ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΟΝ ΓΙΑΝΝΙΩΤΗ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ ΛΕΩΝΙΔΑ
ΜΙΧΕΛΗ
“Το ταξίδι είναι η ανταμοιβή”
ΤΕΤΑΡΤΗ 3 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2019
Από την Άννα Δερέκα
4ο Μέρος και
Τελευταίο
Περισσότερα
για τον συγγραφέα
Μια συνέντευξη με τον Γιαννιώτη συγγραφέα Λεωνίδα
Μιχέλη, που ζει στην Ιταλία από το 1960, έχει πάντοτε μεγάλο ενδιαφέρον.
Συναντηθήκαμε στο palazzo Bernardini, της κοινής φίλης Ισαβέλλας
Μπερναρντίνι, ( IsabellaBernardini ) στο Λετσε της Ιταλίας ! Ευκαρία η
εκεί παρουσίαση του βιβλίου του “Μετέωρες συναντήσεις” (Incontri
Sospesi), το τελευταίο της τριλογίας του Ζαφείρη. Θυμίζω τη γνωστή του
έκδοση : <<Il ragazzo di Jànina>>, το 2013, που εκδόθηκε και στην Ελλάδα
(από τις Εκδόσεις Μελάνι, τον Οκτώβριο του 2013), με τον ελληνικό τίτλο
<< Το παιδί από τα Γιάννινα >>.
Η γραφή υπήρξε κι ένας τρόπος για να
ξαναζωντανέψω κάποια σημαντικά πρόσωπα και να μείνω λίγο ακόμη μαζί
τους, ενώ για άλλα, που δεν είχα γνωρίσει ποτέ, ήταν σαν να επινοώ μια
συνάντηση που στην πραγματικότητα θα ήταν αδύνατο να συμβεί.
Στα
“ταξίδια” που αφηγούμαι υπάρχει μια ακολουθία καρέ, στιγμιοτύπων και
“εικόνων”, είναι βιώματα και εορτασμοί των λαϊκών τελετουργιών και
εθίμων της ζωής. Πιστεύω ότι στην ψυχή του καθενός από μας κρύβεται ένα
πλούσιο κεφάλαιο εικόνων και συμβόλων μέσα από τα οποία ο άνθρωπος
γίνεται κατανοητός.
«Η σφραγίδα είναι ελληνική. Και μετατρέπεται σε μια σφραγίδα
εγγύησης», έγραψε η Corriere della Sera στην βιβλιοκριτική του
τελευταίου βιβλίου της τριλογίας μου. «Οι ιστορίες του αναδίδουν αλήθεια
και τόπους στους οποίους έζησε. Εκεί εστιάζουν τα πρόσωπα της γενέτειράς
του κάνοντάς τα πρωταγωνιστές ενός μπλάκ άουτ ανάμεσα σε παρόν και
παρελθόν, ανάμεσα σε απίθανες συναντήσεις και σε συναισθηματικές
παγίδες».
Κατά βάθος η αφήγηση δεν είναι άλλο παρά ένας τρόπος για να
ενεργοποιήσει κανείς γεγονότα του παρελθόντος, που συνέβησαν αλλά η
φαντασία επεξεργάστηκε ξανά, καθώς και γεγονότα του παρόντος που
παρομοίως έχουν επεξεργαστεί ξανά πραγματικές εμπειρίες, στις οποίες
όμως, η διαχωριστική γραμμή πρέπει να παραμείνει αναπόφευκτα
απροσδιόριστη.
15. Πείτε μου μια αλήθεια,
που σας έμαθε το γράψιμο.
Εκείνη της ευθραστότητας. Γιατί η λογοτεχνία τρέφεται από την
ευθραστότητα και κυρίως δεν ψεύδεται.
16. Μιλήστε μας για
την Τριλογία του ήρωά σας Ζαφείρη.
Με το μυθιστόρημα Incontri sospesi (Μετέωρες Συναντήσεις)
ολοκληρώνεται η τριλογία του Ζαφείρη, ήδη πρωταγωνιστή του βιβλίου Το
παιδί από τα Γιάννινα (Il ragazzo di Jànina) και του επόμενου Al
passo
delle
cicogne
bianche
(Στο διάβα των άσπρων πελαργών). Τρία αυτόνομα μυθιστορήματα.
Στο πρώτο, Το παιδί από τα Γιάννινα, εκδόσεις Μελάνι και στα
ελληνικά τον Οκτώβρη του 2013, είναι η αφήγηση της περιπετειώδους
ιστορίας μιας οικογένειας του περασμένου αιώνα στην οποίαν αντανακλώνται
τρεις γενιές και η ιστορία ενός ολόκληρου λαού, του ελληνικού. Τα
προσωπικά γεγονότα στην εξέλιξή τους περιπλέκονται με γεγονότα που
σημάδεψαν την ιστορία της Ελλάδος της εποχής εκείνης. Ένα ρομάντζο μέσα
σε μια ιστορική κορνίζα, με ένα σκηνικό μαγικής γοητείας και επιρροής
και μια διήγηση ικανή να εισαγάγει τον αναγνώστη αυτοστιγμεί στην ουσία
της αφήγησης οδηγώντας τον στα παραμεθόρια της περιοχής της Ηπείρου, στα
Γιάννινα, το έτος 1950. Ο αφηγητής, Ζαφείρης, ζει την παιδική του ηλικία
στην μικρή επαρχία, στα Γιάννινα. Η προσωπική του ζωή, τα συμβάντα, τα
ανταμώματα, οι αγάπες, τα όνειρα και οι απογοητεύσεις παραπέμπουν και
στη ζωή της αμέσως προηγούμενης γενιάς, (“Οι ενδιάμεσοι”), και σε κείνη
ακόμη παραπίσω, (“Εκείνοι που ήταν”). Οι γυναίκες είναι οι
πρωταγωνίστριες του ρομάντζου. Είναι γυναίκες δυνατές, γενναιόκαρδες,
και με τον δικό τους τρόπο συναισθηματικές. Γυναίκες που μέσα από την
φαινομενική ευθραυστότητα τους αποκόμισαν την ενέργεια για να μην
υποκύψουν οι ίδιες μαζί με τους άνδρες τους και συχνά για να νικήσουν. Η
αφήγηση ακολουθεί το “βήμα” της Ιστορίας, “κοιτάζει” τα γεγονότα που
συνοδεύουν την απελευθέρωση από την Οθωμανική Αυτοκρατορία και εκείνα
που ακολουθούν την μικρασιατική καταστροφή του 1922: το μεγάλο
προσφυγικό δράμα, οι ληστοσυμμορίες της δεκαετίας του 1930 που δρούσαν
με καταφύγιο και ορμητήριο τις υπαίθρους, οι μεταναστεύσεις, η
ναζι-φασιστική κατοχή και στο τέλος ο εμφύλιος πόλεμος με θύματα και
καταδιώξεις αδελφοκτόνες. Γεγονότα, συμβάντα που άφησαν αλλού πληγές,
αλλού μεγάλες ελπίδες και μεγάλες ιδέες. Και τα μεν και τα δε δεν άφησαν
πάντα ακέραιους και αλάβωτους τους εμπλεκόμενους.
Στο δεύτερο, εκδόσεις Atmosphere Libri, Roma, 2015, δύο ιστορίες,
η μία πρόσφατη, η άλλη αρχαία πολλών αιώνων, περιστρέφονται γύρω από μια
εικόνα. Στην Κρήτη, το 816, τις μέρες κατά τις οποίες οι άσπροι πελαργοί
που καταφτάνουν από το νότο σταματούν, ο εικονογράφος μοναχός Πελάγιος
αναγκάζεται να εγκαταλείψει το νησί για να αποφύγει τις εικονομαχικές
διώξεις, μεταφέροντας μαζί του την τελευταία εικόνα, φυλαγμένη και
σφιχτοδεμένη κάτω από έναν επίδεσμο γύρω απ’ τη μέση. Σχεδόν δύο μήνες
μετά, έχοντας διασχίσει την Ελλάδα και προσεγγίσει το Μπρίντιζι, η φυγή
του λαμβάνει τέλος στη μονή Ορσάρα της Απουλίας, η οποία ιδρύθηκε από
τους αδελφούς μοναχούς του τάγματος του Αγίου Βασιλείου εκατό χρόνια
πριν. Με το θάνατο της θείας Κωνσταντίνας, το 1976, μια εικόνα που ανήκε
στην οικογένεια του Ζαφείρη στα Γιάννινα, και μεταβιβάστηκε από γενιά σε
γενιά από τη μητέρα στην πρωτότοκη κόρη, καταλήγει ως κληρονομιά στον
ίδιο, δηλαδή στον πρώτο άντρα ιδιοκτήτη της. Μαζί με την εικόνα, υπάρχει
μία επιστολή γραμμένη σε άγνωστη γλώσσα όπου ξεχωρίζουν δύο μυστηριώδεις
φράσεις στα ιταλικά, που διακρίνονται από το υπόλοιπο ακατανόητο
κείμενο. Οι ίδιες φράσεις είναι χαραγμένες στο πίσω μέρος της εικόνας.
Προσπαθώντας ν’ αποκωδικοποιήσει τις επιγραφές, χάρη βέβαια και στον
πάντα πρόθυμο να συμβουλευτεί κείμενα, κώδικες και χάρτες, φίλο του, τον
δομηνικανό μοναχό Αιγίδιο, ο Ζαφείρης οδηγείται σ ένα μακρύ ταξίδι
ανάμεσα στη Μπολόνια και το Μιλάνο, το Παρίσι και το Μπουένος Άιρες,
μέχρις ότου η περιπέτειά του διασταυρωθεί μ’ εκείνη από τα βάθη των
αιώνων. Στο τέλος, χάρη σε μια υπερπόντια συνάντηση και σ’ ένα τυχαίο
γεγονός, θα ανακαλύψει τη σημασία της αινιγματικής γραφής και θα
κατορθώσει να λύσει το μυστήριο της εικόνας.
Στο τρίτο και τελευταίο μέρος της τριλογίας, Μετέωρες
Συναντήσεις, εκδόσεις Milella, Lecce, 2018, δύο κορίτσια, σε απόσταση
σαράντα ετών η μία από την άλλη, γοητεύονται από τον ίδιο άντρα, τον
Ολιβιέρο: η εγγονή του Lucíola, μιγάδα αλμπίνα, απόδημος, από τις αρχές
του ’50 στη Γαλλική Γουιάνα και η Ορτανσία από τη Θεσσαλονίκη, κόρη ενός
φίλου και συμμαθητή του.
Στον Μούρτο, μετά από χρόνια συναντιούνται κατά τύχη, ο Ζαφείρης
και ο Χαλίλ. Η μακρινή ανάμνηση, των ημερών εκείνων που πέρασαν μαζί
στην φυλακή των Ιωαννίνων, έμεινε ανεξίτηλη στη μνήμη και των δύο. Ο
Χαλίλ συνέχισε να ζει στα Γιάννινα, ενώ ο Ζαφείρης εγκαταστάθηκε στο
Μιλάνο• επιστρέφει όμως στον Μούρτο με την Έμμα – τον όψιμο έρωτά της,
όπως τον αποκαλούσε εκείνη – όποτε είναι δυνατόν. Είναι ο εκλεκτός τόπος
του για να συμφιλιωθεί με την πατρίδα του.
Ένα μπλακ άουτ ανάμεσα σε παρόν και παρελθόν βάζει τάξη σε όσα
συνέβησαν στον Χαλίλ: η εξορία στη διάρκεια του πραξικοπήματος των
συνταγματαρχών, ο θάνατος του αδερφού του και η συνάντηση με την Μάιρα,
οι δρόμοι των οποίων είχαν χωρίσει πριν από χρόνια• εκείνη, το κοριτσάκι
του τσιγγάνικου καταυλισμού όπου, εκείνος, έγινε δεκτός αφού τον
περισυνέλεξαν καθώς περιπλανιόταν στους δρόμους των Ιωαννίνων, στη
διάρκεια μιας επιχείρησης εκκαθάρισης στο τέλος του εμφυλίου πολέμου.
Η Έμμα αιχμαλωτίζεται απ’ όσα ακούει κι όσα της συμβαίνουν
τριγύρω. Μέχρι που κάτι απρόσμενο αποφορτίζει τις σκέψεις της.
Το ορόσημο με την Ορτανσία, επέρχεται με την άφιξη της Lucíola,
στο Μιλάνο. Η συνάντησή τους αποκαθιστά αφενός και καταπραΰνει αφετέρου
τα βιώματα της καθεμιάς, καθώς διαστέλλονται στο χρόνο. Μια αλληλουχία
περιστάσεων διαφωτίζει μια πολυπληθή εναλλαγή αινιγμάτων και
παρεξηγήσεων, κάποιας πολύχρονης σιωπής.
Τέσσερις γυναίκες, τρεις άντρες, δύο απίθανες συναντήσεις και μια
συναισθηματική παγίδα. Ιστορίες δήθεν μακρινές που αγγίζουν,
συμπληρώνουν η μία την άλλη, κι εννίοτε ολοκληρώνονται.
Με το μυθιστόρημα Incontri sospesi (Μετέωρες Συναντήσεις)
ολοκληρώνεται η τριλογίας του Ζαφείρη, ήδη πρωταγωνιστή στο μυθιστόρημα
Το παιδί από τα Γιάννινα (Il ragazzo di Jànina) και του επόμενου
Al
passo
delle
cicogne
bianche
(Στο διάβα των άσπρων πελαργών). Τρία αυτόνομα μυθιστορήματα.
17. Τι έχουν να
προτείνουν τα βιβλία σας;
Επαναπλάθω και αφηγούμαι μια ακρογωνιαία περίοδο της ζωής μου, τα
χρόνια της παιδικής μου ηλικίας και της νεότητάς μου. Πρόκειται για
εκείνα τα χρόνια κατά τα οποία διαμορφώθηκε ο φανταστικός κόσμος, που
στην πορεία του χρόνου, έδωσε ζωή στο βιβλίο «Το παιδί απ’ τα Γιάννινα»
καθώς και σε όλες τις αφηγήσεις μου και στα άλλα μυθιστορήματά μου, πριν
κι έπειτα από εκείνο. Το να επιχειρήσω την αφηγηθώ μέσα από την
επανεξέταση του παρελθόντος, για να ανακαλύψω εκ νέου παραδόσεις και
αξίες που έχουν καθολικά χαρακτηριστικά, αποτέλεσε για μένα μια ευκαιρία
να κατανοήσω το παρόν ή καλύτερα, την καθημερινότητά μου. Το να μεταφέρω
αυτό το μήνυμα στους αναγνώστες είναι εκείνο που τελικά προτείνω.
18. Έχετε ευκολία στο
γράψιμο;
Η ζωή μου με οδήγησε να κάνω ριζικές επιλογές, και εκτέθηκα στο
χειρότερο κίνδυνο που μπορεί κανείς να διατρέξει, δηλαδή στον κίνδυνο να
μην γίνεις κατανοητός και να μην κατανοείς και εσύ. Το «αυτί» μου, πάντα
προσηλωμένο προς “ τα έξω” και «εντός μου», ενέργησε ώστε εγώ, να μάθω,
με κόπο και θυσίες, να κατανοώ την γλώσσα των άλλων και τη γλώσσα της
ψυχής μου. Όταν αισθάνεσαι την ανάγκη να μοιράζεις αυτό τον πλούτο τότε,
θες δεν θες, μπορείς πράγματι να τον εξιστορείς.
19. Τι σημαίνει να
είναι κανείς συγγραφέας σήμερα;
Δεν μπορώ παρά να μιλήσω για την προσωπική μου εμπειρία ως
συγγραφέας - μηχανικός, δηλαδή για έναν άνθρωπο που κατόρθωσε να
αναγνωρίσει τους θησαυρούς που ήταν γύρω του “κρυμμένοι” σ΄αυτά που
πίστευε, στα σκαλοπάτια της ζωής, της εργασίας και της απασχόλησης.
«Η ζωή δεν είναι αυτό που κάποιος βίωσε, αλλά εκείνο που θυμάται
και πως το θυμάται για να το αφηγηθεί», απάντησε ο Γκαμπριέλ Γκαρσία
Μάρκεζ σε μία παρόμοια ερώτηση.
20. Τι θα θέλατε να
πείτε, και δεν σας ρώτησα;
Δεν με ρώτησες, «πότε θα γυρίσεις!»