόλια.
-Το νησί των Φαιάκων πιστεύεται ότι είναι η Κέρκυρα
αν και πολλοί έχουν επιφυλάξεις.
-Τα πλοία των Φαιάκων είναι γρήγορα σαν τα πουλιά
και σαν τη σκέψη των ανθρώπων. Οι Φαίακες καμάρωναν που τα ελαφρά σκάφη
τους, με τη συμπαράσταση του θεού των θαλασσών Ποσειδώνα, ταξίδευαν στις
ατέλειωτες θάλασσες.
νηυσὶ θοῇσιν τοί γε πεποιθότες ὠκείῃσι
λαῖτμα μέγ' ἐκπερόωσιν, ἐπεί σφισι δῶκ' ἐνοσίχθων·
τῶν νέες ὠκεῖαι ὡς εἰ πτερὸν ἠὲ νόημα.» η`,34-36.
Αυτή η αναφορά του Ομήρου ότι τα πλοία των Φαιάκων
ήταν γρήγορα σαν τα πουλιά και σαν τη σκέψη των ανθρώπων μας θυμίζει τα
σημερινά «ιπτάμενα πλοία» που κινούνται πάνω από την επιφάνεια της
θάλασσας επιτυγχάνοντας μεγάλες ταχύτητες. Για μια φορά ακόμα ο Όμηρος
αποδεικνύεται προφητικός.
- Ο θαρραλέος άνθρωπος.
θαρσαλέος γὰρ ἀνὴρ ἐν πᾶσιν ἀμείνων
ἔργοισιν τελέθει η`,51, 52.
Ό άνθρωπος που έχει θάρρος τελειώνει τα έργα του με
τον καλύτερο τρόπο.
-ἠελίου αἴγλη πέλεν ἠὲ σελήνης.
-Σαν ήλιου φως και σαν το φως του φεγγαριού.
ὥς τε γὰρ ἠελίου αἴγλη πέλεν ἠὲ σελήνης, η` 84.
Τέτοια αίσθηση είχε ο Οδυσσέας όταν μπήκε στην
αίθουσα του θρόνου του Αλκίνοου. Ο ποιητής εδώ θέλει να τονίσει τη
φωτεινότητα των κυάνιων θριγκών, του λαζουρίτη (lapis lazuli), του
γαλάζιου ίασπι, του σμάλτου, των χάλκινων, χρυσών και αργυρών
αντικειμένων και επικαλύψεων μέσα στην αίθουσα. Έτσι τα σκιόεντα
(σκοτεινά) μέγαρα που μας λέει ο Όμηρος μετατρέπονται σε φωτεινά μ` όλα
αυτά τα πολυτελή υλικά και τις αναμμένες δάδες.
-Υφαντά πολύ λεπτά (και πυκνά) που λάδι δεν
περνούσε. (ἀπολείβεται ὑγρὸν ἔλαιον.), η` 107-111.
Ήταν τόσο λεπτά και συνεκτικά τα υφαντά που λάδι
δεν περνούσε. Τόσο εξειδικευμένες υφάντρες ήταν οι γυναίκες των Φαιάκων.
Τη χάρη αυτή και τις μεγάλες ικανότητες της υφαντικής τέχνης την
απέκτησαν από την ίδια την Αθηνά που ήταν η πρώτη και η καλύτερη
ανυφαντού( υφάντρα). Όσο για τους άντρες των Φαιάκων έλεγαν ότι είναι οι
καλύτεροι τεχνίτες και οι πρώτοι των πρώτων ναυτικοί με θεϊκή ναυτοσύνη
δοσμένη από τον θεό της θάλασσας Ποσειδώνα. Υπάρχει και εδώ το θεϊκό
δίπολο Αθηνά- Ποσειδώνας, όπως και στην Αθήνα. Στη χώρα των Φαιάκων
κυριαρχεί ο Ποσειδώνας ενώ στην Αθήνα η Αθηνά.
-Το περιβόλι του βασιλιά έξω από το παλάτι. η`
113-128.
Μεγάλος κήπος, τέσσερων στρεμμάτων, κι ένας φράχτης
γύρω τον έφραζε παντού. Κι εκεί μεγάλα δέντρα,
φύτρωναν δροσερά, αχλαδιές, ροδιές, μηλιές γεμάτες μήλα,
συκιές γλυκόκαρπες κι ελιές απάνω στον ανθό τους,
που δεν τους έλειπε ο καρπός- χειμώνα καλοκαίρι,
μήτε ποτέ τον έχαναν, μόν' άπαυτα φυσώντας
ο Ζέφυρος άλλον γεννά κι άλλον τον ωριμάζει.
Μετ' απ' τ' αχλάδια, αχλάδια ανθούν, μετά απ' τα μήλα, μήλα,
σύκο στο σύκο γίνεται, σταφύλι στο σταφύλι.
Είχε κι ένα πολύκαρπο αμπέλι φυτεμένο.
Άλλες του λιάστρες ξήραινε σε γης στρωμένη ο ήλιος
κι άλλα σταφύλια που τρυγούν κι άλλα πατούν ξοπίσω.
Βγάζουν την αγουρίδα εμπρός, που τον ανθό της ρίχνει,
κι άλλων γυαλίζει η ράγα τους. Και στους στερνούς τους όργους,
λογής με τέχνη φύτρωναν πρασιές πάντα ανθισμένες.
Δυο βρύσες έτρεχαν, κι η μια πότιζε όλο τον κήπο. Μετάφραση Ζ. Σιδέρη.
-Η ανίκητη πείνα.
Η πείνα κάστρα καταλεί και χώρες παραδίνει
(παροιμία).
η`, 215-221.
Ο βασιλιάς Αλκίνοος και η βασίλισσα Αρήτη ζητάνε
εξηγήσεις από τον άγνωστο ξένο, που επίμονα τους ζητά να τον βοηθήσουν,
να επιστρέψει στην πατρίδα του. Ο Οδυσσέας τους ζητά, νικημένος από την
πείνα, να βάλει μια μπουκιά στο στόμα του και έπειτα να τους πει ότι
θέλουν.
« Όλα εγώ θα σας τα πω, τίποτα δεν θα κρύψω,
μονάχα, συμπαθάτε με, το γεύμα να τελειώσω,
γιατί η πείνα κυβερνά τους άμοιρους ανθρώπους,
και δεν τη σταματά καημός, πίκρα και στενοχώρια,
μόνο να θρέψει το θεριό που στο στομάχι μένει,
κι όλο να φάει σκέπτεται και έννοιες δε λογιάζει.».
1*. Αρχιτέκτων. Ιστορικός Αρχιτεκτονικής. Ιστορικός
Τέχνης.
2*. Στην πολυταξιδεμένη πρώτη μου ανιψιά Λίνα