αρχική  Γιάννενα  100 Χρόνια Ελεύθερα Γιάννενα Ευεργέτες  γράμματα και τέχνες  Πολιτισμός  σύγχρονα θέματα 
ελεύθερο-Πανεπιστήμιο  Ιχνηλατώντας την Ιστορία φωτογραφίες Γιάννενα-Ήπειρος  νέα  επικοινωνία  νέες καταχωρίσεις 
συνδέσεις VIDEO του site στο YouTube Αφιερώματα παγκόσμια κρίση facebook

Το Μνημείο του Ολοκαυτώματος
στο Βερολίνο και Έλληνες Εβραίοι

 

Του Γιώργου Μ. Βραζιτούλη

[Αναδημοσίευση από το ελληνογερμανικό περιοδικό
Εξάντας του Βερολίνου (τεύχος 2, Δεκέμβριος 2005)]

 

Από τον περασμένο Μάιο (2005) το Βερολίνο απέκτησε ένα νέο σημείο αναφοράς, ένα σημαντικό πόλο έλξης για τους κατοίκους του αλλά και τους πολυάριθμους επισκέπτες του. Μέσα στην καρδιά της πόλης, σε μικρή απόσταση από την πύλη του Βραδεμβούργου και το Ράιχσταγκ, πολύ κοντά στο σημείο που βρισκόταν η Καγκελαρία του τρίτου Ράιχ και το τελευταίο Bunker του Χίτλερ, απλώνεται το πολυσυζητημένο Μνημείο για τους δολοφονημένους Εβραίους της Ευρώπης.

Με τις 2.711 τσιμεντένιες στήλες, παρατεταγμένες σε μια έκταση μεγέθους περίπου δύο ποδοσφαιρικών γηπέδων, το Μνημείο, έργο του διάσημου αρχιτέκτονα Peter Eisenman,  δημιουργεί στον επισκέπτη την εντύπωση ενός τεράστιου νεκροταφείου, ή, παρατηρώντας το από κάποιο υψηλότερο απομακρυσμένο σημείο, ενός καλλιεργημένου χωραφιού με στάχυα που κυματίζουν από τον άνεμο.

 

Η αρχιτεκτονική του ξεφεύγει από τη συνήθη έννοια του μνημείου.  Μια συγκεκριμένη είσοδος ή έξοδος δεν υπάρχει. Ο επισκέπτης αφήνεται  να περιπλανηθεί μόνος του στους στενούς διαδρόμους που σχηματίζονται ανάμεσα στις στήλες και οι οποίοι είναι προσβάσιμοι από οποιαδήποτε σημείο του μνημείου. Όπως είχε δηλώσει κατά την τελετή των εγκαινίων ο (τότε) πρόεδρος του γερμανικού κοινοβουλίου Wolfgang Thierse „το Μνημείο αποτελεί έναν δομικό συμβολισμό για το αδιανόητο του εγκλήματος (του Ολοκαυτώματος). Καταφέρνει τη δημιουργία μιας αισθησιακής και συναισθηματικής αντίληψης της απομόνωσης, της καταπίεσης, της απειλής.„

 

Επιπλέον, στο νοτιοανατολικό μέρος της έκτασης, έχει κτιστεί υπογείως ένα σύγχρονο Κέντρο Πληροφόρησης για τα θύματα και τους τόπους της εξόντωσης καθώς και για άλλα υπάρχοντα σημερινά μνημεία.

 

 

Η προϊστορία

 

Η ιδέα της δημιουργίας ενός μνημείου για τους Εβραίους της Ευρώπης που υπήρξαν θύματα του ναζισμού,  γεννήθηκε στα τέλη της δεκαετίας του '80 από μια πρωτοβουλία πολιτών, με πρωτοστατούσα την δημοσιολόγο Lea Rosh. Η ιδέα υποστηρίχτηκε σύντομα από σημαίνοντα πρόσωπα της πολιτικής και του δημόσιου βίου όπως και από την επίσημη Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση. Ταυτόχρονα ξεκίνησε μια έντονη συζήτηση στη γερμανική κοινωνία, ως προς τη σημασία, το μήνυμα και τη μορφή ενός τέτοιου μνημείου, η οποία διήρκεσε σχεδόν μια δεκαετία.

 

Έγιναν δύο παγκόσμιοι αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί, έως ότου η γερμανική βουλή αποφάσισε τον Ιούνιο του 1999 την κατασκευή του Μνημείου στη θέση που βρίσκεται σήμερα. Από τις διάφορες προτάσεις επιλέχτηκε το σχέδιο του αρχιτέκτονα Peter Eisenman το οποίο τελικά και πραγματοποιήθηκε. Για την επιτήρηση του όλου εγχειρήματος κατασκευής και για την λειτουργία του Μνημείου ιδρύθηκε στις αρχές του 2000 ένα ομοσπονδιακό Ίδρυμα, στη διοίκηση του οποίου συμμετέχει μεταξύ άλλων προσωπικοτήτων και ο πρόεδρος της Γερμανικής Βουλής.

 

Οι κατασκευαστικές εργασίες ξεκίνησαν τον Απρίλιο του 2003, τα επίσημα εγκαίνια του Μνημείου έγιναν την 10^η Μαίου 2005. Το έργο κόστισε συνολικά 27,6 εκατομμύρια Ευρώ, δαπάνη που ανέλαβε πλήρως το επίσημο γερμανικό κράτος.

 

 

Το Κέντρο Πληροφόρησης του Μνημείου

   

 

Το Κέντρο Πληροφόρησης, το οποίο έχει επιμεληθεί η Dagmar von Wilcken, λειτουργεί συμπληρωματικά ως προς  το κυρίως μνημείο. Ενώ με την περιπλάνηση του επισκέπτη στους στενούς διαδρόμους ανάμεσα στις στήλες επιδιώκεται  η δημιουργία μιας κατάστασης περισυλλογής, το Κέντρο Πληροφόρησης προσπαθεί να απαντήσει σε ερωτήματα του πώς, πού και γιατί. Στους χώρους του παρουσιάζονται διάφορα ντοκουμέντα σχετικά με  τις διώξεις και την εξόντωση των Εβραίων της Ευρώπης καθώς και ιστορικά μέρη όπου έλαβαν χώρα τα διάφορα εγκλήματα. Κεντρική ιδέα της έκθεσης αποτελεί η προσωποποίηση των θυμάτων και η γεωγραφική διάσταση του Ολοκαυτώματος. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι οι Έλληνες Εβραίοι  βρίσκουν μια ιδιαίτερα εκτεταμένη αναφορά.

 

Ο χώρος αποτελείται από διάφορες θεματικές ενότητες. Με την είσοδο στο χώρο ο επισκέπτης αποκτά μέσω μιας σειράς φωτογραφιών και επεξηγηματικών κειμένων μια συνοπτική εικόνα της ναζιστικής πολιτικής εξόντωσης των Εβραίων κατά την περίοδο 1933-1945. Ανάμεσα στις φωτογραφίες αυτές βρίσκονται και δύο φωτογραφίες που τραβήχτηκαν στις 11 Ιουλίου 1942 στη Θεσσαλονίκη και δείχνουν την βίαια συγκέντρωση των Εβραίων της πόλης στην πλατεία Ελευθερίας. Γερμανοί στρατιώτες εξαναγκάζουν μεμονωμένα άτομα  σε εξευτελιστικά καψώνια μέσα στην αφόρητη ζέστη που επικρατούσε εκείνη την ημέρα, η οποία έχει αποτυπωθεί ως το Μαύρο Σάββατο στην ιστορική μνήμη της πόλης.

 

Στο Χώρο των Διαστάσεων (Raum der Dimensionen) συναντά κανείς 15 γραπτά ντοκουμέντα (σημειώματα, γράμματα, αναφορές κλπ.) που άφησαν Εβραίες και Εβραίοι κατά την διάρκεια των διώξεων. Μεταξύ των  ντοκουμέντων αυτών βρίσκεται και ένα σημείωμα στα Ελληνικά που βρέθηκε το 1980 στο Άουσβιτς, το οποίο είχε γράψει και κρύψει ένας κρατούμενος Έλληνας Εβραίος από την Αθήνα κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού του εκεί. Στο σημείωμα αυτό γίνονται αναφορές για το θάλαμο αερίων, τα κρεματόρια, για εκατοντάδες χιλιάδες θυμάτων που περνούσαν μπροστά από τα μάτια του μάρτυρα, ο οποίος συνοψίζει την απόγνωση των συναισθημάτων του με τη φράση:“…τα δράματα που έχουν δει τα μάτια μου είναι απερίγραπτα…“

 

Περιμετρικά στους τοίχους του χώρου αυτού αναγράφεται ο αριθμός των Εβραίων θυμάτων σε κάθε χώρα της Ευρώπης. Για την Ελλάδα γίνεται η αναφορά σε 58.900 έως 59.200 θύματα, ενώ για τον γεωγραφικό χώρο της Ευρώπης ο συνολικός αριθμός των θυμάτων εκτιμάται σε 5.4 έως 6.0 εκατομμύρια.

 

Στο Χώρο των Ονομάτων  (Raum der Namen)  μια φωνή εκφέρει τα ονόματα και τις σύντομες βιογραφίες δολοφονημένων και αγνοουμένων Εβραίων από όλη την Ευρώπη, ενώ ταυτόχρονα προβάλλεται στους τέσσερις τοίχους το όνομα και οι ημερομηνίες γεννήσεως και θανάτου του θύματος. Έχει υπολογιστεί ότι η ανάγνωση των ονομάτων και των βιογραφιών όλων των θυμάτων θα διαρκέσει συνολικά περίπου έξι χρόνια, επτά μήνες και 27 ημέρες.

 

Στο Χώρο των Τόπων (Raum der Orte) ο επισκέπτης ενημερώνεται για την γεωγραφική διάσταση του εγκλήματος κατά των Εβραίων σε ολόκληρη την Ευρώπη. Μέσω φωτογραφικού και κινηματογραφικού υλικού παρουσιάζονται αντιπροσωπευτικά 200 τοποθεσίες  (στρατόπεδα συγκέντρωσης, τόποι μαζικών εκτελέσεων, γκέτο, πορείες θανάτου κ.α.) όπου έλαβε χώρα η εξόντωση των Εβραίων αλλά και άλλων θυμάτων του Ναζισμού.

 

Σε διπλανές αίθουσες, ο επισκέπτης μπορεί με τη βοήθεια διαφόρων οπτικοακουστικών μέσων να ενημερωθεί για την κατάσταση των διαφόρων μνημείων σήμερα ανά την Ευρώπη καθώς και για τα υπάρχοντα σχετικά ερευνητικά ιδρύματα, ενώ λίγο πριν την έξοδο του Κέντρου Πληροφόρησης σε ειδικό Terminal έχει κανείς πρόσβαση σε όλες τις δημόσιες συζητήσεις και αντιπαραθέσεις που συνόδευσαν τη δημιουργία του Μνημείου.

 

Στο Χώρο των Οικογενειών (Raum der Familien) παρουσιάζονται αντιπροσωπευτικά η ζωή και η τύχη 15 εβραϊκών οικογενειών στην Ευρώπη. Φωτογραφίες και διάφορα προσωπικά ντοκουμέντα εξιστορούν τον διωγμό, την διάλυση και την εξόντωση των οικογενειών αυτών.  ΟΙ οικογενειακές αυτές ιστορίες αντικατοπτρίζουν την πολυχρωμία της καθημερινής ζωής των Εβραίων της Ευρώπης πριν το Ολοκαύτωμα, παρουσιάζουν την εξέλιξη του εβραϊκού στοιχείου στην Ευρώπη κατά τους δύο τελευταίους αιώνες και φανερώνουν την μεγάλη απώλεια για τον  ευρωπαϊκό πολιτισμό εξαιτίας του Ολοκαυτώματος.

 

Ανάμεσα στις 15 αντιπροσωπευτικές εβραϊκές οικογένειες βρίσκεται και μια ελληνική. Μάλιστα, ενώ θα περίμενε εδώ κανείς την παρουσίαση ίσως κάποιας οικογένειας της αριθμητικά πολύ μεγαλύτερης και γνωστότερης εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης, επιλέχτηκε συνειδητά από τους οργανωτές του Μνημείου η λιγότερο γνωστή και σχετικά μικρή εβραϊκή κοινότητα των Ιωαννίνων. H παρουσίαση βασίστηκε κυρίως στο βιβλίο της γιαννιώτισσας εβραίας Ευτυχίας Νάχμαν (Γιάννενα - Ταξίδι στο παρελθόν, εκδόσεις Talos, 1996) η οποία κατάφερε με την οικογένειά της να επιζήσει από το διωγμό, αφού κρύφτηκε με πλαστά δελτία ταυτότητας με χριστιανικά ονόματα σε φιλικές οικογένειες στην Αθήνα. Μετά από 50 περίπου χρόνια αποτύπωσε τις αναμνήσεις από τη οικογενειακή ζωή, τις καθημερινές συνήθειες και τον πολιτισμό, καθώς και μέσα από προσωπικές μαρτυρίες διαφόρων προσώπων, την τραγική ιστορία της γιαννιώτικης εβραϊκής κοινότητας.

 

Παρουσιάζονται μαζί με σχετικές επεξηγήσεις, οικογενειακές φωτογραφίες τριών γενεών της οικογένειας Δαυίδ από την εποχή πριν την απελευθέρωση των Γιαννίνων από τους Τούρκους έως το διάστημα πριν τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Επίσης ορισμένα ντοκουμέντα, όπως προσωπικές επιστολές κατά τη διάρκεια της κατοχής, καθώς και η πλαστή αστυνομική ταυτότητα (με χριστιανικό όνομα) που είχε εκδοθεί για την μητέρα της συγγραφέως  (όπως, ως γνωστόν,  και για εκατοντάδες άλλες περιπτώσεις τότε διωκόμενων Ελλήνων Εβραίων) από την Αστυνομία Αθηνών.

 

Συγκλονιστικές είναι, τέλος, 5 προβαλλόμενες φωτογραφίες, οι οποίες είχαν τραβηχτεί από γερμανό στρατιώτη κατά την ημέρα της βίαιης συγκέντρωσης και εκτοπισμού των γιαννιωτών εβραίων, με τελικό προορισμό το Άουσβιτς.

 

Η γιαννιώτικη εβραϊκή κοινότητα

 

Τα Γιάννενα θεωρούνται η  "πρωτεύουσα" του ρωμανιώτικου εβραϊσμού, κέντρο δηλαδή του ελληνόφωνου εβραϊκού κόσμου, του οποίου οι ρίζες του χάνονται στο χρόνο, φτάνοντας ως την αρχαιοελληνική περίοδο. Οι Ρωμανιώτες είναι οι εβραίοι με ελληνική παιδεία και βιβλικές καταβολές. Σε αντίθεση με τους Σεφαρδίτες  Εβραίους της Θεσσαλονίκης, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν εκεί στα τέλη του 14^ου αιώνα, μετά από τους διωγμούς που υπέστησαν στην Ισπανία του βασιλιά Φερδινάνδου και της Ισαβέλλας και μιλούσαν  εβραιο-ισπανικά, η γλώσσα των Ρωμανιωτών των Γιαννίνων ήταν η δημοτική ελληνική που μιλιέται στη Ήπειρο με μερικές τουρκικές, εβραϊκές και ιταλικές προσμίξεις.

 

Η γιαννιώτικη εβραϊκή κοινότητα σχηματίστηκε πιθανότατα μετά τον 8ο αιώνα, από μετοίκους από τη Νικόπολη της Ηπείρου, σε μια περίοδο κατά την οποία τα Γιάννενα άρχισαν να αποκτούν μια κάποια σπουδαιότητα ως αστικό κέντρο. Από τότε κατοικούν συνεχώς στα Γιάννενα, διατηρώντας μια δικιά τους παράδοση, με ιδιαίτερα ήθη και έθιμα και λειτουργικό τυπικό.

Στις αρχές του 20ου αιώνα ο αριθμός των εβραίων στην πόλη ανέρχεται σε περίπου 4.000 άτομα (όταν ο συνολικός πληθυσμός της πόλης είναι περίπου 20.000), ενώ με το ξέσπασμα του δεύτερου παγκόσμιου πόλεμου η κοινότητα αριθμούσε περί τα 2.000 μέλη. Οι εβραίοι των Γιαννίνων ήταν εγκατεστημένοι στη περιοχή μέσα στο Κάστρο της πόλης,  στη σημερινή οδό Γιοσέφ Ελιγιά, (στη Μεγάλη Ρούγα όπως χαρακτηριστικά την αποκαλούσαν),  στην οδό Κουντουριώτη, καθώς και στη συνοικία "Λειβαδιώτη". Αρκετά παλιά εβραϊκά σπίτια διασώζονται σήμερα και είναι μνημεία αρχιτεκτονικής κληρονομιάς της πόλης. Προπολεμικά υπήρχαν δύο Συναγωγές: η παλιά, μέσα στο κάστρο (το μέσα Συναγώι), η οποία κτίστηκε το 1826 και διασώθηκε από την καταστροφική και βέβηλη μανία των Ναζί, και αποτελεί σήμερα το μεγαλύτερο και ωραιότερο από τα σωζόμενα θρησκευτικά κτίρια των Ελλήνων Εβραίων, και η νέα Συναγωγή στη Μεγάλη Ρούγα (το έξω Συναγώι) που δεν υπάρχει πλέον.

 

Ο Δημήτρης Χατζής στο διήγημα Σαμπεθάι Καμπιλής από το βιβλίο του Το τέλος της μικρής μας πόλης  δίνει μια παραστατική εικόνα της εβραϊκής κοινότητας στα Γιάννενα στις αρχές του περασμένου αιώνα:

„… Ταπεινοί, τόσο ταπεινοί σαν να' τανε φοβισμένοι και φουκαράδες είταν οι πλιότεροι – οι πιο φουκαράδες μέσα στην πόλη μας είταν αυτοί. Αλήθεια πώς κ' οι δρόμοι τους μέσα στο Κάστρο είταν απ' τους πιο βρώμικους και τα παιδιά τους, απ' τα πιο αρρωστιάρικα – όλο σπυριά. Κάνανε το χαμάλη, το λούστρο, το μεροκαματιάρη – τέτοιες δουλειές. Και δουλεύαν και τα παιδιά τους από μικρά, μαζί τους ή κάναν θελήματα κ' οι γυναίκες τους ξενοδούλευαν, πλένανε, σφουγγαρίζανε στα ξένα σπίτια, ακόμα και στα πορνεία της πόλης – τόσο μικρή και τέσσερα-πέντε τα είχε – αυτές καθαρίζανε, τόσο είτανε φτωχές. Εργάτες ωστόσο να πάνε, να μάθουνε τέχνες, ραφτάδες να πούμε, μαραγκοί, σιδεράδες – τέτοια πράματα – κανένας δεν πήγαινε. Δεν θέλανε, λέγαν, να σκλαβωθούν με το μεροκάματο και την τέχνη. Μερικοί τενεχτσήδες – δηλαδή τενεκετζήδες – τσαγκαράδες – και καλύτερα να πώ μερεμετιτζήδες των παπουτσιών – και ένας-δυό χασάπηδες, που δεν πούλαγαν ποτές γουρουνίσιο κρέας, είχαν κάτι μικρομάγαζα. Μα στα οβρέικα μέσα κι αυτοί – δεν πηγαίνανε παραπέρα.

 

Είταν ύστερα οι γυρολόγοι του δρόμου, πραματευτάδες δηλαδή, μεταπράτες και παλιατζήδες, το δικό τους το οβρέικο είδος, το πάππου-προσπάππου. …

Στο παζάρι της πόλης θά' τανε καμμιά εκατοπενηνταριά-διακόσιοι εβραίοι με μαγαζιά – τόσοι απ' τις τέσσερις χιλιάδες. Άλλοι με μικρά μαγαζιά και καμπόσοι με βαρβάτα εμπόρια – όσο βαρβάτα μπορούσανε να 'ναι τα εμπόρια σε μια πόλη που την έτρωγε το σαράκι, είδος γεροντοχτικιό. Πουλούσανε πανικά, γυαλικά, σιδερικά, τέτοια εμπόρια, είδος έτοιμο, απ έξω φερμένο, όχι στάρια, τροφίματα, εγχώρια είδη – τέτοια πράματα δεν είχε κανένας τους. …

 

Τέλος  - είτανε και κάτι λιγοστοί, πολύ λιγοστοί, σπουδαγμένοι, ένας-δυό γιατροί, φαρμακοποιοί, ένας-δυό δικηγόροι και κάτι δασκάλοι των ξένων γλωσσών, όχι άλλες επιστήμες, μηχανικοί, γεωπόνοι, να πούμε, τεχνικοί γενικά, πού και σ' όλη την πόλη δεν είταν πολλοί – δεν τους σήκωνε ο τόπος.

 

Αυτοί πού' χανε τους παράδες ζούσανε βέβαια καλύτερα από τους άλλους, σε καλύτερα σπίτια, είχαν και δούλες – οβριές – κ' είχανε φκιάξει έξω απ το Κάστρο ένα-δυό οβρέικους δρόμους, πού' ταν κι από τους καλύτερους της πόλης. Αυτοί το βράδι ανεβαίνανε και στα καφενεία στην πλατεία της πόλης, είχαν νταραβέρια με καλούς νοικοκυραίους και καθότανε μαζί τους και παίζανε τάβλι. Όποιος έχανε πλήρωνε και για τους δυό τους. …“

 

Το εβραϊκό στοιχείο συμμετείχε ενεργά στην οικονομική και πνευματική ζωή της πόλης. Στα τέλη του περασμένου αιώνα ήκμασε και η περιώνυμη εβραϊκή σχολή των Ιωαννίνων „Alliance Israelite“ που ανέδειξε σπουδαίες προσωπικότητες, όπως τον μεγάλο ελληνοεβραίο ποιητή Γιοσέφ Ελιγιά (1901-1931). Η συμμετοχή των γιαννιωτών εβραίων στους διάφορους εθνικούς αγώνες υπήρξε πάντοτε αυτονόητη.  Η απελευθέρωση των Γιαννίνων τον Φεβρουάριο του 1913 γιορτάστηκε πανηγυρικά, τρεις μέρες μετά την είσοδο του ελληνικού στρατού στη πόλη και από την εβραϊκή κοινότητα, με επίσημη υποδοχή του τότε διαδόχου Κωνσταντίνου στην σημαιοστολισμένη νέα Συναγωγή. Κατά τη διάρκεια του ελληνο-ιταλικού πολέμου το 1940 πέντε γιαννιώτες εβραίοι έπεσαν σε μάχες του ελληνικού στρατού στο αλβανικό μέτωπο.

 

Το Ολοκαύτωμα

 

Οι γιαννιώτες εβραίοι πλήρωσαν βαρύ φόρο αίματος στο Ολοκαύτωμα. Τα χαράματα της 25^ης  Μαρτίου 1944, ημέρα της εθνικής επετείου, γερμανοί στρατιώτες απέκλεισαν την εβραϊκή συνοικία και άρχισαν να χτυπούν μια-μια τις πόρτες των εβραϊκών σπιτιών, που είχαν προσημειώσει συστηματικά πριν από μέρες, εξαναγκάζοντας τους εβραίους της πόλης να συγκεντρωθούν στη Πλατεία Μαβίλη κοντά στη λίμνη. Τους επέτρεψαν να πάρει ο καθένας μόνο μερικά πράγματα μαζί του. Εκείνη την ημέρα έκανε φοβερό κρύο και χιόνιζε αδιάκοπα. Οι περισσότεροι ακολουθούσαν έντρομοι, σαστισμένοι και αμήχανοι μην έχοντας την παραμικρή ιδέα για τον τελικό προορισμό. Αν και είχε προηγηθεί και ήταν γνωστή η εκτόπιση των Εβραίων της Θεσσαλονίκης και μολονότι  υπήρξαν προειδοποιήσεις και παροτρύνσεις από το ΕΑΜ να διαφύγουν στο βουνό στη προστασία του ΕΛΑΣ, πράγμα που είχαν τολμήσει μόνον λίγοι, η πλειοψηφία των μελών της κοινότητας υπολόγιζε ότι οι Γερμανοί τελικά δεν θα τους πειράξουν, αρκεί να ακολουθούν αδιαμαρτύρητα τις εντολές τους και να ικανοποιούν προπάντων τις τακτικές και υπέρογκες οικονομικές απαιτήσεις τους.

   

Μικρά παιδιά και γυναίκες έκλαιγαν σπαρακτικά ενώ γέροντες και γερόντισσες έτρεμαν από το πολύ κρύο. Οι συγκεντρωμένοι παρατάχτηκαν σε δύο ομάδες, χωριστά οι άνδρες από τις γυναίκες με τα παιδιά, για το σκοπό της επιβίβασης

Χίλιοι οκτακόσιοι  εβδομήντα γιαννιώτες εβραίοι „φορτώθηκαν“ εκείνη τη μέρα σε 97 φορτηγά (πολλά από αυτά με ξεσκέπαστη καρότσα) και διαπερνώντας τη χιονισμένη οροσειρά της Πίνδου μεταφέρθηκαν αρχικά στη Λάρισα. Αρκετοί Γιαννιώτες που είχαν βγει  στους δρόμους παρακολουθούσαν τρομαγμένοι, σιωπηλοί και περίλυποι την μακρόσυρτη πομπή των αυτοκινήτων, να περνά από την οδό Ανεξαρτησίας, τον κεντρικότερο εμπορικό δρόμο τότε στα Γιάννενα, στον οποίο διατηρούσαν καταστήματα και πολλοί εβραίοι έμποροι.

 

Από τη Λάρισα μεταφέρθηκαν λίγες μέρες αργότερα, μαζί με άλλους Εβραίους  που είχαν συλληφθεί με παρόμοιο τρόπο σε ολόκληρη τη Θεσσαλία, μέσα σε βαγόνια για μεταφορά ζώων, μετά από πολυήμερο ταξίδι και κάτω από απερίγραπτα απάνθρωπες συνθήκες, κατευθείαν στο Άουσβιτς.

 

Μετά τη ήττα του Ναζισμού και τη λήξη του πολέμου μόνον εκατόν δώδεκα γιαννιώτες εβραίοι επέζησαν από την κόλαση των στρατοπέδων συγκέντρωσης. Άλλα εξήντα εννέα μέλη της κοινότητας κατόρθωσαν επίσης να γλιτώσουν, κρυβόμενοι με οιονδήποτε τρόπο στις πόλεις ή καταφεύγοντας στους αντάρτες στα βουνά. Συνολικά επέζησε μόνον το 9% του πληθυσμού της γιαννιώτικης εβραϊκής κοινότητας.

 

 Επίλογος  

 

Λίγες μέρες πριν τα εγκαίνια του Μνημείου, στα οποία η κ. Ευτυχία Νάχμαν είχε προσκληθεί επίσημα να παρευρεθεί, είχε δηλώσει σε σχετικό ρεπορτάζ της Ελευθεροτυπίας: „Θα ήθελα να βρω το κουράγιο να μιλήσω, για να πω σε όλους εκεί ότι η καλύτερη μνήμη γι  αυτούς που χάθηκαν είναι να καταφέρουμε κάποτε να απαλείψουμε το ρατσισμό και τον αντισημιτισμό από την Ευρώπη.“

 

Γιώργος Μ. Βραζιτούλης

Δρ. Τοπογράφος Μηχανικός

(Ο Γιώργος Βραζιτούλης κατάγεται από τα Γιάννενα και διαμένει στο Βερολίνο)

  

 Ευχαριστούμε θερμά τον κ. Βραζιτούλη για την αποστολή του άρθρου του και των φωτογραφιών

 

Σημείωμα σύνταξης:

Η κυρία Ζανέτ Μπαττίνου, αρχαιολόγος, Διευθύντρια του Εβραϊκού Μουσείου Ελλάδος, που διάβασε το παραπάνω άρθρο μας έστειλε θερμά συγχαρητήρια για την εξαίρετη καταγραφή, καθώς αποτελεί μια ακόμη πρωτοβουλία που προάγει τον αγώνα για κοινωνική συνοχή και αρμονία και την γεμίζει υπερηφάνεια για τη γενέτειρα πόλη και τους συμπολίτες της. Μας πληροφόρησε δε, ότι η πρόταση προς τους υπεύθυνους του μνημείου να επιλεγεί μια ιστορία ρωμανιώτικης οικογένειας για προβολή, έγινε από το Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος, που έκανε την οργάνωση και μετάφραση των κειμένων και του φωτογραφικού υλικού, τα οποία μπορεί να δει κανείς στο χώρο.

Επίσης, η κα Μπαττίνου μας στέλνει τις ευχές της για την επιτυχία της προσπάθειας μας και την ευχαριστούμε θερμά.

    

Πηγές:

• Stiftung Denkmal für die ermordeten Juden Europas: Materialien zum Denkmal für die ermordeten Juden Europas. Nicolai Verlag, Berlin 2005.

• Ευτυχία Νάχμαν : Γιάννενα - Ταξίδι στο παρελθόν. Εκδόσεις TALOS, Αθήνα 1996.

• Rae Dalven: The Jews of Ioannina, Cadmus Press, Philadelfia 1990.

• Δημήτρη Χατζή: Το τέλος της μικρής μας πόλης. Εκδόσεις Κείμενα, Αθήνα 1979.

• Εφημερίδα Ελευθεροτυπία (Ο Ιός, 7.5.2005): Η μάχη της μνήμης,

• Αναστάσιος Παπασταύρος: Ιωαννίνων Εγκώμιον – το παρελθόν που δεν χάθηκε.  Εκδοτική Bορείου Ελλάδος Α.Ε. Ιωάννινα 1998.

• Ριζάρειον Ίδρυμα: Ιωάννινα 1890-1950. Εκδόσεις Ολκός, Αθήνα 1996.

Φωτογραφίες (Copyright):

 

(1), (4), (7), (10)                    Stiftung Denkmal für die ermordeten Juden Europas (SDJE), Yara Lemke de Faria, 2005

(2), (3), (5)                            SDJE, Uwe Seemann, 2004

(6), (8), (9)                            SDJE, Stefan Müller, 2005

(11), (12)                              Ευτυχία Νάχμαν : Γιάννενα - Ταξίδι στο παρελθόν. 1996.

(13), (14), (15), (16)             Ριζάρειον Ίδρυμα: Ιωάννινα 1890-1950. Εκδόσεις Ολκός, Αθήνα 1996

(17), (18), (19), (20), (21)    Bundesarchiv, Bilder 101l-179-1575-03,08,11,16,17, Fotograf Wetzel