αρχική  Γιάννενα  100 Χρόνια Ελεύθερα Γιάννενα Ευεργέτες  γράμματα και τέχνες  Πολιτισμός  σύγχρονα θέματα 
ελεύθερο-Πανεπιστήμιο  Ιχνηλατώντας την Ιστορία φωτογραφίες Γιάννενα-Ήπειρος  νέα  επικοινωνία  νέες καταχωρίσεις 
συνδέσεις VIDEO του site στο YouTube Αφιερώματα παγκόσμια κρίση facebook

Ο Φιλοκτήτης του Σοφοκλή και ο πρόεδρος Ομπάμα

Γράφει ο Κωστής Καζαμιάκης

Ο Σοφοκλής γιατρός και φάρμακο.

Inter arma silent leges. Όταν μιλάνε τα όπλα οι νόμοι σιωπούν.

Ο Σοφοκλής (496- 406 π.Χ.) το 409 π.Χ. έλαβε με τον «Φιλοκτήτη» το πρώτο βραβείο στα Μεγάλα ή εν Άστει Διονύσια. Ήταν τότε 87 ετών.

Λίγα λόγια για την τραγωδία «Φιλοκτήτης» του Σοφοκλή:  Τα σχετικά με τον βασιλιά Φιλοκτήτη αντλούνται κυρίως από τα μυθολογικά του Τρωικού πολέμου. Καθώς οι Έλληνες ταξίδευαν με τα πλοία τους για την Τροία  αγκυροβόλησαν σ` ένα νησί για να προσφέρουν θυσία. Εκεί ένα φίδι δαγκώνει τον Φιλοκτήτη. Ο ήρωας πονά φριχτά και οι σύντροφοι του, με προτροπή του Οδυσσέα, τον αφήνουν μόνο και αβοήθητο και φεύγουν. Ο πόλεμος δεν περιμένει έναν δυστυχή τραυματία όποιος και να είναι αυτός.  Και ο «αδυσώπητος» Ηράκλειτος μας θυμίζει: «Πόλεμος πάντων μεν πατήρ εστί, πάντων δε βασιλεύς. Και τους μεν θεούς έδειξε, τους δε ανθρώπους, τους μεν δούλους εποίησε, τους δε ελευθέρους». Σε όλη τη διάρκεια του Τρωικού πολέμου, σχεδόν 10 χρόνια, ο Φιλοκτήτης μένει μόνος του με την αγιάτρευτη πληγή του, έμπλεος οργής  για την προδοσία και την υποκρισία των συντρόφων του. Η μεγάλη του δύναμη, χάρις στην οποία επεβίωσε, ήταν η σωματική του ρώμη και τα ανίκητα όπλα του που του είχε χαρίσει ο Ηρακλής. Να όμως που ο πόλεμος δεν τελειώνει γιατί, όπως είπε  ο μάντης Έλενος, μόνο με τα όπλα του Ηρακλή, που τα έχει ο Φιλοκτήτης, θα «πέσει» η Τροία. Έτσι οι «κρατικοί» αρχηγοί Αγαμέμνων, Μενέλαος, Οδυσσέας, Νέστωρ και όλοι οι άλλοι αποφασίσουν ομόφωνα να προσέλθουν  ικέτες σ` αυτόν που πρόδωσαν, που εγκατέλειψαν σ` ένα ακατοίκητο νησί, να πέσουν στην ανάγκη του,  για να πάρουν με πειθώ ή με δόλο τα όπλα του Ηρακλή. Αργότερα και για άλλο θέμα, η περιπεπλεγμένη Πυθία θα πει στον Φίλιππο Β` της Μακεδονίας : Αργυραίς λόγχαις μάχου και πάντων κρατήσεις. Να μάχεσαι με αργυρές λόγχες ( να δωροδοκείς) και θα επικρατήσεις σ` όλες τις μάχες. Πανουργία, δόλος, δωροδοκία, μέσα στο παιχνίδι, σχεδόν νόμιμα και αποδεκτά!

Όπλα- πόλεμος σε ισορροπία και κατά τον Κικέρωνα: Inter arma silent leges. Όταν μιλάνε τα όπλα οι νόμοι σιωπούν.

Ποιος όμως θα πάει να φέρει τα όπλα που ζητά ο μάντης; Μα ποιος άλλος; Ο Οδυσσέας ο πολύτροπος. Αυτός πρότεινε να εγκαταλείψουν τον Φιλοκτήτη, αυτός έχει τον τρόπο να τον πείσει ώστε να προσφέρει τα όπλα του. Ο Οδυσσέας είναι γνήσιο πολιτικό ον, αυτά που έλεγε έχει την ικανότητα να τα αναιρεί  και να υποστηρίζει τα ακριβώς αντίθετα. Ο Οδυσσέας παίρνει μαζί του τον νεαρό γιο του Αχιλλέα Νεοπτόλεμο και πάνε να πείσουν τον Φιλοκτήτη. Αυτός όμως είναι ανένδοτος. Τον πρόδωσαν, τον εγκατέλειψαν εδώ και δέκα χρόνια και τώρα τι θέλουν; Θέλουν να του πάρουν ότι του έμεινε. Ότι τον κρατάει στη ζωή. Ζητάνε τα ανίκητα όπλα του. Ο Νεοπτόλεμος προσπαθεί να τον πείσει και ο Οδυσσέας χρησιμοποιεί τα πολιτικά του αγαπημένα τεχνάσματα: Δόλο, πονηριά, εκβιασμό, ψυχολογική βία. Ο Φιλοκτήτης έχει, κυριολεκτικά, ανοικτές πληγές. Το πρόβλημα είναι μεγάλο και άλυτο. Η λύση έρχεται με τον από μηχανής θεό, τον ισόθεο Ηρακλή που ήταν και ο αρχικός κάτοχος των όπλων. Το αιώνιο επιχείρημα δεσπόζει. Για να κερδίσουμε αυτόν τον πόλεμο πρέπει να «αναβαθμίσουμε» τα όπλα μας. Μια ιστορία που δεν τελειώνει ποτέ: εξοπλισμοί, εξοπλισμοί, εξοπλισμοί..

Έσχατα εσχάτων κακά. Στ. 55- 99.

Οδυσσέας: Εσύ Νεοπτόλεμε πρέπει να πλανέψεις την ψυχή του Φιλοκτήτη και να τον ξεγελάσεις με τα λόγια σου. Μην του κρύψεις πως είσαι του Αχιλλέα ο μοναχογιός. Στον πατέρα σου ο Φιλοκτήτης έχει μεγάλη εκτίμηση. Αν ο Φιλοκτήτης  απορήσει  για το πώς βρέθηκες εδώ πες του ψέματα, ότι έφυγες από τους Αχαιούς γιατί σε γέλασαν, θα σε πιστέψει, αφού και αυτόν τον γελάσαμε και τον αφήσαμε μόνο κι έρημο σ` ένα ακατοίκητο νησί. Πες ότι μισείς τους Αχαιούς αφού με δόλο και ψέματα σε φέρανε στην Τροία, γιατί τάχα, η παρουσία σου ήταν απαραίτητη για την άλωση της λαμπρής πόλης του Πριάμου. Και αφού έφτασες στην Τροία, έφηβος ακόμα, δε σου έδωσαν τα τιμημένα όπλα του αδικοσκοτωμένου πατέρα σου, που τόσο δικαιολογημένα απαιτούσες, αλλά τα έδωσαν σε μένα. Μη διστάσεις να μας βλαστημάς και να μας καταριέσαι με τα χειρότερα λόγια. Όσο πιο πολύ θα μας βρίσεις τόσο περισσότερο θα ευχαριστηθώ αφού θα πετύχουμε το σκοπό μας, να του πάρουμε ξεγελώντας τον, τα όπλα και να κατακτήσουμε επιτέλους, την Τροία. Αν δεν πράξεις έτσι ακριβώς όλοι οι Αργείοι θα γεμίσουν λύπη. Ένα στρατήγημα πονηρό πρέπει να σκαρφιστώ για να τον ξεγελάσουμε. Πρέπει να τον πλησιάσεις και να μιλήσεις μαζί του με θάρρος και σιγουριά. Αν τον πλησιάσω εγώ θα με τσακίσει με τα ανίκητα όπλα του και μαζί μ` εμένα θα χαθείς κι εσύ. Γνωρίζω παιδί μου ότι αυτά δεν είναι του φυσικού σου, δεν μπορείς να συμπεριφερθείς δολίως και να μιλήσεις μια γλώσσα που δε σου ταιριάζει. Πρέπει όμως να τολμήσεις γιατί η νίκη είναι φάρμακο που θα μας θεραπεύσει όλα μας τα τραύματα. Προσπάθησε για λίγο να γίνεις πιστευτός με ψέματα και γλυκερά λόγια και έπειτα θα είσαι πάλι ο πλέον ενάρετος σ` όλον τον κόσμο.

Νεοπτόλεμος: Οδυσσέα, γιε του Λαέρτη, υποφέρω και θλίβομαι ακούγοντας για τέτοια καμώματα. Δεν θέλω να κάνω τέτοια πράγματα, τα αποστρέφομαι, δε μου ταιριάζουν, σκέψου, αναλογίσου ότι ο πατέρας μου ήταν ο μέγας Αχιλλέας που κέρδιζε με ευθύ κι όχι πλάγιο τρόπο κάθε μάχη. Όμως τόσοι είμαστε εδώ κι αυτός ο δυστυχής είναι μόνος και με σοβαρό τραύμα στο ένα πόδι. Ας αφήσουμε λοιπόν τα ψεύτικα λόγια και ας τον συλλάβουμε παίρνοντας του και τα όπλα που ζητάμε. Πεμφθείς γε μέντοι σοι ξυνεργάτης οκνώ / προδότης καλείσθαι, βούλομαι δ`, άναξ, καλώς /δρων εξαμαρτείν μάλλον ή νικάν κακώς. Αφού με επέλεξαν για βοηθό και συνεργάτη σου ω! βασιλιά Οδυσσέα, προδότης δεν θα γίνω. Θα πράξω τίμια κι ας αποτύχω παρά να επιτύχω με δόλο και πανουργία.

Οδυσσέας: Όταν ήμουν κι εγώ νέος είχα λίγα λόγια και πολλά έργα. Τώρα όμως με την πείρα της ηλικίας μου έμαθα καλά ότι ο λόγος και η ευγλωττία κερδίζουν τις πράξεις και τα έργα.

Είτα πυρ αν ού παρήν,/ αλλ` εν πέτροισι πέτρον εκτρίβων μόλις/ έφην άφαντον φως..

Τα σωματικά και ψυχικά βάσανα του Φιλοκτήτη όπως τα αφηγείται  στον νεαρό γιο του Αχιλλέα,  Νεοπτόλεμο, στ. 254- 316.

Οι θεοί με μίσησαν και κανείς από τους θνητούς δεν γνωρίζει τι περνώ, ξεχασμένος σ` ένα ερημονήσι. Αυτοί που με εγκατέλειψαν εδώ με περιγελούν και δεν καταδέχονται να μιλήσουν για μένα. Η πληγή μου δεν θεραπεύεται, πονά συνεχώς και δεν κλείνει. Είναι μια ανοιχτή πληγή που συνεχώς χειροτερεύει. Νεοπτόλεμε, γιε του φίλου μου Αχιλλέα, εγώ είμαι ο βασιλιάς Φιλοκτήτης, ο γιος του Ποίαντα, είμαι αυτός που έχει στην κατοχή του τα ανίκητα όπλα του Ηρακλή. Είμαι αυτός που χωρίς ντροπή εγκατέλειψαν σ` αυτό το νησί οι τρεις αδίστακτοι αρχιστράτηγοι, ο Αγαμέμνων, ο Μενέλαος και ο Οδυσσέας. Πριν δέκα χρόνια που ταξιδεύαμε για την Τροία δέσαμε εδώ για να τελέσουμε μια θυσία. Τότε, κακή μου μοίρα, με δάγκωσε ένα φαρμακερό φίδι. Φριχτοί πόνοι με έπιασαν που ακόμα και τώρα κρατάνε. Με παράτησαν και έφυγαν την ώρα που κοιμόμουν σε μια θαλασσινή σπηλιά. Το κύμα κτυπούσε τους βράχους στη σπηλιά και έκανε τόσο μεγάλο θόρυβο που δεν άκουσα τίποτα κατά τη διάρκεια της ντροπιαστικής κρυφής απόπλευσης  τους. Πήραν οι άθλιοι και τους άνδρες μου και τα πλοία μου και έμεινα μόνος, έρημος και βαριά τραυματισμένος. Λίγα κουρέλια και ελάχιστη τροφή μ` άφησαν.  Λύπη, αναστεναγμοί και δάκρυα ήταν οι πρώτες μου αντιδράσεις. Εύχομαι να τα ζήσουν, και αυτοί όλα αυτά τα βάσανα που πέρασα και περνώ. Καταραμένοι να είναι. Μαρτύριο γινόταν μια απλή δουλειά, αφού το ένα πόδι μου ήταν άχρηστο, και μου έδινε φριχτούς πόνους. Με τα βέλη μου χτυπούσα περιστέρια που πετούσαν χαμηλά και έπειτα σερνόμουν στη γη τραβώντας το σακατεμένο μου πόδι προκειμένου να πιάσω τη λεία μου. Με τον ίδιο βασανιστικό τρόπο έπαιρνα νερό και μάζευα ξύλα για τη φωτιά που άναβα τρίβοντας πέτρες μεταξύ τους μέχρι να ξεπηδήσει η κρυμμένη στην πέτρα σπίθα για να μου δώσει τη σωτήρια φλόγα. Σ` αυτό το νησί Νεοπτόλεμε κανείς ναυτικός δεν έρχεται αφού δεν έχει λιμάνι ή κάποιο όρμο ν` αράξει. Εδώ μπορεί να έλθει κάποιος μόνο από ανάγκη και χωρίς τη θέληση του. Συνέβη μερικές φορές , κάποιοι βρέθηκαν εδώ τυχαία, μου άφησαν λίγα τρόφιμα, κάποιο ρούχο. Κανείς όμως δε δέχτηκε να με πάρει από δω δέκα χρόνια τώρα και έτσι εξακολουθώ να ζω με τους πόνους μου, την πείνα και τη λύπη. Αυτά περνώ και για όλα φταίνε οι Ατρείδες και ο Οδυσσέας που μακάρι οι Ολύμπιοι θεοί να τους δώσουν μεγάλη τιμωρία για την ύβρη που διέπραξαν εις βάρος μου.

Ο Σοφοκλής γιατρός και φάρμακο των ψυχοσωματικών παθήσεων των Αμερικανών βετεράνων του Ιράν, του Ιράκ, του Αφγανιστάν..

• Είδα στο πρόσωπο κάθε βετεράνου του Ιράκ και του Αφγανιστάν έναν Φιλοκτήτη.

• Χιλιάδες  Φιλοκτήτες» στις Η.Π.Α. ζητάνε δικαίωση.

• Πόσο μοιάζει ο Φιλοκτήτης του Τρωικού πολέμου του 1200 π.Χ. με τον Φιλοκτήτη του Σοφοκλή του 409 π.Χ. και με τον Αμερικανό βετεράνο του 2006; Η μορφή, του κάθε «Φιλοκτήτη»  είναι διαφορετική αλλά το περιεχόμενο είναι το ίδιο με τα ίδια ψυχοσωματικά προβλήματα, τις ίδιες σκέψεις, τους ίδιους προβληματισμούς, τις ίδιες ανασφάλειες.

• Οι «διαταραχές» των Αμερικανών μετά την επιστροφή τους στις Η.Π.Α. από τα διάφορα πολεμικά μέτωπα που είχαν ανοίξει οι κυβερνήσεις των Η.Π.Α. πριν και μετά την ισοπέδωση των Δίδυμων Πύργων. Επιστρέφοντας στην πατρίδα οι «βετεράνοι» έγιναν αόρατοι. Κανείς δεν τους ήξερε, κανείς δεν τους θυμόταν, καμιά φροντίδα γι` αυτούς και τα ψυχοσωματικά τους τραύματα. Βρήκαν αδιαφορία από τους αρμόδιους και μια  διαταραγμένη  οικογενειακή ζωή. Οι αριθμοί είναι σκληροί. Τριακόσιες χιλιάδες  απ` όσους επέστρεψαν είχαν προβλήματα: Αϋπνίες, κακής ποιότητας ύπνο, μεγάλης διάρκειας ύπνο, εφιάλτες, νευρικότητα, αγοραφοβία, εθισμό στο αλκοόλ, σε ουσίες, βουλιμικές κρίσεις, υπερένταση, εριστικότητα, επιθετικότητα, εκρήξεις οργής, μελαγχολία, κατάθλιψη, αυτοκτονίες..

Φράσεις που έλεγαν συχνά οι «βετεράνοι»

• Νιώθω προδομένος, απογοητευμένος.

• Έδωσα τα πάντα για την πατρίδα, έχασα καλούς φίλους στον πόλεμο, τραυματίστηκα βαριά, επιστρέφω στην πατρίδα μετά από χρόνια και όλα έχουν αλλάξει. Είμαι αόρατος, όλοι αδιαφορούν για μένα.

Σχόλια Αμερικανών μετά την ανάγνωση του «Φιλοκτήτη» ή την παρακολούθηση θεατρικού έργου με θέμα τον «Φιλοκτήτη»  του Σοφοκλή.

• Μπορώ να ανασάνω ξανά. Πήρα μια βαθιά ανάσα.

• Ο Σοφοκλής μίλησε στην ψυχή μας. Τα ίδια τότε, τα ίδια και τώρα κι ας έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια.

• Ο Σοφοκλής μας δείχνει ότι δεν είμαστε μόνοι. Μας ανοίγει μια πόρτα για να δούμε  ότι τα ίδια προβλήματα υπήρχαν από την αρχαία εποχή. Η τραγωδία γεννήθηκε στην αρχαία Ελλάδα αλλά ανήκει σ` όλον τον κόσμο, σε κάθε άνθρωπο, δημιουργώντας αξεπέραστα όρια για το ανθρώπινο πνεύμα.

• Μεγάλη παρηγοριά από τον Σοφοκλή που μας λέει ότι αυτά που περνάμε εμείς τώρα γινόταν και τον 5ο αιώνα π.Χ.

• Η ανάγνωση αρχαίων ελληνικών τραγωδιών απαλύνει τον πόνο μας.

• Είδα στο πρόσωπο κάθε βετεράνου του Ιράκ και του Αφγανιστάν έναν Φιλοκτήτη.

• Όταν επέστρεψαν από τα πολεμικά μέτωπα υποστήριζαν ότι κανείς δεν καταλαβαίνει το πρόβλημα τους. Τζόναθαν Σέι, ψυχίατρος.

• Επέστρεψα στην οικογένεια μου και στην πατρίδα μου κουβαλώντας τη φρίκη και τους εφιάλτες από τα πεδία των μαχών.

• Δεν είμαστε οι μόνοι που αντιμετωπίζουμε τέτοια προβλήματα. Πονηριά και υποκρισία υπήρχε από τα πολύ παλιά χρόνια.

• Αυτά που εμείς οι Αμερικανοί λέμε « η καρδιά του στρατιώτη» ή « η κόπωση της μάχης» οι αρχαίοι Έλληνες τα παρουσίασαν με ιδιαίτερα πλούσιο λόγο. Μπράιαν Ντόρις.

• Είμαι περήφανη μητέρα ενός πεζοναύτη και σύζυγος άντρα που πήγε 4 φορές σε πολέμους. Σε κάθε επιστροφή το σπίτι θύμιζε σφαγείο καθώς σέρνανε αόρατα πτώματα όπως ο Αίας.

•  Έτσι είναι, όταν γίνει η δουλειά τους σε ξεχνούν αμέσως. Όλες οι εξουσίες μοιάζουν σ` αυτό. Αν οι πολιτικοί και οι λεγόμενοι υπεύθυνοι διάβαζαν «Πέρσες» του Αισχύλου και «Αντιγόνη» του Σοφοκλή και μελετούσαν ιστορία δεν θα αποφάσιζαν να ξεκινήσουν τέτοιους πολέμους.

Ύβρις, Νέμεσις, Κάθαρσις και ο πρόεδρος Ομπάμα που τόλμησε να βοηθήσει τους βετεράνους  με τις τραγωδίες του Σοφοκλή.

• Ο σκηνοθέτης Μπράιαν Ντόρις , του Theater of War, έλαβε από την κυβέρνηση Ομπάμα $ 3700000 (σαν πρώτη δόση, μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2010) για περιοδείες σε στρατιωτικές βάσεις, σχολές και ιδρύματα προκειμένου να βοηθήσει τους βετεράνους με  μετατραυματικές διαταραχές. Το εγχείρημα πέτυχε απόλυτα και η χρηματοδότηση επαναλήφθηκε από την κυβέρνηση Ομπάμα. Οι βετεράνοι βρήκαν μια παρηγοριά, ένα αποτελεσματικό φάρμακο αφού, όπως υποστήριζε ο Μπράιαν Ντόρις: ΟΙ ιστορίες των αρχαίων πολεμιστών τους κάνουν να νιώθουν λιγότερο μόνοι. Οι ιστορίες των βετεράνων που διάβαζα στους New York Times,  έμοιαζαν βγαλμένες από τις τραγωδίες του Σοφοκλή.

• Οι περίφημοι και πολυβραβευμένοι ηθοποιοί Πολ Τζιαμάτι,  Ντέιβιντ Στρέιθερν, Γκλόρια Ρούμπεν, Τζέφρι Ράιτ,  βοήθησαν πολύ σ` αυτές τις προσπάθειες, διαβάζοντας δραματουργικά τις τραγωδίες του Σοφοκλή, κυρίως τον Φιλοκτήτη και τον Αίαντα.

1*.Αρχιτέκτων. Ιστορικός Αρχιτεκτονικής. Ιστορικός Τέχνης.

2*. Αφιερωμένο στους γιους μου Νίκο και Χαράλαμπο