ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΟΝ ΓΙΑΝΝΙΩΤΗ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ ΛΕΩΝΙΔΑ
ΜΙΧΕΛΗ
“Το ταξίδι είναι η ανταμοιβή”
ΤΕΤΑΡΤΗ 3 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2019
Από την Άννα Δερέκα
3ο Μέρος
Περισσότερα
για τον συγγραφέα
Μια συνέντευξη με τον Γιαννιώτη συγγραφέα Λεωνίδα
Μιχέλη, που ζει στην Ιταλία από το 1960, έχει πάντοτε μεγάλο ενδιαφέρον.
Συναντηθήκαμε στο palazzo Bernardini, της κοινής φίλης Ισαβέλλας
Μπερναρντίνι, ( IsabellaBernardini ) στο Λετσε της Ιταλίας ! Ευκαρία η
εκεί παρουσίαση του βιβλίου του “Μετέωρες συναντήσεις” (Incontri
Sospesi), το τελευταίο της τριλογίας του Ζαφείρη. Θυμίζω τη γνωστή του
έκδοση : <<Il ragazzo di Jànina>>, το 2013, που εκδόθηκε και στην Ελλάδα
(από τις Εκδόσεις Μελάνι, τον Οκτώβριο του 2013), με τον ελληνικό τίτλο
<< Το παιδί από τα Γιάννινα >>.
Η γραφή υπήρξε κι ένας τρόπος για να
ξαναζωντανέψω κάποια σημαντικά πρόσωπα και να μείνω λίγο ακόμη μαζί
τους, ενώ για άλλα, που δεν είχα γνωρίσει ποτέ, ήταν σαν να επινοώ μια
συνάντηση που στην πραγματικότητα θα ήταν αδύνατο να συμβεί.
Στα
“ταξίδια” που αφηγούμαι υπάρχει μια ακολουθία καρέ, στιγμιοτύπων και
“εικόνων”, είναι βιώματα και εορτασμοί των λαϊκών τελετουργιών και
εθίμων της ζωής. Πιστεύω ότι στην ψυχή του καθενός από μας κρύβεται ένα
πλούσιο κεφάλαιο εικόνων και συμβόλων μέσα από τα οποία ο άνθρωπος
γίνεται κατανοητός.
«Η σφραγίδα είναι ελληνική. Και μετατρέπεται σε μια σφραγίδα
εγγύησης», έγραψε η Corriere della Sera στην βιβλιοκριτική του
τελευταίου βιβλίου της τριλογίας μου. «Οι ιστορίες του αναδίδουν αλήθεια
και τόπους στους οποίους έζησε. Εκεί εστιάζουν τα πρόσωπα της γενέτειράς
του κάνοντάς τα πρωταγωνιστές ενός μπλάκ άουτ ανάμεσα σε παρόν και
παρελθόν, ανάμεσα σε απίθανες συναντήσεις και σε συναισθηματικές
παγίδες».
Κατά βάθος η αφήγηση δεν είναι άλλο παρά ένας τρόπος για να
ενεργοποιήσει κανείς γεγονότα του παρελθόντος, που συνέβησαν αλλά η
φαντασία επεξεργάστηκε ξανά, καθώς και γεγονότα του παρόντος που
παρομοίως έχουν επεξεργαστεί ξανά πραγματικές εμπειρίες, στις οποίες
όμως, η διαχωριστική γραμμή πρέπει να παραμείνει αναπόφευκτα
απροσδιόριστη.
9. Τελικά εσείς γιατί γράφετε; Και πως
καταλήξατε να επιλέξετε το γράψιμο για να
εκφραστείτε;
Γράφει κανείς για να ξεδώσει (για να αποψύξει εκείνες τις λέξεις
που έχουν κρυσταλοποιηθεί εσωτερικά όπως τα κατεψυγμένα σποράκια και να
απελευθερώσεις το χάος που παρέμεινε κάτω από το δέρμα).
Γράφει κανείς για να επιλέξει (και για να μάθει να επιλέγει).
Γράφει κανείς για να “επιστρέψει” σπίτι (για να υποδεχτεί τον
εαυτό του και να συμφιλιωθεί μαζί του).
Γράφει κανείς για να αποπλανήσει.
Γράφει κανείς για να ανοίξει (για να γκρεμίσει τοίχους, να
ανοίξει κόσμους, να αποκαλύψει τάφους, για να μπει αέρας σε μέρη
εγκαταλελειμμένα και λησμονημένα).
Γράφει κανείς για να μην πεθάνει (γιατί οι λέξεις μένουν).
Γράφω πάνω κάτω γι’ αυτούς τους λόγους. Γράφω για πράγματα που
έχω ή που δεν έχω ακούσει, για πράγματα που έχω ή που δεν έχω δει, που
έχω βιώσει εγώ ο ίδιος και που έχουν συμβεί σε άλλους. Και για άλλα
ακόμη που εγώ θα ήθελα ή θα μπορούσα να ζήσω. Και γιατί αν κάτι σου
αφήνει ένα σημάδι, είσαι υποχρεωμένος να αφήσεις ένα κι εσύ! Κι έπειτα,
δεν θυμάμαι πια ποιος το είπε, “καμιά ιστορία δεν είναι μακρινή όταν τη
γράφεις. Και καμία ιστορία δεν ανήκει στους άλλους αν ύστερα αποφασίσεις
να την γράψεις εσύ.”
10.
Τι σημαίνει για εσάς η Ήπειρος; Τι σημαίνει για εσάς η Ελλάς; Η καταγωγή
είναι βάρος;
Γεννήθηκα σε μια πόλη στην οποία ήδη από τον 18ο αιώνα, την εποχή
του Αλή Πασά από το Τεπελένι, αριθμούσαν δεκαεπτά τεμένη, έξι
χριστιανικές εκκλησίες, δύο συναγωγές, δεκαοχτώ μουσουλμανικά
νεκροταφεία, ένα εβραϊκό και έξι χριστιανικά, ένα μέρος συνεπώς
ελεύθερης θρησκευτικής λατρείας, λαϊκής ανοχής και συμβίωσης, χοάνη
πολλών αλφαβήτων και αρχαίων πολιτισμών.
Και προγενέστερα ακόμα, το μικρό και άγνωστο, άτακτο οικοδόμημα
των Ιωαννίνων, που αναπτύχθηκε γύρω από το Κάστρο, χτισμένο από τον
αυτοκράτορα Ιουστινιανό Α’ τον Μέγα τον 6ο αι. μ.Χ., αποτέλεσε ένα
παράθυρο των Βαλκανίων ανοιχτό προς την Ευρώπη ήδη από τον 13ο
αιώνα•τότε ακριβώς, ιδρύθηκε το Δεσπετάτο της Ηπείρου, ένα από τα
κρατίδια που προέκυψαν από το διαμελισμό της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας
στη διάρκεια της τέταρτης Σταυροφορίας.
Τα Γιάννινα κατόρθωσαν να διατηρήσουν τα προνόμια που είχαν
αποκτήσει μέχρι τότε, δηλαδή τις παρουσίες της ευρωπαϊκής διπλωματίας
και την πολιτιστική και πνευματική ζωτικότητα, παρακινημένη από μια
μεγάλη συρροή πληθυσμών. Τα Γιάννινα υπήρξαν ένα μεγάλο σταυροδρόμι
ιδεών και τεχνών, ακόμη και μετά την κατάκτησή τους από την οθωμανική
αυτοκρατορία το 1430. Συνεπώς, μια πόλη ανοιχτή για την εποχή της και
κυρίως ελεύθερη.
Πρόκειται για ένα παρελθόν ιδιαίτερα παρών από τα πρώτα χρόνια
της ζωής μου που έζησα στα Γιάννινα έως την ενηλικίωσή μου.
Θυμάμαι τις γυναίκες του σπιτιού μου με σφριγηλή κορμοστασιά και
χαρούμενη διάθεση και τις άλλες γυναίκες της οικογένειας, άλλες με
μαλλιά μαύρα σε βιολετί αποχρώσεις, με μάτια μαύρα και μεγάλα, κάποιες
με ανοιχτή επιδερμίδα, άσπρη από τις πούδρες, όπως έλεγε η μητέρα μου,
με τις οποίες περνούσαν ξανά και ξανά το πρόσωπο.
Εκείνες οι γυναίκες θυμίζανε, με τα ντροπαλά και αινιγματικά,
συχνά σκοτεινά, βλέμματά τους, ένα πλασμένο μείγμα διασταυρωμένων φυλών.
Τα Γιάννινα ήταν ένας τόπος συνόρων όπου το να είναι κανείς μιγάς,
αποτελούσε οπωσδήποτε μια πηγή ανεκτίμητη.
Κι ύστερα, το σχεδόν εμμονικό πάθος για τον τούρκικο καφέ, του
οποίου το ποτέ μπαγιάτικο άρωμα, διαπότιζε τα δωμάτια, τους τοίχους κι
έφτανε ακόμα παραπέρα• φτιαχνόταν με έναν αλβανικό μύλο άλεσης,
χαραγμένος από ορείχαλκο κι ένα μπρίκι με μακρύ χερούλι• κι έπειτα,
εκείνη η αναζήτηση των μυστηριωδών θινών, των μονοπατιών και των
ραβδώσεων της μοίρας, ανάμεσα στα κατακάθια των άδειων φλυτζανιών.
Ακόμη και τα χρώματα, τα φώτα, οι ήχοι του τσιγγάνικου κόσμου
αποτελούν μέρος του ίδιου καλειδοσκόπιου, όπου αντηχούν ανακατεμένες
φωνές διαφορετικών γλωσσών, μνήμες πολύχρωμων ενδυμάτων, αντανακλάσεις
που σχηματίζουν διαδοχικές εικόνες, χωρίς σταματημό. Έπειτα, οι γύφτοι,
τα παιδιά του ανέμου, οι περιπλανώμενοι μουσικοί με τα πρόσωπα στο χρώμα
του χαλκού και το περήφανο παράστημα. Ένα κλαρίνο, ένα βιολί, ένα
σαντούρι και η φωνή που κρατούσε τον ρυθμό μιας λαϊκής μουσικής
απέραντων ηχητικών διασταυρώσεων, που εξακολουθούν να ηχούν στα αυτιά
μου, ένα αιώνιο ρεφραίν που αναδύεται από τα βάθη των χρόνων και των
τόπων.
Ένα σύμπαν που ανακαλώ στα γραπτά μου και για να θυμηθώ, σε
καιρούς προσβεβλημένους από ένα, ιδιαίτερα υψηλό συναισθηματικό πυρετό,
ότι όλοι μας κουβαλάμε στην πλάτη μια ιστορία μετανάστευσης για να
αφηγηθούμε, μια “διαφορετικότητα” που δεν της αξίζει να την απαρνηθούμε.
Αυτά και άλλα πολλά σημαίνει η καταγωγή μου που
μέχρι και σήμερα, δεν μπορώ να κάνω αλλιώς.
11. Τελικά η τέχνη είναι ένας τρόπος για να συναντήσει ο
δημιουργός την αλήθεια του ή ένας τρόπος για να συναντηθεί το κοινό με
την αλήθεια;
Η τέχνη είναι ένα “ψέμα” που μας μετουσιώνει την αλήθεια. Ο
δημιουργός πρέπει να γνωρίζει τον τρόπο με τον οποίο πείθει τους άλλους
για την αλήθεια των ονείρων του, υποστήριζε ο Πάμπλο Πικάσο σε μια
συνέντευξή του.
12. Ποιό είναι το μεγάλο συγγραφικό σχέδιό σας, για το
μέλλον;
Έχω μερικά, αλλά κάποιο που να μπορεί να είναι το μεγαλύτερο
σχέδιο για το μέλλον, αυτό δεν το γνωρίζω ακόμη.
13. Για εσάς τι σημαίνει σημαντικό βιβλίο;
Η ανάγνωση είναι μια προσωπική εμπειρία, για κάποιον αναγνώστη
μπορεί να συνιστά μια εμπειρία που αφήνει το σημάδι της ή μια ανυπόφορη
πλήξη για κάποιον άλλον. Επίσης, η ανάγνωση είναι τυφλή όπως κι η τύχη.
Ένα βιβλίο είναι όπως μια σφαίρα στο πλήθος: δεν μπορείς να ξέρεις ποιον
θα χτυπήσει, αλλά ξέρεις με βεβαιότητα ότι κάποιον θα χτυπήσει σίγουρα.
Αν το σκεφτούμε από την πλευρά εκείνου που γράφει, ας
αναρωτηθούμε πώς συντελείται ένα αξέχαστο μυθιστόρημα;
Προφανώς δεν διαθέτω κάποια απάντηση ή μάλλον καλύτερα δεν
υπάρχει μια απάντηση, δεν θα μπορέσει ποτέ να υπάρξει μία, διαφορετικά
θα ήταν υπερβολικά εύκολο. Η δημιουργική
γραφή δεν βασίζεται σε μια συνταγή.
14.
Υπάρχει ψυχαναλυτική διαδικασία στην τέχνη του γραψίματος;
Η ψυχαναλυτική διαδικασία, που νοείται ως μια δυναμική δίοδος
επικοινωνίας ανάμεσα στα ασυνείδητα ψυχικά “μέρη” και στα ενσυνείδητα,
είναι διαρκώς εν ενεργεία εντός του καθενός• εκείνος που αφοσιώνεται στη
συγγραφική δραστηριότητα ενεργεί μια αναθεώρηση της ιδιαίτερης πορείας
της ζωής του, ενθαρρύνοντας τη διαδικασία επικοινωνίας ανάμεσα στα
συναισθήματα και τα ασυνείδητα βιώματα με τη δική του ενσυνείδητη
εμπειρία.
Σ’ αυτή την εργασία γραφής και την ανεξάντλητη επιθυμία μου γι’
αυτή την κοπιώδη σύνθεση, συχνά κατάσπαρτη από άγχη όταν χάνεται ο
ειρμός ή όταν καταλήγω σε αδιέξοδο, για να ξανανιώσω έπειτα ικανοποίηση
όταν, το επόμενο πρωινό, οι λίγες επιπρόσθετες σελίδες κατορθώνουν να με
κάνουν να ολοκληρώσω ένα άλλο βήμα μπροστά, σου ομολογώ, ότι με θεωρώ
τυχερό. Τυχερός επειδή πολλοί, κι ενίοτε μαζί με τον ψυχοθεραπευτή τους,
έχουν ηττηθεί όσο κι αν είχαν πεισματικά προσπαθήσει και μάταια ψάξει να
βρουν το κλειδί που κρατούσε δέσμια τα απόντα κομμάτια που θα μπορούσαν
να συνθέσουν το παζλ της ζωής τους.
ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ