Πολιτισμός

"εκδηλώσεις"

Εργαστήριο Πέτρινης Δόμησης στα Τζουμέρκα

«Το μπουλούκι στο γεφύρι»

20-31/08,

Πλάκα, Τζουμέρκα

 

Η ομάδα ονομάζεται Μπουλούκι, μια λέξη που αναφέρεται στα σινάφια των μαστόρων που μετακινούνταν από τόπο σε τόπο σε αναζήτηση εργασίας, διαδίδοντας τις παραδοσιακές μορφές και βαθαίνοντας τη γνώση τους. Είναι μια διεπιστημονική συλλογικότητα που ασχολείται με τη μελέτη των παραδοσιακών τεχνικών δόμησης, τα ζητήματα προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς, της ανανέωσης και ανάδειξης του πολιτιστικού αποθέματος, καθώς και την κριτική διερεύνηση των στρατηγικών που εκδιπλώνονται στα εν λόγω πεδία. Με επίκεντρο τους θεματικούς αυτούς άξονες, η δράση της ομάδας περιλαμβάνει τη διεξαγωγή έρευνας, τη διοργάνωση εργαστηρίων, συνεδρίων και ευρύτερων δράσεων, την προώθηση έργων, σε συνεργασία με τις τοπικές κοινότητες και τους φορείς τους.

 

«Το Μπουλούκι στο Γεφύρι» είναι ένα 12ήμερο εργαστήριο για την πέτρινη δόμηση, το οποίο θα πραγματοποιηθεί σε χώρο κοντά στο γεφύρι της Πλάκας στα Τζουμέρκα της Ηπείρου, από 20 έως 31 Αυγούστου 2018. Τη δράση συνδιοργανώνουν το Μπουλούκι, ο δήμος Βορείων Τζουμέρκων και το Μετσόβιο Κέντρο Διεπιστημονικής Έρευνας (ΜΕ.Κ.Δ.Ε.) του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (Ε.Μ.Π.).

 

Το αντικείμενο του εργαστηρίου περιλαμβάνει το σύνολο της διαδικασίας μιας πέτρινης κατασκευής, δηλαδή την επιλογή του καταλληλότερου υλικού κατά την εξόρυξη, την επεξεργασία του με το πελέκημα και τον τρόπο δομής, το χτίσιμο.

Σχετικά με τον τρόπο δομής θα παρουσιαστούν τα τρία δομικά μέρη ενός πέτρινου γεφυριού:

1.      Το τόξο (με ξύλινο καλούπι)

2.      Τον τοίχο (με και χωρίς κονίαμα)

3.      Το λιθόστρωτο καλντερίμι (κατάστρωμα)

 

Στο εργαστήριο θα διδάξουν και θα επιβλέπουν τις κατασκευές που αναφέρθηκαν, έμπειροι και καταξιωμένοι μάστορες από την ευρύτερη περιοχή των Τζουμέρκων, ο καθένας από τους οποίους εξειδικεύεται σε κάποια από τις παραπάνω τεχνικές. Πρωτομάστορας του εργαστηρίου θα είναι ο Δημήτρης Λαγός από το Μιχαλίτσι, ενώ μαζί του θα διδάξουν συνολικά άλλοι οκτώ, μεταξύ των οποίων ο συντοπίτης του Χάρης Μπουμπουγιάννης, ο Χρήστος Τσέκας από τους Ραφταναίους, ο Πάτροκλος Πατσιούρας από το Ελληνικό και ο Δημήτρης Γεωργούλης από τους Χουλιαράδες.

Επίσης, στο χώρο του εργαστηρίου θα παρευρεθούν και παλιοί μάστορες της περιοχής, που έχουν πλέον αποσυρθεί από την ενεργό δράση, όπως ο Γιάννης Σκέντος από τους Μελισσουργούς, ο Λάμπρος Γιώτης από την Πράμαντα, Γιώργος Μεράντζας κι ο Σωτήρης Γιώτης από την Τσόπελα και αρκετοί άλλοι, οι οποίοι θα κάνουν μια μικρή προσπάθεια να μεταλαμπαδεύσουν το μεράκι τους για την τέχνη που υπηρέτησαν όλα αυτά τα χρόνια.

Παράλληλα με τα πρακτικά μαθήματα, το πρόγραμμα του εργαστηρίου θα υποστηριχθεί με μια σειρά διαλέξεων θεωρητικού, αλλά και τεχνικού περιεχομένου, από έγκριτους ακαδημαϊκούς, μεταξύ των οποίων:

• ο Μανώλης Κορρές, ομότιμος καθηγητής ιστορίας αρχιτεκτονικής της Σχολής Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ

• ο Δημήτρης Καλιαμπάκος, καθηγητής στη Σχολή Μηχανικών Μεταλλείων – Μεταλλουργών του ΕΜΠ και διευθυντής του Μετσόβιου Κέντρου Διεπιστημονικής Έρευνας

• ο Γεώργιος Σμύρης, επίκουρος καθηγητής ιστορίας αρχιτεκτονικής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

• ο Βασίλης Γκανιάτσας, καθηγητής αρχιτεκτονικών συνθέσεων & θεωρίας του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού, διευθυντής του εργαστηρίου αρχιτεκτονικής μορφολογίας στη Σχολή Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ

• η Έλενα Μαμάνη, αρχιτέκτονας και υποδιευθύντρια των Cultural Heritage without Borders στην Αλβανία.

• ο Σταύρος Μαμαλούκος, αναπληρωτής καθηγητής Ιστορίας Αρχιτεκτονικής  του Πανεπιστημίου Πατρών

• ο Θεόδωρος Παπαγιάννης, ομότιμος καθηγητής γλυπτικής της Σχολής Καλών Τεχνών της Αθήνας

• ο David Baxter, διευθυντής των Ευρωπαϊκών έργων του Ινστιτούτου Αποκατάστασης Ιστορικών Κτηρίων (IHBC)

Επιπλέον, στη διάρκεια του εργαστηρίου θα συμπεριληφθούν και πολιτιστικές εκδηλώσεις, οι οποίες θα ανακοινωθούν σύντομα.

Πρόταση εργαστηρίου πέτρινης δόμησης στα Τζουμέρκα

Η χρήση της πέτρας, ως κατεξοχήν υλικό δόμησης στην περιοχή των Τζουμέρκων, απέδωσε ένα ιδιαίτερο δομημένο περιβάλλον, που πέραν των φημισμένων οικιστικών συνόλων εκτείνεται στο σύνολο του ορεινού τόπου τον οποίο και μοιάζει να συγκροτεί σε ένα συνεκτικό όλο. Η κυρίαρχη παρουσία της πέτρας, μας ωθεί να διερωτηθούμε για τον υλικό πολιτισμό και την κοινωνική ιστορία της περιοχής, καθώς και για την άυλη πολιτιστική κληρονομιά της Τέχνης της Πέτρας: την παρουσία και τη δράση των Μαστόρων και των Μπουλουκιών, των επαγγελματικών ομάδων που ταξίδευαν κτίζοντας (και αντιστρόφως), βαθαίνοντας την τέχνη τους, διαδίδοντας τις πέτρινες μορφές, οικοδομώντας ένα πελώριο σύστημα γνώσης.

Η γνώση αυτή, υπήρξε άρρηκτα δεμένη με την πρακτική της πέτρινης δόμησης· με τα δεδομένα και την πραγματικότητα ενός συγκεκριμένου κάθε φορά έργου, γύρω από το οποίο εκδηλωνόταν και ένα έργο εκπαιδευτικό. Η υλοποίηση του έργου, η επεξεργασία της γνώσης και η διδασκαλία της τέχνης, εμφανίζονται έτσι αδιαχώριστες.  Είναι σαφές, ότι η γνώση αυτή υποχωρεί καθώς η πρακτική της πέτρας έχει εκτοπιστεί από τις νέες τεχνικές, τη διάδοση των σύγχρονων υλικών και ευρύτερα, από το μετασχηματισμό των οικονομικών όρων και των κοινωνικών σχέσεων που άλλοτε συντέλεσαν στην εδραίωση και την άνθισή της. Σημαντική παράμετρος στη διαδικασία αυτή, είναι πως οι ίδιες οι λίθινες κατασκευές –μαρτυρίες μιας εποχής και πυκνωτές μιας γνώσης– χάνονται ή αλλοιώνονται από τις νεότερες επεμβάσεις.

Η αναστήλωση του γεφυριού της Πλάκας (ένα έργο που θα κατασκευαστεί με αυστηρά παραδοσιακές μεθόδους) υπήρξε η αφορμή για να αναμοχλεύσουμε την τοπική γνώση και να αναζητήσουμε τους εναπομείναντες μάστορες που δύνανται και διατίθενται να μεταδώσουν τη γνώση αυτή, καθώς και τους νεότερους επαγγελματίες που σήμερα εργάζονται με την πέτρα. Σε αυτή την κατεύθυνση, η ομάδα Boulouki προχώρησε στην καταγραφή των επαγγελματιών της Πέτρας στην ευρύτερη περιοχή των Τζουμέρκων, σε μια προσπάθεια χαρτογράφησης και αξιολόγησης των φορέων της παραδοσιακής γνώσης. Κύρια σημεία ενδιαφέροντος σε αυτή την προσπάθεια υπήρξαν εξαρχής οι –μεγαλύτεροι σε ηλικία– μάστορες που έχουν την εμπειρία έργων όπου η πέτρα τίθεται ως κύριο δομικό στοιχείο αλλά και η κατασκευή συνολικά ακολουθεί τους παραδοσιακούς κανόνες και τρόπους.

Κύρια πρόθεση της δράσης – και προϋπόθεση για την επιτυχία της – είναι η σύνδεση με την τοπική κοινωνία· με την επικαιρότητά της, τις διαρκείς ανάγκες της, τις συμβολικές της αναφορές. Στο πλαίσιο αυτό επιδιώκεται η συσχέτιση με το γεφύρι της Πλάκας και το έργο της αναστήλωσής του. Το εργαστήριο προτείνεται να πραγματοποιηθεί σε χώρο πλησίον του γεφυριού, με το πρακτικό του αντικείμενο να εστιάζει στο σύνολο της διαδικασίας μιας λίθινης κατασκευής, ξεκινώντας από την επιλογή του κατάλληλου υλικού και την εξόρυξη του, μέχρι το πελέκημα και τον τρόπο δομής. Πιο συγκεκριμένα, εστιάζοντας στα κατασκευαστικά στοιχεία ενός γεφυριού, στο εργαστήριο θα παρουσιαστούν τα τρία στοιχειώδη κατασκευαστικά και δομικά του μέρη, ήτοι το κτίσιμο του τόξου με την βοήθεια ξύλινου καλουπιού, το κτίσιμο του τοίχου και η κατασκευή του λιθόστρωτου καταστρώματος.

Παράλληλα με τα πρακτικά μαθήματα, το πρόγραμμα του εργαστηρίου θα υποστηριχθεί με μια σειρά διαλέξεων θεωρητικού αλλά και τεχνικού περιεχομένου από έγκριτους ακαδημαϊκούς. Το εργαστήριο απευθύνεται εκτός από τους ντόπιους πετράδες – για τους οποίους είναι δωρεάν και στους οποίους παρέχονται κίνητρα για την παρακολούθησή του –  και σε ανθρώπους που ενδιαφέρονται για την παραδοσιακή αρχιτεκτονική, την αρχιτεκτονική κληρονομιά και την πολιτισμική διαχείριση. Έπειτα από ανοικτή πρόσκληση, θα επιλεγούν 16 συμμετέχοντες. Κατά τη διάρκεια των εργασιών, εκτός των άλλων, θα τεθούν προς συζήτηση τα θέματα της προώθησης και της προβολής του μνημείου και του εργοταξίου της αναστήλωσης, της προστασίας και της ανάδειξης των λιθοσωμάτων του κατεστραμμένου γεφυριού, της πιθανής αξιοποίησης του μεταλλότυπου που θα χρησιμοποιηθεί για την αναστήλωση, καθώς και τη διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου του μνημείου και της πρόσβασης σε αυτό. Οι ιδέες και οι προτάσεις που θα προκύψουν θα παρουσιαστούν από τους συμμετέχοντες  στο τέλος του εργαστηρίου και θα κατατεθούν στους εμπλεκόμενους φορείς.

Περαιτέρω, το εργαστήριο αυτό προτείνεται να λειτουργήσει και ως αφορμή, ώστε νέοι επαγγελματίες και επιστήμονες από την Ελλάδα και το εξωτερικό, να έρθουν σε επαφή και με άλλες πτυχές της παράδοσης των Τζουμέρκων. Στην κατεύθυνση αυτή προτείνονται επισκέψεις σε χώρους πολιτισμού, καθώς και ο συντονισμός με δράσεις των τοπικών συλλόγων: ήδη ο πολιτιστικός σύλλογος του Προσηλίου έχει προτείνει να συμπεριλάβει μια κινηματογραφική προβολή στον ευρύτερο χώρο του εργαστηρίου, στα πλαίσια του φεστιβάλ που διοργανώνει την εποχή αυτή.

Ένας ακόμη στόχος της δράσης αυτής είναι να συνεισφέρει στην ενεργοποίηση και την προετοιμασία του έμψυχου δυναμικού της περιοχής  ενόψει της επικείμενης αναστήλωσης του γεφυριού αξιοποιώντας τις πολλαπλές ευκαιρίες που παρέχει ένα  γεγονός τέτοιας σημασίας. Με άλλα λόγια, εκτός από μια μοναδική ευκαιρία για την ανάδειξη της τέχνης της πέτρας, το έργο δίνει πρόσφορο έδαφος για την κινητοποίηση της τοπικής κοινωνίας και το άνοιγμα του διαλόγου γύρω από τις ανάγκες και τις προοπτικές της περιοχής. Υπό την οπτική αυτή, το εργοτάξιο του γεφυριού μπορεί να γίνει ένας τόπος συνάντησης μαστόρων και ακαδημαϊκών, φοιτητών, κατοίκων και μαζικών φορέων, καθιστώντας το εγχείρημα αυτό κτήμα πολλών και διαφορετικών ομάδων.

Μπουλούκι, 

Χριστόφορος Θεοχάρης – Πολιτικός Μηχανικός,

Μίνα Κουβάρα – Αρχιτέκτονας,

Γρηγόρης Κουτρόπουλος – Αρχιτέκτονας,

Παναγιώτης Κωστούλας – Αρχιτέκτονας,

Ίωνας Σκλαβούνος – Αρχιτέκτονας

 

Υ.Γ. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τη δράση αυτή μπορείτε να ανατρέξετε στην ιστοσελίδα: https://boulouki.org/gr/ , όπως και στη σελίδα στο facebook: Boulouki.

Εβίτα Θεοχάρη  – Εκπαιδευτικός,

Ιωάννινα,

Ιούνιος 2018