Ίδρυμα « Ιωσήφ και Εσθήρ Γκανή »
Έκθεση Νίτσας Σινίκη – Παπακώστα
« Παλιά Γιάννινα »
Διάρκεια
έκθεσης: 03 .10.2025 – 31.10.2025
Ώρες λειτουργίας:
Δευτέρα έως Παρασκευή 9.00 πμ έως 14.00
μμ
Τετάρτη 6.00 μμ - 9.00
Η Μουσική του Νίκου Χουλιαρά "Η Κούπα" προστέθηκε από τον Ναπολέοντα Ροντογιάννη
«ευχαριστούμε για την παραχώρηση»
Εάν δεν παίζει με το άνοιγμα της σελίδας, πατήστε το βελάκι για να ξεκινήσει!!!
Παλιά Γιάννινα
Με αφορμή την έκθεση των σχεδίων μου
στο ίδρυμα Εσθήρ Γκανή, σχετικά με την πόλη που γεννήθηκα τα Γιάννινα,
έγραψα
περιληπτικά γενικά για την ιστορία της
πόλης, για την αγορά της, για τους δρόμους και τα σπίτια της, καθώς και
άλλες λεπτομέρειες, που πιστεύω θα βοηθήσουν. Τα σχέδια έγιναν όλα εκ
του φυσικού με σινική μελάνι, από το 1965 ως το 1984.
Τα Γιάννινα , μαζί με τη λίμνη και το
Νησί με τα περίφημα βυζαντινά μοναστήρια, κατέχουν το κέντρο του
ομώνυμου οροπεδίου, το οποίο βρίσκεται στη μέση περίπου της Ηπείρου.
Το οροπέδιο αυτό ήταν γνωστό από τους
αρχαίους χρόνους, αφού εδώ αναπτύχθηκαν δύο σπουδαίες Μολοσσικές πόλεις,
η Τέκμων και η Πασσαρών. Λέγεται ότι αργότερα, κατά το 530μ.Χ. , ο
αυτοκράτορας Ιουστινιανός , θέλοντας να προστατεύσει αμυντικά το κράτος
του, χτίζει το κάστρο, ιδρύοντας έτσι τη σημερινή πρωτεύουσα της
Ηπείρου.
Ο πυρήνας της πόλης ήταν μέσα στο
κάστρο, Οι διάφοροι πόλεμοι με τις καταστροφές τους και αργότερα η
αμέλεια είχαν σαν αποτέλεσμα την εξαφάνιση των περισσότερων βυζαντινών
υπολειμμάτων του. Οι 18 ναοί που υπήρχαν μέσα στο κάστρο κατεδαφίστηκαν
από τα θεμέλια το 1611, μετά την επανάσταση του Φιλοσόφου. Στη θέση που
βρίσκονται σήμερα τα δύο τζαμιά υπήρχαν χριστιανικοί ναοί. Στο Φετιγιέ
τζαμί ήταν χτισμένος από το 1205 ο ναός του Αρχάγγελου Μιχαήλ. Στη θέση
του Ασλάν τζαμιού ήταν ο ναός του Αγίου Ιωάννη.
΄Όλοι οι χριστιανοί καστρινοί
εκδιώχθηκαν και άρχισαν να χτίζουν μαχαλάδες γύρω άπ΄ αυτό.
Η πόλη σταδιακά μεγάλωνε.
Η αγορά.
Η γεωγραφική θέση των Ιωαννίνων της
έδινε ένα μεγάλο εμπορικό πλεονέκτημα. Ήταν ένας διαμετακομιστικός
σταθμός των καραβανιών, πρώτον προς τη δύση ( Ιταλία) με τα λιμάνια της,
Σαλαώρα και Σαγιάδα, δεύτερον ανατολικά προς Θεσσαλονίκη και
Κωνσταντινούπολη και τρίτον προς κ. Ευρώπη μέσω Γρεβενών. Η μεγάλη
ανάπτυξη του εμπορίου έφερε πλούτο και ιδιαίτερη ανάπτυξη στα γράμματα.
Εκτός από εμπορικό κέντρο τα Γιάννινα
με τα σχολεία τις βιβλιοθήκες και τους
δασκάλους τους εξελίχθηκαν και σε ένα θαυμαστό κέντρο γραμμάτων.
Η αγορά αναπτύχθηκε στους οδικούς
άξονες των εισόδων της πόλης, βοράς- νότος (Ανεξαρτησίας) και νότος-
δύση ( Αβέρωφ ). Το κέντρο της σηματοδοτούσε το αρχαιότερο τζαμί της
πόλης, το Μπαϊρακλή τζαμί, που βρισκόταν στη διασταύρωση της
Ανεξαρτησίας με τη Λόρδου Βύρωνος. Εδώ ήταν η ψυχή της αγοράς. Εδώ
γινόταν το μεγάλο παζάρι, οι συναντήσεις, οι συναλλαγές… Σιγά σιγά η
αγορά μεγάλωσε. Χτίστηκαν χάνια, στοές, λουτρά. Τα στενά σοκάκια γέμισαν
μαγαζιά. Την εποχή του Αλή πασά, λέγεται, ότι η αγορά των Ιωαννίνων ήταν
από τις σπουδαιότερες των Βαλκανίων και ότι ο πληθυσμός της πόλης έφτανε
τους 45.000 κατοίκους.
Δύο ήταν οι μεγάλες καταστροφές της
αγοράς. Η μία το 1820, όταν ο Αλή πασάς, θέλοντας να προφυλαχτεί από τα
σουλτανικά στρατεύματα που τον πολιορκούσαν, έκαψε και ισοπέδωσε όχι
μόνο την αγορά αλλά και τα Γιάννινα. Το μοναδικό αρχοντικό που σώθηκε
ήταν το « αρχοντικό του Δεσπότη» διότι ήταν χτισμένο μακριά από το
κέντρο. Σήμερα βρίσκεται ερειπωμένο στην οδό Πινδάρου. Η αγορά μαζί με
τα σπίτια άρχισαν να χτίζονται ξανά μετά το 1822, χρονολογία δολοφονίας
του Αλή πασά.
Η δεύτερη καταστροφή της αγοράς έγινε
το 1869 από τον Ρασήμ πασά. Αυτός, θέλοντας να την εξευρωπαΐσει, έβαλε
και την πυρπόλησαν. Λέγεται ότι κάηκαν 1.800 ακίνητα, 20 χάνια, 43
φούρνοι, καφενεία, στοές. Η αγορά χτίστηκε λιθόκτιστη για πυροπροστασία
με ένα όροφο, όπως ακριβώς σώζεται ως σήμερα.
Τα σπίτια.
Τα σπίτια των κατοίκων, σε γενικές
γραμμές χωρίζονταν σε τρεις κατηγορίες, ανάλογα με την οικονομική
κατάσταση των ιδιοκτητών. Ήταν τα λαϊκά, τα νοικοκυρόσπιτα και τα
αρχοντικά.
Τα λαϊκά, που ήταν και τα περισσότερα,
ήταν χτισμένα μέσα στο κάστρο και στις απόμακρες γειτονιές. Έβλεπαν στο
δρόμο και είχαν μικρή αυλή με τους απαραίτητους βοηθητικούς χώρους. Στον
όροφο υπήρχε ανοιχτή συνήθως κρεβάτα και ένα η δύο δωμάτια.
Τα νοικοκυρόσπιτα ανήκαν αναλόγως σε
ανθρώπους της μεσαίας κοινωνικής τάξης. Ήταν πάντα χτισμένα έξω από το
κάστρο. Ήταν άνετα με περισσότερα δωμάτια στον όροφο με προσεγμένη
διακόσμηση και τζάκι. Είχαν επίσης μεγάλη αυλή με πηγάδι και πολλούς
βοηθητικούς χώρους.
Τα αρχοντόσπιτα ανήκαν σε πλούσιους
εμπόρους που ταξίδευαν στο εξωτερικό, καθώς και σε μέλη της οικογένειας
του πασά. Ήταν χτισμένα σε μεγάλα οικόπεδα με αυλές και κήπους. Η κάτοψη
τους σχημάτιζε το γράμμα Π η Γ. Το ισόγειο ήταν χτισμένο από
καλοπελεκημένη πέτρα με τοξοστοιχίες να στηρίζουν τον όροφο.
Χαρακτηριστικό όλων των αρχοντικών ήταν η αντικριστή πέτρινη σκάλα που
σε ανέβαζε στη μεγάλη κρεβάτα του ορόφου. Αυτή επικοινωνούσε με τα
χειμωνιάτικα και καλοκαιρινά δωμάτια, τα οποία είχαν σκαλιστά ταβάνια
και τζάκια.
Η όψη όλων των σπιτιών από την πλευρά
του δρόμου ήταν λιτή, ενώ από την πίσω πλευρά που βρίσκονταν η αυλή ήταν
πιο περίτεχνη. Η διαμόρφωση αυτή των χώρων με τις κλειστές αυλές και του
πάντα ψηλούς τοίχους υπαγορεύονταν αναγκαστικά από τον αυστηρό και
περιορισμένο τρόπο ζωής του γιαννιώτη που επί 483 χρόνια ήταν υπό
τουρκική κατοχή.
Τα υλικά κατασκευής των γιαννιώτικων
σπιτιών ήταν ο ασβεστόλιθος της γύρω περιοχής των Ιωαννίνων, το ξύλο από
το Ζαγόρι και το Μέτσοβο και τα κεραμίδια από πηλό της περιοχής. Όλα τα
άλλα υλικά ( σιδερικά, τζάμια, χρώματα ) ήταν εισαγωγής.
Οι οικοδόμοι ήταν όλοι από τα χωριά της
Κόνιτσας και των Τζουμέρκων. Ήταν οι άνθρωποι που ταξίδευαν καλοκαίρι
χτίζοντας τα στερεά τοξωτά γεφύρια, τις εκκλησιές τα σπίτια σε όλη την
Ελλάδα και τα Βαλκάνια. Ήταν οι άνθρωποι που με ταξίδια τους και τις
εμπειρίες μπόλιασαν και δημιούργησαν την Ηπειρωτική Λαϊκή Αρχιτεκτονική.
Ο Ιταλός περιηγητής Φραγκίσκο Γκουιτσιαρντίνι,
σε μια επίσκεψή του στα Γιάννινα, το 1900 γράφει: «Οι δρόμοι εκεί δεν
είναι ούτε πλατιοί ούτε ίδιοι και τα πλευρά τους σχηματίζονται από
σπίτια, που έχουν, τα περισσότερα, δύο πατώματα ή από τοίχους, που
περιβάλλουν σαν μάντρες κήπους και στο βάθος είναι το σπίτι. Όλα τα
σπίτια της πόλης έχουν κήπους, μέσα στους οποίους φυτρώνουν ρωμαλέα
πλατάνια, αύλανθοι, συκαμιές, ακακίες, που σκεπάζουν τους δρόμους με
δροσερή σκιά και δίνουν στην πόλη, όταν τη βλέπεις από απόσταση, την όψη
μιας πρασινάδας, που εδώ κι εκεί δεσπόζεται από τις κορφές των ψηλών
οικοδομών».
Η πόλης μας, ως το 1960 περίπου, στο
σύνολό της, έμοιαζε με την παραπάνω περιγραφή. Από τότε κατεδαφίστηκαν
και κάηκαν σπίτια και εξαφανίστηκαν ολόκληρες γειτονιές. Ο μόλος με τα
μεγάλα πλατάνια είναι ένα ανέπαφο κομμάτι. Περνάς την κυρά-Φροσύνη και
κάτω από τη σκιά του κάστρου φτάνεις στη Σκάλα, περπατάς ανάμεσα από τα
πέτρινα σπίτια της Σιαράβας και από δω πλέον αρχίζει και το τέλος της
μικρής μας πόλης…
Στα σχέδια που ακολουθούν υπάρχει η
αγάπη μου για την πόλη που γεννήθηκα και που ζώ. Είναι τα Γιάννινα της
γενιάς μου που έζησε τη μεγάλη αλλαγή της πόλης αυτής.Είναι λίγες γωνιές
που πρόλαβα να σχεδιάσω από τα παλιά Γιάννινα. Πιστεύω, μέσα από τα δικά
μου μάτια, να μπορέσει να δει κανείς στενά και σπίτια που άλλοτε
προσπερνούσε βιαστικά, να προσέξει πόρτες… παράθυρα… που δεν έδινε
σημασία.
Ας ξεκινήσουμε λοιπόν, μαζί μέσα από
τα σχέδια της έκθεσης να πάμε στην αγορά , στα χάνια, στις στοές, στις
παλιές γειτονιές, να ανοίξουμε τις βαριές αυλόπορτες, να μπούμε στις
δροσερές αυλές και τα χαγιάτια, να ανέβουμε στις φωτεινές κρεβάτες, να
σταθούμε για λίγο στα Γιάννινα που χάθηκαν, στα Γιάννινα που έφυγαν και
ακολούθησαν αναγκαστικά την πορεία του υπόλοιπου ελληνικού χώρου.
Νίτσα Σινίκη – Παπακώστα
Το σπίτι αυτό χτίστηκε
επί τουρκοκρατίας και ήταν το αρχοντικό του Χαρεϊντίν πασά……
Θυμάμαι πως όταν ήθελα να πάω στην Πλατεία , διάλεγα αυτόν τον δρόμο ,
για να περνώ κάτω από την γέφυρα , που παλιά ήταν πνιγμένη στα
τριαντάφυλλα , τον κισσό και το πράσινο……
Νίτσα Σινίκη - Παπακώστα
Το αρχοντικό Πυρσινέλλα
βρίσκεται στη συμβολή των δρόμων Αραβαντινού και Παπάζογλου. Χτίστηκε κατά το 1830…..
Νίτσα Σινίκη - Παπακώστα
Από τους αρχαίους χρόνους
το κέντρο του σπιτιού ήταν η αυλή με την κρεβάτα. Για το Γιαννιώτη οι
δύο αυτοί χώροι έπαιζαν το σπουδαιότερο ρόλο στην καθημερινή του ζωή…
Μία τέτοια αυλή ήταν σε σπίτι στην οδό Αρχιμανδρείου…..
Νίτσα Σινίκη – Παπακώστα
Ίδρυμα «Ιωσήφ και Εσθήρ Γκανή» Σούτσου 26 Τ.Κ: 45444
Διάρκεια έκθεσης:
03.10.2025 – 31.10.2025
Ώρες λειτουργίας
Δευτέρα έως Παρασκευή 9.00 πμ έως 14.00 μμ
Τετάρτη 6.00μμ - 9.00μ
Τηλέφωνο: 26510 36517
Email:
idrymagani@gmail.com
fb:
idrymagkani
You Tube:
@idrymagani
site:
www.idrimagani.gr