Πολιτισμός

λογοτέχνες

Ελευθερία Τζιάλλα Μάντζιου

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

   

Της Ελευθερίας Τζιάλλα - Μάντζιου

 

 Βιογραφικά στοιχεία

 

Αν η ευημερία του ανθρώπου και των συνανθρώπων του είναι εξάρτηση πολλών παραγόντων, ο πρώτιστος εξ αυτών ή καλύτερα η συνισταμένη αυτών αποκαλείται «περιβάλλον».

Η επιστήμη θα δώσει τον ορισμό της ως εξής:

«Περιβάλλον είναι παν το περί τι ευρισκόμενον, σύμπασα η οργανική και ανόργανος φύσις η πέριξ τινός».

Είναι περιβάλλον ο χώρος γύρω από κάθε οργανισμό μέσα στον οποίο συμβαίνει το σύνολο των φαινομένων που επηρεάζουν και επηρεάζονται από τον οργανισμό αυτόν.

Τις σχέσεις μεταξύ οργανισμού και περιβάλλοντος τις μελετά η οικολογία, το οικοσύστημα. Είναι οικοσύστημα η χλωρίδα και η πανίδα του περιβάλλοντος χώρου που επηρεάζουν και επηρεάζονται από τον άνθρωπο.

Σε αυτό το σύνολο των όντων ο άνθρωπος δημιουργεί τον πολιτισμό και εν συνεχεία η ζωή του επηρεάζεται από αυτόν.

Και είναι πολιτισμός σύμφωνα με τον επιστημονικό ορισμό: «Η εις όλα τα πεδία υλική και πνευματική πρόοδος της ανθρωπότητας και η παραλλήλως προς αυτήν βαίνουσα ηθική εξέλιξις αφενός και αφετέρου πολιτισμός είναι το σύνολο των ενεργειών δια των οποίων ο άνθρωπος μετασχηματίζει την φύσιν, χρησιμοποιεί αυτήν και τας δυνάμεις της προς τους σκοπούς του και αμύνεται κατά των εξ’ αυτής κινδύνων.

Κατά ταύτα ό,τι καλούμεν πολιτισμόν διακρίνεται εις υλικήν και εις πνευματικήν πλευράν».

Είναι, δηλαδή, ο πολιτισμός δημιούργημα και ανάγκη του ανθρώπου μέσα στο περιβάλλον που βιώνει και κινείται.

Περιβάλλον είναι το σπιτικό μας, η γειτονιά, το χωριό ή η πόλη που διαμένουμε, η χώρα που ζούμε, την οποία, ακριβώς για την προσαρμογή μας και την ένταξή μας σε αυτή, αγαπούμε μέχρις αυταρπανήσεως. Γι’ αυτό τα κείμενα που γράφτηκαν για τις πατρίδες, ισχύουν για κάθε άνθρωπο, κάθε εθνικότητα και είναι διαχρονικά. Και είναι πράγματι παγκόσμιας αξίας ο λόγος του ποιητή που γράφτηκε σε ανύποπτο για την έννοια της παγκοσμιοποίησης χρόνο:

 

Τι είναι η πατρίδα μας; Μην είναι οι κάμποι;

μην είναι τ’ άσπαρτα ψηλά βουνά;

μην ειν’ ο ήλιος της που χρυσολάμπει;

μην είναι τ’ άστρα της τα φωτεινά;

 

Μην είναι κάθε της ρηχό ακρογιάλι

και κάθε χώρα της με τα χωριά;

κάθε νησάκι της που αχνά προβάλλει

κάθε της θάλασσα, κάθε στεριά;

 

 

Μην είναι τάχατες τα ερειπωμένα

αρχαία μνημεία της χρυσή στολή

που η τέχνη εφόρεσε και το καθένα

μια δόξ’ αθάνατη αντιλαλεί;

 

Όλα πατρίδα μας κι αυτά και κείνα

Και κάτι που ‘χομε μεσ’ την καρδιά

Και λάμπει αθώρητο σαν ήλιου ακτίνα

Και κράζει μέσα μας: Εμπρός παιδιά.

Ι. Πολέμης

 

Εδώ περιέχονται τα πάντα, όσα περιβάλλουν τον κόσμο στις πατρίδες. Και δίνει ο ποιητής ψυχή στα αντικείμενα. Ο άνθρωπος δεν αναφέρεται, αλλά υπονοείται σε κάθε στίχο γιατί για εκείνον τα αναφερθέντα είναι πατρίδα, τόπος, η ζωή του, το περιβάλλον του.

Και έχουμε περιβάλλον: το ανθρώπινο, το οικογενειακό, το φυσικό, το κοινωνικό, το πνευματικό.

Και έκαστο εξ’ αυτών μπορεί να είναι φιλικό, εχθρικό, συμπαθές περιβάλλον.

Το φυσικό και το ανθρώπινο περιβάλλον είναι παράγοντες σημαντικότατα προσδιοριστικοί του μέλλοντος του ανθρώπου, που επιδρούν τα μέγιστα στην όλη σωματική, διανοητική και ψυχική διάπλαση και διαμόρφωσή του από την τρυφερή ηλικία.

Η βάση για ένα υγιή και όμορφο κόσμο, για ένα υγιές περιβάλλον είναι η καθαριότητα και η νοικοκυροσύνη. Πρώτο, μέγα, πολιτισμικό αγαθό.

Άνθρωπος και περιβάλλον είναι εξ ίσου απαραίτητο να απορρίπτουν το ρίπο. Και όταν ο άνθρωπος γίνεται κοινωνός ανθρώπων που αγαπούν την καθαριότητα, που είναι αυτή ο πρώτος γνώμονας επικοινωνίας για τις περαιτέρω σχέσεις του με τους άλλους, οδηγείται αβίαστα σε μια ζωή υγιή και ευτυχισμένη, πολιτισμένη.

Θα πει ο Λέων Μελάς στο «Γεροστάθη» το 1854:

 

Η καθαριότης είναι η καλλίστη των στολών

και κατά της ασθενείας μέγας προμαχών.

Ο δε ρυπαρός στο σώμα έχει ρυπαράν ψυχήν

και ανήκει εις των χοίρων την ακάθαρτον φυλήν.

 

Άνθρωποι καθαροί, σπίτια, δρόμοι, φύση, περιβάλλον είναι η εγγύηση και η βάση για να οδηγηθούμε στα επόμενα στάδια του πολιτισμού.

Ας μη λησμονούμε ότι από την αρχαιότητα οι πολιτισμένοι λαοί είχαν τους λουτήρες τους στα σπίτια ή τα δημόσια λουτρά.

Θα ήταν περιττό να υμνηθεί περισσότερο το αυτονόητο αλλά μνεία αυτού πρέπει οπωσδήποτε να γίνεται γιατί καθορίζει τα μέγιστα την ποιότητα της ζωής μας που την ονειρευόμαστε πάντα όμορφη και ευτυχή.

Από την υπόθεση της καθαριότητας, καθορίζεται κατ’ αρχήν ο πολιτισμός ενός λαού και μιας χώρας.

Προχωρώντας στην ανίχνευση για το περιβάλλον, θα κάνουμε μια μικρή εισαγωγή στο συναίσθημα του ανθρώπου και του κοινωνικού συνόλου. Γιατί με καλόβουλο περιβάλλον ο άνθρωπος γίνεται καλόβουλος, επικοινωνεί θετικά με τους άλλους. Έχει καλές προθέσεις και δεν βασανίζεται με την υποψία, την καχυποψία, το φθόνο, την αντιζηλία, την αμφισβήτηση. Τα τελευταία αυτά είναι η τροχοπέδη του πολιτισμού.

Η ειλικρίνεια είναι παράγων θετικός και η ακρίβεια και η καθαρότητα των λόγων και των πράξεων σε μία κοινωνία είναι κανόνας που καθορίζει την υψηλή ποιότητα του πολιτισμού.

«Η ειλικρίνεια είναι το μοναδικό στερεό έδαφος για κάθε συνείδηση» λέγει ο Κάντ.

Το οικογενειακό περιβάλλον είναι το πρώτο που ορίζει τις παραπάνω αξίες του ανθρώπου. Η οικογένεια είναι η μικρογραφία του κοινωνικού περιβάλλοντος. Εκεί μπαίνουν τα θεμέλια για μια ολόκληρη ζωή, είναι ο παντοτινός οδηγός του ανθρώπου. Τον συνοδεύει, τον καθοδηγεί και είναι άσβεστες οι αρχές που πήρε στην παιδική ηλικία. Εκεί αναπτύσσονται οι ποικίλες νοητικές δεξιότητες και από την οικογένεια αποκτά μέγιστο ποσό γνώσεων πολύ πριν φοιτήσει στο σχολείο. Αυτό το περιβάλλον είναι το πρώτο πνευματικό μας περιβάλλον και μέσα σε αυτό οδηγείται ο άνθρωπος στην αξία του πνεύματος ή στην απαξία μιας υφέρπουσας αθλιότητας.

Η πρώτη, η αξία του πνεύματος, οδηγεί τον άνθρωπο και την κοινωνία στην εξέλιξη και την άνοδο του πολιτισμού. Η δεύτερη στον αφανισμό του.

«Η οικογένεια είναι η βάσις και η αρχή του πολιτισμού». Λέγει ο Λουκιανός.

«Ο οίκος είναι το κυριότερο σχολείο της αρετής». Λέγει ο Κικέρων.

Στην οικογένεια οφείλουμε να πούμε ότι περιλαμβάνονται τα μέλη ζώντων και τεθνεώτων.

Και ανάλογα με τον πολιτισμό ενός τόπου αποδίδουμε τιμές στους νεκρούς μας, τους κατευοδώνουμε στην τελευταία κατοικία, στο κοιμητήριο.

Ο σεβασμός προς εκείνους, τα ήθη και έθιμα, τα μνημόσυνα είναι εκδηλώσεις ταυτόχρονα θρησκευτικές και πολιτισμού.

Οι τάφοι των νεκρών και των προγόνων μας είναι έκφραση πολιτισμού. Εκεί το περιβάλλον, η γη και ο άνθρωπος ενώνονται στην αιώνια στροφή της μοίρας αφήνοντας πίσω το έργο τους, που ήταν οι πράξεις πολιτισμού αυτών όσο ζούσαν.

Και θα πουν οι επίγονοι το τελευταίο μοιρολόι:

 

Γιατί’ ναι μαύρα τα βουνά και στέκουν βουρκωμένα;

Μην άνεμος τα πολεμά μήνα βροχή τα δέρνει;

Κι ούδ’ άνεμος τα πολεμά και ουδέ βροχή τα δέρνει

μόνε διαβαίνει ο χάροντας με τους αποθαμένους.

Σέρνει τους νιους από μπροστά, τους γέροντες κατόπι

τα τρυφερά παιδόπουλα στη σέλα αραδιασμένα…

Ν.Γ. Πολίτης

 

Η δημοτική ποίηση εδώ είναι ο λαϊκός πολιτισμός μας.

·         Και ανοίγοντας τη θύρα και οδηγούμενοι προς τον κοινωνικό περίγυρο θα συναντήσουμε τον κόσμο.

Κι ο καθένας, ανάλογα με την αγωγή που δέχτηκε στο οικογενειακό περιβάλλον, προσαρμόζεται και δημιουργεί με τους συνανθρώπους του την κοινωνία, τη συναντίληψη, το κοινωνικό περιβάλλον.

Στον καθένα και σε όλους οφείλεται το φιλικό και συμπαθές περιβάλλον ή το εχθρικό και απευκταίο.

Στην πρώτη περίπτωση λέμε ότι οι άνθρωποι στηρίζονται σε πολιτισμένη βάση και ευημερούν. Στη δεύτερη είναι σαφές ότι ο πολιτισμός αφανίζεται.

Σε ποια κοινωνία που οι πολίτες αλληλοκατηγορούνται και αλληλοσπαράζονται θα έβρισκε «άνθρωπο» ο Διογένης αν έψαχνε με το φανάρι του; Και σε ποια εμπόλεμη περιοχή θα συναντούσε ο κόσμος τον πολιτισμό;

Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι στο περιβάλλον ο πολιτισμός ξεκινά από τον άνθρωπο για το συνάνθρωπο.

Η ανθρώπινη κοινωνία εντάσσεται στο χώρο που κατοικεί. Και μεγάλη σημασία για τον άνθρωπο έχει το φυσικό περιβάλλον στο οποίο διαμένει. Το κλίμα και μάλιστα η ατμόσφαιρα της χώρας, το ξηρό ή υγρό, οι κινήσεις του, το φως, ο βαθμός της θερμοκρασίας, αποτελούν μόνιμα ερεθίσματα που επενεργούν αδιάλειπτα επί του σώματος και του πνεύματος από την ώρα της γέννησής του.

Στις εύκρατες περιοχές έχουμε την ποικιλότητα των τεσσάρων εποχών. Ο άνθρωπος υφίσταται αλλαγές που τον προτρέπουν στη δημιουργία. Από το λυκαυγές ως το λυκόφως ή και αντίστροφα διαμορφώνουν το φυσικό περιβάλλον και όλοι είναι αισιόδοξοι.

 

Ξημερώνει αυγή δροσάτη

με το πρώτο της πουλί

λες και κράζει τον εργάτη

στη φιλόπονη ζωή.

λέγει ο Γερ. Μαρκοράς.

 

Θα έρθει η Άνοιξη και ο Σπ. Πασσαγιάννης θα πει:

 

Ο ήλιος ανοιξιάτικος, ξανθός στον κάμπο λάμπει

κι όλα τα πλάσματα της γης τα γλυκαναγκαλιάζει.

 

Έρχεται το θέρος:

 

Θεός τα στέφανα ευλογεί

με τ’ άγιο Του το χέρι

παντρεύεται η κυρά Γη

παίρνει το Καλοκαίρι,

λέγει ο  Γ. Βυζιηνός

 

θα ‘ρθει το Φθινόπωρο.

Και θα σφραγίσει ο χειμώνας τις πόρτες του χρόνου για να μαζευτούν οι άνθρωποι στα σπίτια τους για τη χειμωνιάτικη ζεστασιά.

Οι τέσσερες εποχές είναι ένα θείο δώρο για τους ανθρώπους που δέχονται την επίδρασή τους.

Ο πολιτισμός εδώ φορεί τα χρώματα της ποικιλότητας και της ομορφιάς στο περιβάλλον και στον άνθρωπο.

Η έλευση κάθε εποχής ανανεώνει, με την εκάστοτε αλλαγή, την αισιοδοξία των ανθρώπων, πράγμα που εκδηλώνεται στις γιορτές, στις αγορές, σε κάθε έκφραση της ζωής μας.

Οι άνθρωποι των τροπικών χωρών έχουν άλλη ζωή και επηρεάζονται από τη ζέστη και την υγρασία, και ο οργανισμός τους αποζητά την ανάπαυση.

Ο Λάπωνας εντάσσει τις ενέργειές του σε συνδυασμό με τις σωματικές δυνάμεις του και την ένταση του πολικού ψύχους.

Οι κλιματολογικές συνθήκες οδηγούν τον άνθρωπο στη δημιουργία τοπικού πολιτισμού που εκφράζει ακριβώς αυτά τα χαρακτηριστικά.

Με την επίδραση του κλίματος και των καιρικών φαινομένων, το έδαφος διαφοροποιείται ως περιβάλλον στις διάφορες περιοχές.

Στενή είναι δε, η εξάρτηση του ανθρώπου από το έδαφος το οποίο από την ποιότητά του, το σχήμα και τη γεωγραφική του θέση και διαμόρφωση, ασκεί ροπή σημαντικότατη επί των κατοικούντων και γεννά ορισμένες ιδέες και συναισθήματα.

Συντελεί στη διαμόρφωση διαφόρων ιδιοτήτων και επιδρά στη διάπλαση του χαρακτήρα τους.

Η γη παρακινεί τους ανθρώπους σε ορισμένες ασχολίες και γενικά καθορίζει τις κατευθύνσεις της ζωής τους.

Θα έχουμε όλοι ακούσει: Αυτός είναι καμπίσιος, ορεσίβιος, θαλασσινός. Και αυτές οι καταγωγές παραπέμπουν στον επίκτητο χαρακτήρα τους, στον τρόπο σκέψης, συμπεριφοράς και ένδυσης. Και όλα αυτά αποκτούν πολιτισμικό χαρακτήρα. Διαμορφώνουν τον άνθρωπο ανάλογα με τον τόπο και τον οδηγούν στο βασικό του επάγγελμα από καταβολής κόσμου.

Ο θαλασσινός έγινε ψαράς ή καραβοκύρης, κουράζεται μα δένεται με τη θάλασσα.

 

Βαριά η ζωή ’ναι του ψαρά,

τη βάρκα ’χει φωλιά του,

τα ψάρια για κυνήγι του

κι η θάλασσα κακιά.

 

Κάλλιο ’χω να κοιμούμαι ’γω

στον πλάτανο από κάτου

ν’ ακούω μέσα στον ύπνο μου

τη βρύση τη γλυκιά,

λέγει ο ποιητής ΜΟΣΧΟΥ

σε μετάφραση Γ. Δροσίνη.

 

Ο στεριανός του βουνού έγινε βοσκός. Απομονωμένος κτηνοτρόφος μέσα σε λόγγους και ρουμάνια. Μοναξιά με καταφυγή στη φλογέρα:

 

Ο μπιστικός χαράημερα και με τ’ αηδόνια τώρα

αρμεί και βγάζει απ’ το μαντρί στα πλάια το κοπάδι.

Και κάθεται σ’ ένα τσουγγρί και λέει γλυκό τραγούδι,

το λέει με τη φλογέρα του, το λέει με τη φωνή του.

 

Στο στεριανό του κάμπου ακούμπησαν οι χώρες του κόσμου την ελπίδα για την εξασφάλιση της τροφής με το επίπονο επάγγελμα του γεωργού:

 

Απ’ όξω από τα οργώματα γυρνούν οι ζευγολάτες

ηλιοκαμένοι, ξέκοποι, βουβοί, αποκαμωμένοι

με τους ζυγούς με τα βαριά τ’ αλέτρια φορτωμένοι

και σαλαγούν από μπροστά τα δυο καματερά τους.

Κ. Κρυστάλλης

 

 

Και είναι δύσκολο στο περιβάλλον του ενός να ενταχθεί ο άλλος εξ’ αυτών:

 

Μάνα με κακοπάντρεψες και μ’ έδωκες στους κάμπους

κι εγώ τον ήλιο δε βαστώ, νερό ζεστό δεν πίνω…

 

Τα φυσικά φαινόμενα, το φυσικό περιβάλλον, το ύψος της χώρας, τα ύδατα, ο κόσμος των φυτών και των ζώων αλλά και των άψυχων ακόμη όντων επηρεάζουν τον άνθρωπο και επενεργούν συνεχώς από την τρυφερή ηλικία του. Τότε δηλαδή που η μεν ψυχή του είναι τα μέγιστα δεκτική στις εξωτερικές εντυπώσεις, το δε σώμα πολύ εύπλαστο ακόμη, έτσι ώστε οι επιδράσεις να αναπτύσσουν στο νεαρό ακόμη άνθρωπο ιδιότητες σωματικές, πνευματικές, συναισθηματικές, βουλητικές που διαμορφώνουν το χαρακτήρα και αποβαίνουν η δευτέρα φύση και αποτελούν στοιχεία αναπόσπαστα της ατομικότητάς τους. Και όλα αυτά συμβαίνουν με τη σημαντική παρέμβαση των γενικά προσωπικών εμπειριών του, που διαμορφώνουν τον προσωπικό, κοινωνικό και πολιτισμικό χαρακτήρα, από τότε που θυμάται τους φίλους του, τους συμμαθητές του, τους συμπαίκτορές του της μικρής παιδικής αυλής.

Γι’ αυτό το ορεινό, το πεδινό, τα νερά, τα φυτά και τα ζώα, το ανάλογο περιβάλλον μπαίνουν αναλόγως στα τραγούδια του, στους χορούς του, στις συνήθειες του, στις ασχολίες του όπου καταγράφεται έτσι ο πολιτισμός του καθενός.

Η γλώσσα, τα ήθη και οι τρόποι των πέριξ, επενεργούν ισχυρά και αναπτύσσεται η φιλαλληλία, η εκουσία υποταγή, οι συγκεκριμένοι κανόνες ζωής, η ευγενική άμιλλα, οι ευγενείς τρόποι και η γλωσσική έκφραση ή αντιθέτως ο εγωϊσμός, η σκληρότητα, η υποκρισία, η αυθάδεια και το ψεύδος.

Σε μια κοινωνία που επικρατεί η αξία της φιλαλληλίας οι άνθρωποι συνοδοιπορούν ευτυχισμένοι και δημιουργούν πολιτισμό.

«Η φιλαλληλία είναι η εν ενεργεία αρετή» λέγει ο Ονορέ Μπαλζάκ.

Σε ένα περιβάλλον που επικρατεί η ευγενής άμιλλα, οι άνθρωποι χαίρονται τη νίκη και αποδέχονται με σύνεση την ήττα και αυτό είναι πολιτισμός.

Στον κόσμο που διαφεντεύεται στην καθημερινότητά του από ευγενείς τρόπους και γλωσσική έκφραση προοδεύει ο πολιτισμός.

Γιατί όπως λέγει ο Ουγκώ: «Η αληθινή ευγένεια είναι σαν το καθαρό χρυσάφι, που δεν σκουριάζει ποτέ». Ενώ ο Ισοκράτης σχολιάζει αυτό το στοιχείο πολιτισμού ως εξής: «Εις μεν τους τρόπους να είμεθα ευγενείς εις δε τους λόγους μας φιλόφρονες».

Στο περιβάλλον που προτάσσεται ο εγωϊσμός χάνει ο πολιτισμός τη θέση του. «Οι εγωισταί, λέγει ο Έμερσον, είναι η πανώλης της κοινωνίας».

Και ο Λούθηρος δηλώνει: Ο εγωϊσμός είναι ο θάνατος της συναναστροφής.

Αν κυβερνάει η σκληρότητα παρεμποδίζεται ο πολιτισμός.

«Ο φόβος και η σκληρότητα πηγαίνουν  χειροπιαστά», λέγει ο Μπαλζάκ και ως εκ τούτου πλήττεται ο πολιτισμός της κοινωνίας.

Αν επικρατεί η υποκρισία στις συντροφιές του κόσμου ο πολιτισμός μηδενίζεται. Γιατί η υποκρισία είναι η δύναμη άνανδρων ανθρώπων.

Αλλά και όπου περισσεύει η αυθάδεια, ο πολιτισμός έχει έλλειμμα.

Όπου κυριαρχεί το ψεύδος, σβήνεται ο πολιτισμός. Γιατί πολιτισμός είναι η αλήθεια.

Αυτή τη δίνη των αλληλεπιδράσεων, ο άνθρωπος την υφίσταται από καταβολής κόσμου. Και τονίζουμε την έννοια άνθρωπος γιατί αυτός είναι το ζητούμενο.

Απαραίτητη προϋπόθεση της ύπαρξης του πολιτισμού είναι η ύπαρξη του ανθρώπου.

Η φύση, το φυσικό περιβάλλον, χωρίς την ανθρώπινη παρέμβαση θα είχε άλλη πορεία. Μια περιπέτεια που θα έβαζε στον κόπο τα άλλα όντα για να μπαίνει σε τάξη ο κόσμος.

Εμείς μιλούμε τώρα για τον άνθρωπο και για τη δική του ευθύνη. Για την εξέλιξη, την πρόοδο, την αλλαγή για βελτίωση του περιβάλλοντος για το δικό του όφελος (του ανθρώπου), για τη δική του αναβαθμισμένη ζωή.

Ποιο είναι όμως το όφελος; Πως κατακτάται;

Και με ποια μέθοδο θα υπάρχει ευημερία και ισορροπία στον κόσμο;

«Δια του πολιτισμού» λέγουν η επιστήμη και οι σοφοί. «Δια του πολιτισμού, λένε,  ο άνθρωπος υψούται εις ελεύθερον πνευματικόν ον, δια της καλλιεργείας των εμφύτων εις αυτόν πνευματικών ιδιοτήτων και της αρμονικής αυτών συνδέσεως εις ενιαίον όλον, το οποίον καλείται «προσωπικότης» και του οποίου τα περιεχόμενα προσπαθεί να εκφράσει δια των παντοίων επιστημονικών, καλλιτεχνικών και θρησκευτικών επιτευγμάτων».

·         Και εισερχόμεθα εδώ στους δύο πυλώνες του πολιτισμού. Στον πνευματικό και στον τεχνοκρατικό πολιτισμό.

Το περιβάλλον, ο άνθρωπος και η δημιουργία πολιτισμού είναι αλληλένδετα, επηρεάζουν κα επηρεάζονται το ένα από το άλλο.

Ο πνευματικός πολιτισμός έχει τον πρώτο λόγο στην ευημερία του ανθρώπου.  Ήδη έχουν αναφερθεί πολλά παραδείγματα.

Αισθάνονται οι άνθρωποι από την εποχή των σπηλαίων την ανάγκη της επικοινωνίας, της καλύτερης ζωής, της βελτίωσης των συνθηκών του περιβάλλοντος. Έτσι με την πάροδο του χρόνου, των αιώνων, από τα σπήλαια έφτασαν στους ουρανοξύστες.

Εκείνο που δεν άλλαξε και έχει την ίδια προγονική και πρωτόγονη έκφραση είναι η ειλικρινής αγάπη του ανθρώπου προς την οικογένεια και προς το σύντροφό του.

«Η αγάπη, που όπως λέγει ο Σβάϊτσερ, είναι ο σεβασμός στη ζωή».

Το ειλικρινές αίσθημα της αγάπης δεν λιγόστεψε ούτε αυξήθηκε ποτέ λόγω των εξωτερικών συνθηκών.

Στη συντροφικότητα και την αγάπη στηρίχτηκε ο κόσμος για να γίνει καλύτερος.

«Αγαπάτε Αλλήλους» διαβάζουμε στην Κ. Διαθήκη. Με βάση την αγάπη και την επικοινωνιακή ανάγκη, τη συνύπαρξη, ο άνθρωπος προχώρησε στους κανόνες ζωής και στη βελτίωση των συνθηκών του περιβάλλοντος, πράγματα που είναι και τα δύο υπόθεση πολιτισμού.

Πνευματικό το ένα (οι κανόνες ζωής) και τεχνικό το άλλο (η βελτίωση του περιβάλλοντος).

Ο πνευματικός πολιτισμός αποτελείται από το σύνολο των ενεργειών εκείνων, δια του οποίου πραγματοποιούμε πνευματικές αξίες, που είναι η αλήθεια, το ωραίο, το αγαθό, το άγιο. Όλα αυτά ελευθερώνουν τον άνθρωπο από τα δεσμά της φύσης και τον ανυψώνουν μέχρι του ιδεατού κόσμου του πνεύματος.

Κατά την επίμοχθη αυτή προσπάθειά του, ο άνθρωπος καθοδηγείται από το υψηλό ιδανικό ενός καθολικού πολιτισμού, του οποίου το περιεχόμενο συνίσταται στην ιδέα του ανθρωπισμού, της πλήρους αρμονικής προσωπικότητας. Στόχος του πνευματικού πολιτισμού είναι η ίδρυση της βασιλείας του ανθρωπίνου πνεύματος επί της γης.

Οι προσπάθειες γι’ αυτή την πραγματοποίηση δημιούργησαν τα πνευματικά φαινόμενα της θρησκείας, της επιστήμης, της τέχνης, τα οποία συγκροτούν τον αντικειμενικό πολιτισμό. Αυτός έχει υπερατομικό χαρακτήρα και είναι διαχρονικός.

·         Για τις ανησυχίες που προκαλεί στον άνθρωπο το περιβάλλον και τα καιρικά φαινόμενα, για τις δυσκολίες και τις δυστυχίες του, για την αναπύρωση της ελπίδας του, βρήκε άσυλο στη θρησκεία.

Η θρησκεία, βαθιά ριζωμένη στο νου και στην καρδιά του ανθρώπου, λύτρωση και άσυλο στον πόνο του, επηρεάστηκε κάθε φορά από τα περιβαλλοντικά στοιχεία. Και στη συνέχεια η θρησκεία έδωσε ισχυρές συντεταγμένες για τον πολιτισμό του ανθρώπου.

Είναι παγκοίνως γνωστό ότι θρησκεία και πολιτισμός είναι στενά συνυφασμένες μεταξύ τους.

«Η θρησκεία, κι αν ακόμη είναι λανθασμένη, αποτελεί απαραίτητο στοιχείο για τη ζωή ενός λαού», λέγει ο Ερρίκος Λακονταίρ.

Κι ο Πολύβιος, πολύ ενωρίτερα είπε ότι «Η θρησκεία έχει λειτουργία καθαρώς κοινωνική, να κρατεί την ακαλλιέργητη μάζα στο σεβασμό του ηθικού νόμου των προγόνων».

«Είναι η θρησκεία, η πίστις στη δημιουργική εξέλιξη» διαμηνύει ο Μπέρναρ Σω.

Ενώ ο Σαίξπηρ τονίζει τη μεγάλη της δύναμη επί της ψυχής με τη ρήση: «Μόνο η θρησκεία είναι ικανή να μεταβάλει τους πόνους σε ηδονή».

Η θρησκεία δεν αποτελεί μόνο στοιχείο του βίου αλλά διαποτίζει όλα τα πεδία της ανθρώπινης ζωής και δράσης. Και όλη η δράση πραγματοποιείται στο περιβάλλον όπου ο άνθρωπος κινείται.

Δια της θρησκείας προάγεται η κοινωνική πειθαρχία, συντελείται η δημιουργία ηθικής συνείδησης. Ηθικές ιδέες συσχετίζονται προς την παράσταση του θείου και προπαρασκευάζεται έτσι, η ανάπτυξη του δικαίου. Η προσευχή είναι η γαλήνη του ψυχοπνευματικού μας κόσμου:

Διαβάζουμε στην Αγία Γραφή τον ψαλμό του Δαϋίδ:

 

«Ο θεός ημών καταφυγή και δύναμις, βοηθός εν θλίψεσι, τας ευρούσας  ημάς σφόδρα. Δια τούτο ού φοβηθησόμεθα εν τω ταράσεσθαι την γην και μετατίθεσθαι όρη εν καρδίαις θαλασσών».

 

Η «περί του Αγίου» απασχόληση δημιουργεί τις πρώτες αφορμές για τη διαμόρφωση της θεωρητικής επιστήμης. Και η τέχνη γονιμοποιείται δια της αξίας του Αγίου.

Η ζωή, η προσευχή, η νηστεία και πάνω απ’ όλα η φιλοσοφία και ο τρόπος του σκέπτεσθαι διαφέρουν στους πιστούς των διαφόρων θρησκειών.

Έτσι ο χριστιανός χαρακτηρίζεται από άλλα πολιτιστικά στοιχεία σε σχέση με τον εβραίο, το μωαμεθανό, τον ειδωλολάτρη, τον ινδουϊστή,  τον οπαδό του Κομφούκιου.

Κοινό γνώρισμα όλων των θρησκειών είναι οι ηθικές αξίες, οι οποίες βέβαια εκφράζονται με διαφορετικό ύφος η κάθε μία, όπως ακριβώς συμβαίνει και με τους ναούς, τα περίφημα καλλιτεχνικά δημιουργήματα κάθε θρησκείας: ορθόδοξος ναός η Αγιά Σοφιά στην Πόλη. Καθολικός ναός η Παναγία των Παρισίων, οι παγόδες της Ταϋλάνδης, το Μπλε Τζαμί στην Κων/πολη, η Συναγωγή των Εβραίων στο Novisad.

Το περιβάλλον που κοσμείται από τους ναούς των διαφόρων θρησκειών προκαλεί ανάλογα συναισθήματα στον κόσμο. Η θρησκεία έχει άμεση σχέση με το περιβάλλον και τον πολιτισμό.

Πολλές φορές οι ακρότητες αυτών, που εκπροσωπούν τις θρησκείες, έφεραν τη ρήξη με τον πολιτισμό. Αλλά και οι ακρότητες των πολιτών έναντι της θρησκείας ενοχοποιούν αυτούς.

Το σύνηθες και κανονικό είναι η αρμονική συνεργασία πολιτισμού και θρησκείας γιατί μόνο έτσι προάγονται και τα δύο.

Από την εποχή όμως της Αναγεννήσεως και του ανθρωπισμού, ο πολιτισμός απεμακρύνθη από τη θρησκεία για να κοσμικοποιηθεί πλήρως κατά τους νεωτάτους χρόνους, οι οποίοι βέβαια υφίστανται μια κρίση.

Για τη χώρα μας, σε ένα περιβάλλον με προϊστορία,  μυθικούς χρόνους, μεγάλη ιστορία, αθάνατο κλασικό πολιτισμό και την έλευση και καθιέρωση του χριστιανισμού, είναι σαφές ότι δεν δύναται να αποσυνδεθεί καμία εκ των ανωτέρω έννοια.

Το ελληνικό περιβάλλον διαμηνύει παντού το αρχαίο ελληνικό πνεύμα, το αρχαίο ελληνικό κάλλος. Πληγώνει τη γη όλη, η ζημιά που έγινε σ’ αυτούς τους χώρους. Τα αρχαία θέατρα, τα μαντεία, οι ναοί. Το αρχαίο ελληνικό πνεύμα περιέχει το παγκόσμιο και πανανθρώπινο πολιτισμικό κάλλος.

Εδώ ήρθε μετά να κηρύξει ο Απόστολος Παύλος και στο ελληνικό περιβάλλον αντάμωσαν θρησκείες και πολιτισμοί. Και είναι σοφή η πασίγνωστη φράση: «Ελληνοχριστιανικός πολιτισμός». Γιατί δίπλα στον αθάνατο ελληνικό πολιτισμό ήρθε η νέα θρησκεία να συμπληρώσει και να απαντήσει στη μεταφυσική αγωνία του ανθρώπου για τον ένα θεό.

Ο τελευταίος χρησμός στο μαντείο των Δελφών κλείνει και ολοκληρώνει τον προορισμό μιας θρησκείας και δίνει τη θέση της στη νέα: Ένας νέος πολιτισμός ανατέλει:

 

«Είπατε το Βασιλεί: Χαμαί πέσε δαίδαλος αυλά

ουκέτι Φοίβος έχει καλύβαν, ου μάντιδα δάφνην

ου παγάν λαλέουσαν· απέσβετο και λάλον ύδωρ.»

 

Η μεταφυσική αγωνία, τα φυσικά φαινόμενα του περιβάλλοντος, τα παράξενα της φύσης οργανικών και ανόργανων όντων, οι ανημπόριες των ανθρώπων, οι αρρώστιες και οι ατυχίες ώθησαν τον άνθρωπο στην έρευνα, στην επιστήμη με πρώτο κλάδο τον εκ της θρησκείας εκπορευόμενο, τη θεολογία.

Η επιστήμη είναι ο σθεναρός υποστηρικτής και των δύο πυλώνων του πολιτισμού. Ο πρώτος ο πνευματικός υπηρετεί και υπηρετείται από τις θεωρητικές επιστήμες. Ο δεύτερος από τις θετικές επιστήμες.

Η επιστήμη γενικά διέπεται από τις αξίες της αλήθειας, και αποσκοπεί στην πλήρη γνώση του αντικειμενικού κόσμου. Όσα συμβαίνουν στο περιβάλλον ώθησαν το ανθρώπινο πνεύμα στην έρευνα και οδήγησαν τον ίδιο στο εργαστήριο.

Οι κατακτήσεις από την έρευνα για την αλήθεια και για τη δημιουργία τεχνοκρατικών επιτευγμάτων είναι ανυπολόγιστα μεγάλες ανά τους αιώνες.

Μαζί με την κατάκτηση των θεωρητικών επιστημών, ο άνθρωπος οδηγήθηκε στην επιστήμη της ιατρικής, των μαθηματικών, στη φυσική, στις θετικές επιστήμες.

Σήμερα η γνώση και η έρευνα έχουν αναπτυχθεί τόσο, ώστε έχουμε πλέον την εξειδίκευση. Η κάθε επιστήμη σήμερα έχει ειδικότητες και υποειδικότητες.

Για τον άνθρωπο ωστόσο σημασία έχει το αποτέλεσμα από τις διαρκείς προσπάθειές του στον τομέα της επιστήμης, πράγμα που είναι τεράστιο.

Μετά τη βιομηχανική επανάσταση όπου στο περιβάλλον επήλθε αναστάτωση, η ζωή του ανθρώπου αλλάζει. Εργοστάσια κατασκευάζονται και λύνονται τα χέρια της υποσιτισμένης ανθρωπότητας.  Η παροχή ηλεκτρικού ρεύματος φωτίζει πραγματικά τον κόσμο. Το περιβάλλον ανασαίνει καθώς η βλάστηση αναβαθμίζεται με την επέμβαση της γεωπονίας. Η ιατρική επιστήμη βοηθά καλύτερα το βασανισμένο άνθρωπο. Το περιβάλλον αναζωογονείται καθώς τα παιδιά έχουν όλο και περισσότερο κόκκινα μάγουλα, καθώς οι πυρετοί και οι τύφοι εξαφανίζονται.

Ασφαλτοστρωμένοι οι δρόμοι του κόσμου. Γέφυρες απαλλάσσουν τους ανθρώπους από την ταλαιπωρία.

Αεροδρόμια υψηλών προδιαγραφών κατασκευάζονται.

Και από την εποχή του Γκράχαμ Μπελλ ως την κινητή τηλεφωνία, το άλμα ήταν τεράστιο. Μια άλλη κατάκτηση ασύληπτη και αληθινή.

Και πάνω και πέρα από κάθε επίτευγμα η μεγίστη είναι η επανάσταση των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Αυτοί έβαλαν το περιβάλλον και τον άνθρωπο σε μια νέα τάξη πραγμάτων. Τον αναστάτωσαν γιατί έτσι γίνεται με την έλευση του νέου και τον εκσφενδόνισαν στα ύψη μιας περιβαλλοντικής επικοινωνίας που δεν έχει πια να κάνει μόνο με τη γειτονιά, το χωριό και τη χώρα μας. Επικοινωνούν άπαντες πάνω στον πλανήτη γη. Και οι Η.Υ. έκαναν άμεσο περιβάλλον όλη την υφήλιο.

Τώρα αυτό είναι το περιβάλλον μας, που το οφείλουμε στην τελευταία αυτή επιστημονική κατάκτηση. Δεν υπάρχει κλάδος της επιστήμης που να δύναται να αντέξει σήμερα χωρίς τη βοήθεια της επιστήμης των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην εξυπηρετείται σήμερα με το fax, το e-mail, το  internet, το διαδίκτυο.

·         Εδώ εισερχόμαστε σε ένα μεγάλο θέμα για την προστασία του περιβάλλοντος και του ανθρώπου από ζημιές που προκαλεί ο τεχνικός πολιτισμός, ξεκινώντας από το τελευταίο, το διαδίκτυο.

Γιατί όσο περισσότερες πληροφορίες έρχονται στο σπίτι τόσο πονούμε, ανησυχούμε, κλαίμε, υποφέρουμε. Συμβαίνει αυτό ή υφιστάμεθα ανοσία και απάθεια;

Και στις δύο περιπτώσεις ο άνθρωπος δεν ωφελείται. Έτσι καταλήγουμε να κατανοήσουμε ότι ο άνθρωπος είναι υποχρεωμένος να ελέγχει αυτά που βλάπτουν στα τεχνοκρατικά επιτεύγματα του πολιτισμού. Για να μη μολύνεται το περιβάλλον. Ο ρύπος κάθε μορφής είναι ζημιογόνος για το περιβάλλον. Τα καυσαέρια, τα λήμματα των εργοστασίων, οι οπτικοί ρύποι που παρέχουν οι οθόνες που μολύνουν πολλές φορές το ανθρώπινο ήθος, τα απορρίμματα κάθε είδους, προσβάλλουν τη ζωή μας, το περιβάλλον και την ευημερία του συνόλου.

·         Μιλήσαμε στην αρχή για καθαρό και υγιές περιβάλλον. Αυτό είναι το πρώτιστο αγαθό.

Για πολλά χρόνια γινόταν και γίνεται υπόμνηση της πυρηνικής βόμβας που χρησιμοποιήθηκε εις βάρος της ανθρώπινης ζωής, που μόλυνε το περιβάλλον με τραγικές συνέπειες. Που άφησαν τραγικά κατάλοιπα στη νοσηρή ζωή των ανθρώπων από το Β’ παγκόσμιο πόλεμο μέχρι και σήμερα.

Ο τεχνοκρατικός πολιτισμός άλλαξε και αναβάθμισε τη ζωή της ανθρωπότητας αλλά η απερισκεψία του ανθρώπου και το πάθος της εξουσίας επί των άλλων μικρότερων προφανώς λαών, έκανε ολέθριες παρεμβάσεις.

Και συμπεραίνουμε ότι το ανθρώπινο πνεύμα κατακτά και δημιουργεί πολιτισμό κι έρχεται ο άνθρωπος και ζημιώνει τον εαυτό του και το περιβάλλον του. Και η κατάληξη είναι ο θάνατος του ανθρώπου και η παρακμή του πολιτισμού.

·         Ένα έγκλημα που προσβάλλει τον πνευματικό πολιτισμό από την ψυχοπνευματική ανεπάρκεια του ανθρώπου είναι ο εμπρησμός στα δάση στις χώρες του κόσμου. Έγκλημα με άμεσους αποδέκτες τη φύση και τον άνθρωπο.

Το οικοσύστημα διαταράσσεται, η ισορροπία διαταράσσεται, η ζωή όλων διαταράσσεται. Και σε αυτό μεγάλη ευθύνη φέρει ο άνθρωπος.

Αν η προσπάθεια για την καταστολή κάθε ολέθρου και την επαναδιόρθωση είναι υπόθεση όλων μας χωριστά και της επιστήμης ειδικότερα, η περίπτωση για την επαναφορά των αξιών είναι μια άλλη μεγάλη και ευαίσθητη υπόθεση.

Στην προσπάθεια που αφορά, μαζί με τις θρησκευτικές επιταγές κάθε περιβάλλοντος στον πλανήτη, την ανάδυση της ανθρώπινης ψυχής από το σκοτάδι στο φως, μέγιστο ρόλο παίζει η θεία προσφορά και δωρεά προς τον άνθρωπο και το περιβάλλον του, η ΤΕΧΝΗ.

Η τέχνη υπηρετεί το αιώνιο αίτημα για διαρκή άνοδο του ανθρώπου και του περιβάλλοντός του. Με αυτή ωθείται στο βαθύτερο νόημα του πολιτισμού: Στη βαθμιαία απελευθέρωση του ανθρώπου και στην ύψωσή του σε ηθική προσωπικότητα μέσα από τα κανάλια της ομορφιάς και του ωραίου.

Η εξέλιξη γενικώς του ανθρώπου δεν θα είχε κανένα νόημα αν στη ζωή του δεν υπήρχε το κάλλος. Για τον άνθρωπο η αίσθηση του κάλλους είναι η μεγάλη προίκα της φύσης που του προσφέρθηκε. Και έτσι από τις βραχογραφίες των σπηλαίων μέχρι τις μέρες μας ο άνθρωπος υπηρέτησε τις τέχνες. Τις καλές τέχνες.

Η ποίηση, η μουσική, η γλυπτική, η ζωγραφική, η αρχιτεκτονική, ο χορός, η διακοσμητική, το θέατρο, ο κινηματογράφος, η φωτογραφική.

Οι καλές τέχνες είναι οι ιέρειες του πολιτισμού που ανυψώνουν τα ανθρώπινα συναισθήματα και βεβαίως αναβαθμίζουν τον άνθρωπο διεγείροντας στην ψυχή του την καλαισθησία.

Η αξία της τέχνης έγκειται στο ότι το προκαλούμενο από αυτή ψυχολογικό φαινόμενο εμπνέει, απελευθερώνει, ανακουφίζει και ανυψώνει την καθημερινή ζωή προσδίδοντας σε αυτή μεγάλη δύναμη.

Ο άνθρωπος που ζει σ’ ένα μουσικό περιβάλλον έχει ευγενή αισθήματα. Είναι η πανανθρώπινη γλώσσα. Είναι θα πει ο Γκωτιέ «ο προσφιλέστερος θόρυβος του κόσμου». «Είναι λέγει ο Πλάτων η ομορφιά του σύμπαντος». Και ο Πυθαγόρας θα μας πει ότι «Η μουσική ξυπνά στην καρδιά τον πόθο των ωραίων πράξεων». Πόσο λοιπόν εκπολιτίζει η μουσική το περιβάλλον!!!

Αν οι ήχοι της μουσικής μας οδηγούν σε πανέμορφα θεϊκά μονοπάτια ακουστικά, η ζωγραφική το πράττει αυτό με την όραση.

Εδώ θα συναντήσουμε την ομορφιά των χρωμάτων. Θέματα από τη ζωή, το περιβάλλον, τις αγωνίες και τους αγώνες του ανθρώπου. Παγκόσμια τέχνη με διαχρονική ομορφιά που δημιουργεί στο ανθρώπινο περιβάλλον την αισθητική αντίληψη του ωραίου και τον ανυψώνει ψυχικά.

Στη θέα της Αφροδίτης της Μήλου ποιος δεν εστίασε την προσοχή του στο κάλλος και μόνον;

Τα αθάνατα ελληνικά αριστουργήματα της αρχαιότητας είναι το ιστορικό-καλλιτεχνικό και πολιτισμικό περιβάλλον μας.

Και κείνο το καλλιτεχνικό οικοδόμημα, το πρώτο που φωτοδοτεί το παγκόσμιο πολιτιστικό περιβάλλον είναι ο βράχος της Ακρόπολης με τον Παρθενώνα:

 

Ο βράχος αξιώθηκε προσκύνημα να γίνει

κι αθάνατος να μείνει στου χρόνου τη βοή!

Κι εμπνέει μεγάλα όνειρα και αισθήματα γενναία

κι ενώνει αυτός τη νέα με την αρχαία ζωή!

 

Κι όλες οι σκόρπιες πέτρες του κι οι μαρμαρένιοι στύλοι

γεννήκαν τόσα χείλη σε σάλπιγγος  φωνή

και βροντερά σε κήρυξαν στη γη, στην οικουμένη

ω Δόξα τιμημένη, ω Δόξα αληθινή!...

 

Σε αυτό το περιβάλλον ο άνθρωπος μετουσιώνεται στην αίσθηση του θείου και αποθεώνεται ο ίδιος ο πολιτισμός.

Και πιο κει στις άλλες εστίες του ελληνικού πολιτισμού πάνω στις κερκίδες, κάτω από το φεγγαρόλουστο στερέωμα τ’ ουρανού, σ’ ένα τέτοιο περιβάλλον θα γίνει η μέθεξη με τον αρχαίο πολιτισμό μπροστά στους ποιητές που διδάσκουν ακατάπαυστα στην αιωνιότητα.

Στο πάνελ όλων των μορφών της τέχνης, μια ξεχωριστή, μοναδική, χαρισματική είναι η τέχνη του Λόγου, η ποίηση και η λογοτεχνία.

Έχω παρουσιάσει πραγματεία τον περασμένο χρόνο. Την τέχνη αυτή υπηρετεί η Ένωση Λογοτεχνών και τα άλλα πνευματικά σωματεία με στόχο την πνευματική ανύψωση της κοινωνίας μας.

Η τέχνη του Λόγου υμνεί το περιβάλλον και θεραπεύει τον πολιτισμό. Πόσα και πόσα έχουν γραφτεί και έχουν συγκινήσει το ανθρώπινο πνεύμα.

Η Λογοτεχνία υμνεί τον άνθρωπο, το συναίσθημα, τις αξίες του, τη φύση, το περιβάλλον, τα πουλιά και τα ζώα τόσο, που πολλές φορές τους δίνει ανθρώπινη μιλιά. Αυτό συμβαίνει κυρίως στη Δημοτική μας ποίηση, στην τέχνη του λαού.

Σαν τους ζωγράφους, τους μουσικούς και τους γλύπτες, οι ποιητές και οι λογοτέχνες εκφράζουν το ιδεώδες του πολιτισμού εκάστης εποχής, υμνούν την ομορφιά, θωπεύουν την ανθρωπιά και τον πόνο, αφηγούνται χαρές και λύπες. Καλυτερεύουν τον άνθρωπο.

Ένα μικρό λουλούδι είναι ικανό να προκαλέσει τον καλλιτέχνη κάθε μορφής να δημιουργήσει και το δημιούργημα με τη σειρά του να οδηγήσει τον κόσμο σε μια συγκίνηση ανείπωτη.

 

Κυκλάμινο-κυκλάμινο στου βράχου τη σχισμάδα

που βρήκες χρώματα κι ανθείς, που μίσχο και σαλεύεις;

-Μέσα στο βράχο σύναξα το γαίμα στάλα στάλα,

μαντήλι ρόδινο έπλεξα κι ήλιο μαζεύω τώρα.

Λέγει ο Γιάννης Ρίτσος

 

Η ποίηση και η λογοτεχνία υπηρέτησε και υπηρετεί και άλλες μορφές τέχνης όπως το θέατρο και τον κινηματογράφο.

Δεν υπάρχει δε στο περιβάλλον και στον άνθρωπο στοιχείο με το οποίο η λογοτεχνία να μη καταπιάστηκε.

Η τέχνη αυτή υπενθυμίζει  διαρκώς στον άνθρωπο τις ηθικές αξίες χωρίς στείρο διδακτισμό, αλλά με συγκινητική διακριτικότητα. Και αυτή η διαδικασία έχει θαυμαστές συνέπειες για τον πολιτισμό των ανθρώπων.

Η λογοτεχνία τροφοδοτεί τη δράση των ανθρώπων στις λύπες, στις χαρές, στις θρησκευτικές εορτές, στο τραγούδι, στο χορό, στο πανηγύρι με συνυφασμένα στα κείμενα το περιβάλλον και τη φύση.

Στη χαρά:

 

Πάσχα Κυρίου! Τραγουδούν περίχαρα τ’ αηδόνια

μοσχοβολούν της Άνοιξης πληθώρα τ’ άγια μύρα.

Τα ξεροβόρια σώπασαν και λιώσανε τα χιόνια

του λυτρωτή η Ανάσταση σκορπά χαρές πλημμύρα.

Λ. ΖΑΧΑΡΗΣ

 

Υμνούνται με την ποίηση τα ήθη και έθιμα. Οι πολιτιστικοί σύλλογοι που προσπαθούν  να αναβιώνουν, έστω μουσειακά, την παράδοση και τα χορευτικά συγκροτήματα, είναι εν προκειμένω ένας κρίκος του παρελθόντος με το παρόν.

Οι άνθρωποι που βίωσαν αναμιμνήσκονται και οι νέοι γνωρίζουν και σέβονται το παρελθόν της φυλής μας. Γίνεται αναβίωση του παρελθοντικού πολιτισμού.

Αν μια επιστημονική ανακάλυψη δεν είναι βέβαιο ότι αποβαίνει προς όφελος του περιβάλλοντος και της ανθρωπότητας, είναι εντελώς βέβαιο ότι οι καλές τέχνες  αποσκοπούν μόνο στο όφελος και στην ανύψωση του ανθρώπινου γένους και στην καταξίωση του κάθε ατόμου σε ηθική προσωπικότητα. Η τέχνη δεν πειραματίζεται στο κοινωνικό σύνολο. Το θεωρεί αδιαμφισβήτητα απαραβίαστο. Πειραματίζονται οι καλλιτέχνες με το έργο τους αλλά αυτό είναι δική τους εξέλιξη και πρόοδος.

Ο άνθρωπος στο περιβάλλον του, με την τέχνη διαιωνίζει τον κόσμο των φαινομένων, των αντικειμένων, τα συναισθήματα και τα σημαντικά γεγονότα. Ο καλλιτέχνης δημιούργησε στην διάρκεια των αιώνων τις τεχνοτροπίες κάθε εποχής. Αλλά υπάρχει πάντα, με βάση τα αισθητικά κριτήρια κάθε εποχής το κλασσικά ωραίο που υμνεί διαχρονικά τον πολιτισμό.

Επισημαίνουμε εδώ ότι οι Έλληνες καλλιτέχνες της αρχαιότητας που πέτυχαν να θεοποιήσουν τον άνθρωπο και να εξανθρωπίσουν το θεό, με τα απαράμιλλα έργα της τέχνης τους, ανύψωσαν παγκοσμίως τον Ελληνικό Πολιτισμό.

Ο καλλιτέχνης δέχεται από το περιβάλλον ερεθίσματα, εικόνες, ιδέες, αξίες, τον πόνο και τη χαρά, δηλαδή συναισθήματα. Και με αυτό το υλικό που επεξεργάζεται μέσα στον εγκέφαλο και στην ψυχή του δημιουργεί και εκφράζεται. Ο Δημιουργός του έργου είναι ο πομπός και ο θεατής της δημιουργίας είναι ο δέκτης. Και αυτή η συλλειτουργία είναι η προώθηση του πολιτισμού

Και το όφελος για το ανθρώπινο περιβάλλον είναι μεγάλο καθώς ο καθένας μας και κυρίως η νεολαία, μέσα από την επαφή με τα έργα τέχνης διαπαιδαγωγείται αβίαστα. Διδάσκεται πολιτισμό.

Το προϊόν της καλλιτεχνικής δημιουργίας δεν λειτουργεί στο κοινωνικό περιβάλλον μόνο ως αντικείμενο που ενσωματώνει μια αισθητική, μια πνευματική και μια οικονομική αξία.

Λειτουργεί ταυτόχρονα και ως σύμβολο και ως τέτοιο μας αφορά όλους.

Και τους δημιουργούς που βιώνουν τη μοναδική χαρά της δημιουργίας και τους χρήστες, στους οποίους αποκαλύπτεται η ευαισθησία και το μεγαλείο της ανθρώπινης ψυχής.

Ακόμη και για τους αμύητους η δημιουργία δεν παύει να λειτουργεί ως μια διαρκής νύξη για την πνευματική όψη της ανθρώπινης ύπαρξης, μια διαρκής υπόθεση στο πολιτισμικό γίγνεσθαι.

Στην πολιτιστική δημιουργία σμίγουν τα βιώματα από τη ζωή και το περιβάλλον των ανθρώπων και οι εμπειρίες του χθες με τις ανησυχίες και τους προβληματισμούς του σήμερα και μετουσιώνονται σε πολιτισμικά αγαθά υψίστης σημασίας για την πολιτιστική μας κληρονομιά και την ανάπτυξη του περιβάλλοντος και του πολιτισμού μας.

Η ομορφιά, η αρμονία και οι συμβολισμοί των έργων τέχνης λειτουργούν και σήμερα ως απάντηση στα έντονα παρακμιακά φαινόμενα, στα όλο και περισσότερο εμφανή συμπτώματα της βαθιάς κρίσης που χαρακτηρίζει την κοινωνία μας, το περιβάλλον και την εποχή μας. Μιας κρίσης άρρηκτα συνδεδεμένης με τις ευρύτερες κοινωνικές αναδιαρθρώσεις, με τους νέους τρόπους και τις νέες μορφές κινήσεων και ιδεών, με τις μεταβολές στην κλίμακα των κοινωνικών και περιβαλλοντικών αξιών, με τη μετατόπιση του Κέντρου βάρους της σύγχρονης κοινωνίας από τη γνώση και τη δημιουργία, στην πληροφορία και την είδηση, επιμελώς μάλιστα προσαρμοσμένων στις ανάγκες μιας αγοράς που λειτουργεί προς ορισμένες επικίνδυνα μονομερείς κατευθύνσεις.

Το σημερινό κοινωνικό περιβάλλον διακατέχεται από το σύνδρομο της απάθειας και ιδιώτευσης στην οποία οδηγούν η μορφή, η λειτουργία, το περιεχόμενο και ο τρόπος χρήσης των μέσων Μαζικής ενημέρωσης .

Και δεν θα έπρεπε να παραμείνει απαθής κανένας πολίτης μπροστά στο φαινόμενο της μαζικής κατανάλωσης πολιτιστικών υποπροϊόντων, αλλά αντίθετα υποχρεούται να ενθαρρύνει κάθε σοβαρή προσπάθεια πολιτιστικού χαρακτήρα.

Ο καθένας και κυρίως η πολιτεία.

Το περιβάλλον γίνεται αποδέκτης όλων αυτών των υποβαθμίσεων και η ζωή του σύγχρονου ανθρώπου τίθεται εκ νέου σε υποβάθμιση.

Οι παραδοσιακές δομές και ισορροπίες που κυριάρχησαν επί δεκαετίες στην οικονομική, κοινωνική και την πολιτιστική ζωή του σύγχρονου κόσμου αμφισβητούνται και επαναπροσδιορίζονται. Οι πολίτες αναζητούν καινούριο όραμα και προσδοκούν μια διαφορετική ποιότητα ζωής σ’ ένα πλέον κατάλληλο περιβάλλον.

Η πολιτιστική δημιουργία έχει και στις μέρες μας ευρύτερη διάσταση και δυναμική. Δίνει χρώμα, ουσία και περιεχόμενο στο άτομο και το κοινωνικό περιβάλλον.

Διευρύνει ορίζοντες, καλλιεργώντας τα ευγενέστερα στοιχεία της ανθρώπινης ύπαρξης και συμβάλλει αποφασιστικά στη διαμόρφωση της κοινωνικής συνείδησης. Έτσι αναπτύσσεται ο πολιτισμός.

Βρισκόμαστε στη δύσκολη συγκυρία της πολύπλοκης μεταβιομηχανικής κοινωνίας.

Και η τέχνη και ο πολιτισμός, δεν είναι μια πολυτελής, δευτερεύουσα πραγματικότητα, η οποία κινείται απλά και μόνο στο πεδίο της αισθητικής απόλαυσης. Είναι τα βασικά στοιχεία για τη θεμελίωση της συνοχής του κοινωνικού περιβάλλοντος.

Οι καλλιτέχνες, οι υπηρετούντες την οποιαδήποτε μορφή τέχνης ως ευαίσθητοι δέκτες των πόνων και των πόθων του ανθρώπου, με τις συνθέσεις των ήχων, των λέξεων, των σχημάτων, των χρωμάτων, των κινήσεων, διατυπώνουν υψηλά νοήματα, συμπυκνώνουν ιδέες και συναισθήματα, εκφράζουν το ωραίο και το αρμονικό.

Και δημιουργείται το θαυμαστό περιβάλλον. Και δημιουργείται το όραμα για ένα νέο πολιτισμό που θα θεραπεύσει και θα ανυψώσει εκ νέου τον άνθρωπο.

·         Στον ισολογισμό της πρώτης δεκαετίας του 21ου αιώνα διαπιστώνεται μια σειρά ελλειμμάτων που οδήγησαν τον κόσμο στη γνωστή μεγάλη κρίση. Ελλείμματα οικονομικά, θεσμικά, ελλείμματα αξιών, φαντασίας και ευαισθησίας, ελλείμματα στις ανθρώπινες σχέσεις.

Από την άλλη, η από χρόνια εξέλιξη, μπορεί να έφερε πολύ κοντά τις στέγες των σπιτιών, απομάκρυνε όμως, πάρα πολύ τις καρδιές των ανθρώπων.

Τα συντελούμενα πολλοί τα παρομοιάζουν με σεισμικές δονήσεις του περιβάλλοντος οι οποίες προκαλούν ρήγματα στο οικονομικοκοινωνικό- πολιτισμικό μας στερέωμα.

Από εμάς και από τη συμβολή του καθενός μας στην πολιτισμική ανάπτυξη συνανθρώπων και περιβάλλοντος θα εξαρτηθεί το εάν καταφέρουμε να γεμίσουμε με ελπίδες, αισιοδοξία και όνειρα το χάσμα που άνοιξε ο σεισμός.

Ο άνθρωπος είναι ο κινητήριος μοχλός. Σε αυτόν ανήκει το χρέος να κρατήσει την ισορροπία στη σχέση περιβάλλοντος και πολιτισμού για να εξασφαλίσει την ομορφιά της ζωής του.

Η Επιστήμη, οι Τέχνες, τα Γράμματα, η Γνώση, η Αγάπη για το Φως του πνεύματος και της Ζωής, με κυρίαρχο τον άνθρωπο, θα οδηγήσουν στην επιθυμητή προστασία του περιβάλλοντος και στην ανάπτυξη του Πνευματικού και του Τεχνοκρατικού πολιτισμού.

Γιατί η ΖΩΗ δεν είναι βιομηχανικό προϊόν.

Είναι έργο τέχνης, για την ποιότητα του οποίου ευθύνεται ο καθένας μας.

 

 

Ελευθερία Τζιάλλα - Μάντζιου

 

 

Βιβλιογραφία

 

1961.    Εταιρία Σύγχρονων εκδόσεων «Σύγχρονος οικογενειακός Σύμβουλος».

1963.    UNESCO. Η ιστορία της ανθρωπότητος τόμος 6^α.

1963.    UNESCO. Η ιστορία της ανθρωπότητος τόμος 6^β (Το κοινωνικά συστήματα).

1950.    Ν. Ι. Λούβαρι (Πολιτισμός – Πνευματικαί επιστήμαι). ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ. Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ – Αρχαίοι πολιτισμοί και τόποι.

1980.    Ιωάννη Δ. Πασσά. Το έγκλημα της επιστήμης.

1997.    Ελευθερίας Τζιάλλα – Μάντζιου: Τέχνη και Πολιτισμός. Εκδ. ΣΧΗΜΑ.

1980.    Ν. Δεσύλλα. ΗΠΕΙΡΟΙ – Αισθητική περιπλάνηση. ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΥΝΟΛΟ.