Ίδρυμα « Ιωσήφ και Εσθήρ
Γκανή »
Κατερίνα Κούρου - Αριστούλα Μπέτη
«Δωδεκαήμερο: Στιγμές Παράδοσης και Εθίμων»
Επιμέλεια εκθέσεων Κατερίνα Κούρου - Αριστούλα
Μπέτη
Διάρκεια έκθεσης: 15.01.2025 – 25.02.2025
Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα έως Παρασκευή 9.00 πμ έως
2.00 μμ
Τετάρτη 6.00μμ - 9.00μμ
Τηλέφωνο: 26510 36517
Η Αικατερίνη Κούρου
γεννήθηκε στο 1988 στα
Ιωάννινα. Φοίτησε στο Τμήμα Φωτογραφίας & Οπτικ/κών Τεχνών στο Τ.Ε.Ι.
Αθήνας, απ’ όπου αποφοίτησε το 2013. Εργάζεται ως freelance φωτογράφος.
Η Αριστούλα Μπέτη γεννήθηκε στο 1988 στα
Ιωάννινα.
Ένας πολιτισμός μπορεί να ιδωθεί μέσα από το πρίσμα των τελετών και
τελετουργιών του που αφορούν τόσο στον κύκλο της ζωής όσο και σε εκείνον
της φύσης. Κύριος στόχος μας ήταν να έρθουμε σε επαφή με την ανθρώπινη
δημιουργικότητα, ως ανώνυμη αυτοσχεδιαστική αναδημιουργία, όπως
κληρονομήθηκε από γενιά σε γενιά μέσω κοινωνικών και θρησκευτικών
πρακτικών, εορταστικών εκδηλώσεων και πανάρχαιων τελετουργιών στην
Ελλάδα.
Στις μέρες μας στα
βόρεια της Ελλάδας -σε ένα σταυροδρόμι πολιτισμών στο περιθώριο της
Ευρώπης- λαμβάνουν χώρα διάφορες πρακτικές, έθιμα, παγανιστικές ή
θρησκευτικές γιορτές κατά το διάστημα των 12 ημερών μεταξύ των
Χριστουγέννων και των Θεοφανίων, μια περίοδος γνωστή ως «Δωδεκαήμερο».
Τα έθιμα αυτά ανάγονται σε πρωτόγονες αγροτικές τελετές, έχοντας τις
ρίζες τους στη λατρεία του θεού Διονύσου. Ο σκοπός αυτών των
τελετουργιών είναι, κυρίως, να γιορτάσουν τη μετάβαση από τον χειμώνα,
το σκοτάδι, τη στειρότητα και τον θάνατο, στην άνοιξη, το φως, τη
γονιμότητα και τη ζωή.
Οι «Μωμόγεροι» είναι
ίσως η πιο γνωστή και δημοφιλής θεατρική παράσταση που έχει καταγραφεί.
Η τελετουργία του εθίμου χρονολογείται στην αρχαιότητα και συνδέεται με
τον Έλληνα θεό Διόνυσο. Το ποντιακό αυτό έθιμο απεικονίζει με σατιρικό
τρόπο τον ερχομό του νέου έτους και την αναγέννηση της φύσης. Αναβιώνει
ακόμα και σήμερα ιδιαίτερα στις βόρειες περιοχές της χώρας όπου
διαμένουν Έλληνες Πόντιοι μετά την υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών
μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας
το 1922.
Σύμφωνα με το έθιμο, οι Μωμόγεροι αποτελούνται
από έναν Αρχηγό και δώδεκα χορευτές, οι οποίοι συμβολίζουν τους 12 μήνες
του έτους και είναι ντυμένοι με διάφορες φορεσιές.
Το έθιμο στις μέρες μας αποτελεί, επιπλέον, μια δημόσια πρακτική
μέσω της οποίας προωθείται η συμμετοχή των νέων του οικισμού σε ομαδικές
εκδηλώσεις, επιτρέποντας μεταξύ άλλων τη διαδικασία κοινωνικοποίησής
τους.
Στα Αλωνάκια, ένα
χωριό της Κοζάνης, το έθιμο αυτό λαμβάνει χώρα την παραμονή της
Πρωτοχρονιάς και την 1η Ιανουαρίου. Οι Μωμόγεροι φτάνουν στο νεκροταφείο
στο τέλος της ημέρας για να τιμήσουν τη μνήμη των προγόνων τους, ενώ
χορεύουν και τραγουδούν γύρω από τους τάφους.
Αν και ο
Philippe
Ariès μας
πληροφορεί
για
τη Δύση
ότι
«το
1231 , το
Συμβούλιο της Ρουέν απαγόρευσε τον χορό σε
νεκροταφεία η
εκκλησίες
υπό τον
φόβο του αφορισμού», στη σύγχρονη Ελλάδα οι άνθρωποι εξακολουθούν να
χορεύουν και να τραγουδούν γύρω από τους τάφους. Μόλις
σταματούν τα μουσικά όργανα, οι Μωμόγεροι ανάβουν τα κεριά στα
μνήματα των νεκρών τους, σαν ωδή παρουσίας μιας μεγάλης απουσίας. Ανήμερα των Θεοφανίων, στο Μοναστηράκι της Δράμας, γίνεται μια
ιεροτελεστία γνωστή ως «Αράπηδες», η οποία αντιπροσωπεύει τη μάχη της
ζωής και του θανάτου. Η ομάδα των συμμετεχόντων ονομάζεται «Τσέτα»
(ομάδα). Με το ξημέρωμα, νεαροί άντρες και παιδιά ντύνονται ολόκληροι με
χαρακτηριστικές κάπες, φορώντας ψηλές κουκούλες από δέρμα κατσίκας και
κρεμάνε βαριά κουδούνια
γύρω
από τη μέση τους. Επιπλέον, φορούν χειροποίητες μάσκες που
αντιπροσωπεύουν τους προγόνους τους και οι οποίες λειτουργούν ως γέφυρα
για το πέρασμα στον κόσμο των πνευμάτων.
Αν και, από τη Βυζαντινή περίοδο, η Ορθόδοξη
Εκκλησία έχει καταδικάσει τις μάσκες ζώων, οι άνθρωποι σε αυτά τα χωριά
εξακολουθούν να τις φορούν σε τελετουργίες. Στις 6 το πρωί οι Αράπηδες
βγαίνουν μέσα από σοκάκια χορεύοντας, προμηνύοντας την αναγέννηση της
φύσης, ενώ για άλλη μια φορά η τελετουργία τελειώνει στο νεκροταφείο.
Κατερίνα Κούρου Αριστούλα Μπέτη