ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΟΝ ΓΙΑΝΝΙΩΤΗ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ ΛΕΩΝΙΔΑ
ΜΙΧΕΛΗ
“Το ταξίδι είναι η ανταμοιβή”
ΠΕΜΠΤΗ 29 ΜΑΡΤΙΟΥ 2019
Από την Άννα Δερέκα
2ο Μέρος
Περισσότερα
για τον συγγραφέα
Μια συνέντευξη με τον Γιαννιώτη συγγραφέα Λεωνίδα
Μιχέλη, που ζει στην Ιταλία από το 1960, έχει πάντοτε μεγάλο ενδιαφέρον.
Συναντηθήκαμε στο palazzo Bernardini, της κοινής φίλης Ισαβέλλας
Μπερναρντίνι, ( IsabellaBernardini ) στο Λετσε της Ιταλίας ! Ευκαρία η
εκεί παρουσίαση του βιβλίου του “Μετέωρες συναντήσεις” (Incontri
Sospesi), το τελευταίο της τριλογίας του Ζαφείρη. Θυμίζω τη γνωστή του
έκδοση : <<Il ragazzo di Jànina>>, το 2013, που εκδόθηκε και στην Ελλάδα
(από τις Εκδόσεις Μελάνι, τον Οκτώβριο του 2013), με τον ελληνικό τίτλο
<< Το παιδί από τα Γιάννινα >>.
Η γραφή υπήρξε κι ένας τρόπος για να
ξαναζωντανέψω κάποια σημαντικά πρόσωπα και να μείνω λίγο ακόμη μαζί
τους, ενώ για άλλα, που δεν είχα γνωρίσει ποτέ, ήταν σαν να επινοώ μια
συνάντηση που στην πραγματικότητα θα ήταν αδύνατο να συμβεί.
Στα
“ταξίδια” που αφηγούμαι υπάρχει μια ακολουθία καρέ, στιγμιοτύπων και
“εικόνων”, είναι βιώματα και εορτασμοί των λαϊκών τελετουργιών και
εθίμων της ζωής. Πιστεύω ότι στην ψυχή του καθενός από μας κρύβεται ένα
πλούσιο κεφάλαιο εικόνων και συμβόλων μέσα από τα οποία ο άνθρωπος
γίνεται κατανοητός.
«Η σφραγίδα είναι ελληνική. Και μετατρέπεται σε μια σφραγίδα
εγγύησης», έγραψε η Corriere della Sera στην βιβλιοκριτική του
τελευταίου βιβλίου της τριλογίας μου. «Οι ιστορίες του αναδίδουν αλήθεια
και τόπους στους οποίους έζησε. Εκεί εστιάζουν τα πρόσωπα της γενέτειράς
του κάνοντάς τα πρωταγωνιστές ενός μπλάκ άουτ ανάμεσα σε παρόν και
παρελθόν, ανάμεσα σε απίθανες συναντήσεις και σε συναισθηματικές
παγίδες».
Κατά βάθος η αφήγηση δεν είναι άλλο παρά ένας τρόπος για να
ενεργοποιήσει κανείς γεγονότα του παρελθόντος, που συνέβησαν αλλά η
φαντασία επεξεργάστηκε ξανά, καθώς και γεγονότα του παρόντος που
παρομοίως έχουν επεξεργαστεί ξανά πραγματικές εμπειρίες, στις οποίες
όμως, η διαχωριστική γραμμή πρέπει να παραμείνει αναπόφευκτα
απροσδιόριστη.
6. Το
γράψιμο για εσάς είναι επάγγελμα; Ή μια αποσπασματική απασχόληση;
Είχα φυλάξει κάπου ένα απόκομμα μια από τις πιο σημαντικές
οικονομικές εφημερίδες του Μιλάνου, Il sole 24 ore. Συνοψίζω την
υπόθεση:
“Στην εποχή του με κάθε κόστος επαγγελματισμού, των
εξειδικεύσεων, ακόμη κι ο συγγραφέας έχει μετατραπεί σε ένα επάγγελμα
που έχει δικαίωμα να διατηρεί επαγγελματική κάρτα στο πορτοφόλι. Το
άρθρο αναφερόταν, ήταν φθινόπωρο του 2007, σ’ έναν συγγραφέα που θέλησε
να του το αναγράψουν στην ταυτότητά του. Πήγε στο Ληξιαρχείο του
Δημαρχείου για να ζητήσει μια βεβαίωση του επαγγέλματός του για την
ταυτότητα. Η μόνη του αξίωση ήταν να του πιστοποιήσουν ότι ζούσε από την
συγγραφή του, ανάμεσα σε βιβλία, άρθρα στις εφημερίδες κι ότι δεν ήταν
ένας αργόσχολος. Έτσι, όταν έβαλε “Συγγραφέας” στη σελίδα της δήλωσης, η
υπάλληλος του Ληξιαρχείου, μπερδεμένη, κοίταξε πρώτα εκείνον, έπειτα
τράβηξε από ένα συρτάρι ένα χαρτί. Με την κορυφή του δαχτύλου της
εξέτασε μια λίστα με επαγγέλματα, ύστερα σηκώθηκε, πήγε να συμβουλευτεί
τους άλλους υπαλλήλους, επέστρεψε στη θέση της, και του είπε: Δεν
υπάρχει το επάγγελμα του “συγγραφέα”.
Α. Και λοιπόν;, τη ρώτησε απογοητευμένος ο
ενδιαφερόμενος ήδη σε θέση μάχης. Και λοιπόν, του είπε εκείνη
αρχειοθετώντας τον φάκελο, είναι ένα χόμπι”.
Όχι, η συγγραφή μου δεν είναι ένα επάγγελμα, αν και εδώ και μερικά
χρόνια αφιερώνω πάρα πολύ από τον χρόνο μου.
7. Αναρωτιέμαι,
τελικώς γεννιόμαστε με αυτό που πρόκειται να κάνουμε στη ζωή μας;
Πιστεύετε στο ταλέντο; Και τι είναι ταλέντο για εσάς;
Τα γονίδια μπορούν να προσδιορίσουν το κίνητρο
ενός ανθρώπου να εξασκήσει ένα πράγμα μάλλον περισσότερο από κάποιον
άλλο, απ’ την άλλη όμως μόνο η άσκηση και η εξάσκηση μπορούν να
βελτιώσουν το επίπεδο αυτού του έμφυτου ταλέντου. Αυτό λένε οι ειδικοί.
Εγώ συμπληρώνω προκειμένου να αναγνωρίσουμε αυτή την προδιάθεση και να
μην την συγχέουμε μόνο με το πάθος. Το να αποφασίζει κανείς το πάθος του
ΚΑΙ ΜΕΤΆ να αποφασίζει να γίνει αυθεντία στο τάδε πράγμα ενδέχεται να
είναι κάτι το αρκετά επικίνδυνο.
Αξιοσημείωτα, σχετικά με τα παραπάνω, να σου θυμίσω όσα διηγείται
ο Ζαφείρης, ο πρωταγωνιστής από “Το παιδί από τα Γιάννινα” (σελ. 32).
«Και με αυτή τη φράση έπεσε η αυλαία, έσβησε το
φως του αφηγητή και άναψαν τα
φώτα.
Για πολύ καιρό μετά από εκείνη τη βραδιά στο θέατρο οι φωνές και
τα φώτα συνέχιζαν να επισκέπτονται τον Ζαφείρη. Ο ίδιος είχε κάνει τη
δική του παράξενη ερμηνεία όσων του είχε εξηγήσει εκείνο το βράδυ ο
θείος του σχετικά με τον αφηγητή και το σενάριό του που έδινε ήχο στις
φωνές και βοηθούσε τους ηθοποιούς να μη βγουν από την ατμόσφαιρα του
έργου και κλονίσουν έτσι τους χαρακτήρες. Αναρωτιόταν συνεπώς αν και για
τη «Γένεση» και την «Έξοδο» στην Παλαιά Διαθήκη, που είχε ξεκινήσει στο
σχολείο και που η Κωνσταντίνα τού σχολίαζε αναλυτικά τις λεπτομέρειες,
αν και με διαφορετικό κάθε φορά τρόπο, παρόλο που η ιστορία ήταν πάντα η
ίδια, υπήρχε ένα σενάριο σαν αυτό του αφηγητή στις Τρεις αδερφές*.
Ρώτησε ακόμη και τον καθηγητή των θρησκευτικών μόλις μπήκε στην τάξη
στην Α΄ γυμνασίου, προκαλώντας του κατάπληξη και μεγάλη αμηχανία.
Αποφάσισε λοιπόν να επιχειρήσει να το κάνει ο ίδιος σε ένα μπλοκ σχεδίου
με λευκά φύλλα και ξεκίνησε, με αρκετή δυσκολία, να ερμηνεύει σχέδια και
κείμενα: “Στην αρχή ο Θεός δημιούργησε τη Γη και τον Ουρανό. Η Γη ήταν
ομοιόμορφη και ερημική και το σκότος κάλυπτε την Άβυσσο και το πνεύμα
του Θεού περιπλανιόταν ανάμεσα στα νερά. Ο Θεός είπε Φως και φως
υπήρξε…”
Μερικά φύλλα μετά, φύλλα που κανείς μέσα στο σπίτι δεν μπορούσε
να αγγίζει εκτός από τον ίδιο, συνειδητοποίησε ότι ο Θεός μιλούσε λίγο
και όταν το έκανε χρησιμοποιούσε μια ακατανόητη γλώσσα, που μοιράζονταν
εκείνος και το σύμπαν: τα φυτά, τα ζώα, ο Αδάμ και η Εύα, η Γη και ο
Ουρανός… Έτσι σταμάτησε και δεν ξαναέγραψε για πάρα πολύ καιρό».
* το έργο του Čechov
8. Λέει ο Ελύτης: <<Η
Τέχνη, στο βάθος, είναι η μετατροπή κάποιας μνήμης σε παρόν>>. Κουβέντα
σωστή, που ξανοίγει, στις πιό σημαντικές στιγμές ενός δημιουργού, το πιό
ασύνορο πεδίο ελευθερίας μέσα στην τέχνη.
Εσείς πως το
σχολιάζετε, σε σχέση με τα βιβλία σας, όπου η μνήμη πρωταγωνιστεί;
Αγαπητή Άννα, σε μια προγενέστερη κριτική σου,
στις 12.11.2013, σε συνέχεια της παρουσίασης του πρώτου μου βιβλίου της
τριλογίας με τίτλο Τα παιδί από τα Γιάννινα, είχες εν μέρει δώσει εσύ
την απάντηση. Συγκεκριμένα, είχες γράψει:
«Πολλοί οι νεκροί στο βιβλίο. Αποφάσισε να τους φέρει από τον
κάτω κόσμο στον επάνω. Και μοιάζουν τόσο φυσικές οι διαδρομές τους
ανάμεσα στους δύο κόσμους. Τι σημαίνει για τον Μιχέλη αυτό το
προσκλητήριο νεκρών; Πριν απ’ όλα ότι είναι ακόμα ζωντανός και ότι είχε
τη δυνατότητα ως μυθιστοριογράφος, να το κάνει. Όπως σε κάποια δημώδη
άσματα, όπου βλέπουμε «να συντυχούν οι ζωντανοί με τους αποθαμένους» και
δεν μας τρομάζει, το αποδεχόμαστε ως την πλέον φυσική υπέρβαση. Μες στα
εδάφη της μυθοπλασίας του έχει, νομίζω, το δικαίωμα, γι’ αυτό το
“ανήκουστο” συλλαλητήριο απόντων.
“Οι παλαιοί νεκροί ξέφυγαν/απ’ τον κύκλο και αναστήθηκαν και
χαμογελάνε μέσα σε μια/παράξενη ησυχία”. Έγραφε ο Γιώργος Σεφέρης στο
Μυθιστόρημα. Διαβάζοντας “Το παιδί από τα Γιάννινα» καταλαβαίνω τι
εννοεί ο ποιητής, όταν λέει ότι η ζωή δε χάνεται τόσο εύκολα και ο
θάνατος έχει μια δική του δικαιοσύνη».
Η μνήμη; Μια “ζωντανή” κλωστή που με ενώνει και με διαχωρίζει από
εκείνη. Μοιάζει λιγάκι με έναν χορό, στον οποίο κινούμαστε μαζί και
συνοδοιπορούμε. Το ίδιο συμβαίνει και με τη μνήμη των σωμάτων.
ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ