Περιοδικό: HOROS 10-12 (1992-1998)
σελίδα: 555-558
ΚΩΣΤΗΣ Ν. ΚΑΖΑΜΙΑΚΗΣ
0 τρίπους τού χορηγικού μνημείου τού Φορμισίου
Γραφική αποκατάσταση
Τον ενεπίγραφο λίθο της βάσεως του χορηγικού μνημείου του Φορμισίου,
ο οποίος βρέθηκε το 1989 αναχρησιμοποιημένος στο παλαιό κτήριο του
Αρσακείου, δημοσίευσε ο Α. Π. Ματθαίου με σχέδια του γράφοντος, βλ.
Ηόρος 8-9 (1990-91) 53-58, πίν. 10. Το παρόν σημείωμα εξετάζει τα
ζητήματα της αναπαραστάσεως του χορηγικού τρίποδος.
Χορηγικός Τρίποδας "από το Περιοδικό
HOROS"
Περιγραφή του λίθου
Όπως μαρτυρούν σαφή λαξεύματα της άνω επιφανείας του, ο λίθος
αποτελεί το πρόσθιο ήμισυ βάθρου χορηγικού τρίποδος. Ο τρίτους ήταν
τοποθετημένος κατά τρόπον, ώστε δύο σκέλη του να πατούν πλησιέστερα
προς την ενεπίγραφη και επομένως κύρια όψη του βάθρου. Το τρίτο
σκέλος θα πατούσε πιο κοντά στο μέσον της οπισθίας όψεώς του. Στην
άνω επιφάνεια του λίθου σώζεται μέρος του κεντρικού λαξεύματος για
την πάχτωση του κιονίσκου, καθώς επίσης και δύο αβαθή λαξεύματα για
το αριστερό, κατά τον θεατή της επιγραφής, σκέλος και ένα κανονικού
βάθους και διαστάσεων για το δεξιό πρόσθιο σκέλος του τρίποδος.
Δεν υπάρχουν τόρμοι για την οριζόντια σύνδεση του ενεπίγραφου
με τον έτερο, μη σωζόμενο, λίθο, ο οποίος έφερε το υπόλοιπο τμήμα
του τόρμου πακτώσεως του κιονίσκου, καθώς και το ορθογώνιο λάξευμα
παχτώσεως του τρίτου σκέλους του τρίποδος. Η απουσία συνδέσμων δεν
βλάπτει την συνοχή του άνω μέρους του βάθρου, αφού οι δύο λίθοι της
βάσεως του τρίποδος γομφώνονταν ισχυρά στις επιφάνειες εδράσεώς τους
με τα υποκείμενα μέλη.
Η ενεπίγραφη όψη καθώς και οι δύο πλάγιες φέρουν ίχνη λεπτού
οδοντωτού εργαλείου. Η ίδια εργασία παρατηρείται και στην πίσω
πλευρά, στην ταινία της αναθυρώσεως. Τμήμα της πίσω πλευράς και η
άνω όψη έχουν επιφάνεια δουλεμένη με λεπτό βελόνι. Η κάτω έδρα
απολαξεύθηχε στο μέγιστο μέρος της κατά την δεύτερη χρήση του λίθου
ως κατωφλίου, η όποία επίσης προκάλεσε και την απότριψη του τμήματος
που έμεινε αλάξευτο.
Από τις ιδιαιτέρως επιμελημένες πλάγιες όψεις του λίθου
συμπεραίνουμε ότι το χορηγικό μνημείο ήταν περίοπτο.
Διαστάσεις
Μήκος ενεπίγραφου όψεως λίθου: 1.442 μ., πλάτος 0.680 μ., ύψος
(πάχος) 0.28β4 (1/5 του μήκους).
Κεντρικό λάξευμα κάτω διάμετρος 0.225, άνω διάμετρος 0.235 μ.
βάθος 0.09 μ. Από τις διαστάσεις προκύπτει ότι το λάξευμα είναι
κολουροκωνικό. Η κάτω διάμετρος του κιονίσκου είναι μικρότερη των
0.225 μ., αν υπολογισθεί και το πάχος της μολυβδοχοήσεως.
Ορθογώνιο λάξευμα στηρίξεως δεξιού σκέλους, μήκος 0.08 μ.,
πλάτος 0.055 μ., βάθος 0.06 μ.
Αβαθή λαξεύματα στηρίξεως αριστερού σκέλους, μήκος 0.04 μ.,
πλάτος 0.05 μ., βάθος μικρότερο ή ίσο προς 0.01 μ.
Τα άβαθή λαξεύματα υποδεικνύουν ότι το αριστερό σκέλος
στηριζόταν μάλλον χωρίς πάχτωση στην βάση και ότι ή λάξευση ήταν
τόση, όσο χρειαζόταν αφ’ ενός για την σωστή κατακόρυφη θέση του
τρίποδος, αφ’ έτέρου για την ευστάθεια του.
Ορθογώνιοι τόρμοι στην επιφάνεια εδράσεως του λίθου, μήκος
0.05 μ., πλάτος 0.05 μ., βάθος 0.075 μ.
Το κυκλικό και το ορθογώνιο λάξευμα στην άκρη της επιφάνειας
εδράσεως αφορούν στην μεταγενέστερη χρήση του λίθου ως κατωφλίου.
Απόσταση σκελών τρίποδος
Η απόσταση δηλ. το μεταξόνιο των σκελών, ταυτίζεται με την
πλευρά του ισοπλεύρου τριγώνου στηρίξεως του τρίποδος. Οι κορυφές
του τριγώνου βρίσκονται στις τρεις ευθείες πού ενώνουν το κέντρο του
κυκλικού λαξεύματος με τα μέσα των εσωτερικών πλευρών των ορθογωνίων
λαξευμάτων παχτώσεως των σκελών. Οι ευθείες έχουν προσανατολισμό, ως
προς τον οριζόντιο άξονα του μνημείου 0° ή 360°, +120°, +240°. Με
αυτόν τον τρόπο προκύπτει μεταξόνιο σκελών α = 2 (0.576 ήμ. 60°) =
0.995 μ., όπου 0.576 μ. είναι ή απόσταση του κέντρου του κυκλικού
λαξεύματος από το μέσον της πίσω πλευράς του ορθογωνίου λαξεύματος
στηρίξεως του δεξιού σκέλους. Το πραγματικό όμως μεταξόνιο των
σκελών πρέπει να είναι μικρότερο από 0.998 μ. για τους έξής λόγους:
- Τα άβαθή λαξεύματα στηρίξεως του αριστερού σκέλους απέχουν
και τα δύο απόσταση μιαρότερη των 0.576 μ. από το κέντρο του
κυκλικού λαξεύματος.
- Με μήκος πέλματος (μορφής λεοντόποδος) περίπου 0.020 μ., το
πέλμα του δεξιού σκέλους θα έφθανε σχεδόν στην άκρη του λίθου
αντί να εισέχει μερικά εκατοστά.
Υπολογίζοντας το μεταξόνιο των σκελών με βάση τα αβαθή λαξεύματα
παχτώσεως του αριστερού ποδός προκύπτει α = 2 (0.52 ήμ. 60° ) = Π.90
μ., όπου 0.52 μ. είναι η απόσταση του κέντρου του κυκλικού
λαξεύματος από το μέσον της πίσω πλευράς του ορθογωνίου τόρμου, του
πλησιεστέρου προς το κεντρικό λάξευμα.
Ωστόσο με μεταξόνιο 0.90 μ. το δεξιό ορθογώνιο λάξευμα
φαίνεται εκτός θέσεως. Πιθανή εξήγηση, σε συνδυασμό με την μικρή
απόσταση του από το άκρο της βάσεως είναι η διπλή γόμφωση, δηλ.
πάκτωση του σκέλους στο πέλμα του λέοντος και στερέωση του πέλματος
στον λίθο με γόμφο στο κέντρο του, εκτός της προεκτάσεως του σκέλους
και πλησιέστερα προς το άκρο του λίθου.
Υπολογισμός πιθανού ύψους τρίποδος
Την μορφή των χορηγικών τριπόδων γνωρίζομε κυρίως από
παραστάσεις σε αγγεία ή γλυπτά, ως προς τις διαστάσεις των,
λεπτομέρειες παρέχουν τα τρία λαξεύματα στηρίξεως των σκελών καθώς
και το λάξευμα για την πάκτωση του κεντρικού στηρίγματος (συνήθως
αράβδωτος κιονίσκος με ραδινές αναλογίες και μείωση).
Για τον υπολογισμό των οριζοντίων διαστάσεως ενός τρίποδος
(μεταξονίου σκελών, Διαμέτρου λέβητος, κλπ.) αρκεί να σώζονται έστω
και μερικώς δύο από τα τέσσερα λαξεύματα επάνω στο λίθινο βάθρο,
όπου έστεκε ο τρίπους. Αρκούν λ.χ. το κεντρικό λάξευμα και ένα
λάξευμα για την πάχτωση του ενός σκέλους ή δύο λαξεύματα για πάχτωση
σκελών. Από την απόσταση των σκελών του τρίποδος μπορούμε να
υπολογίσομε το πιθανό ύψος του. Όπως προκύπτει από τις γραπτές και
γλυπτές απεικονίσεις των τριπόδων και την διεξοδική μελέτη των
αναλογιών οριζοντίων και κατακορύφων διαστάσεων, το ύψος του
τρίποδος είναι επταπλάσιο του ημίσεως του μεταξονίου των σκελών.
Εάν θεωρήσομε ως τελικό μεταξόνιο 0.90 μ., φθάνομε σε ύψος
τρίποδος Η = 1/2 (0.90Χ7) = 3.150 μ., μέγεθος το οποίο μπορεί να
θεωρηθεί μία καλή προσέγγιση. Ως μέγιστο ύψος θα μπορούσαμε να
δεχθούμε Hmax = 1/2 (0.998Χ7) = 3.493 μ., εφ’ όσον θεωρήσομε το
0.99β μ. ως μεταξόνιο σκελών.
Ευχαριστώ τον φίλο και συνάδελφο Μανόλη Κορρέ για την ουσιαστική του
συμβολή
ΧΟΡΗΓΙΚΟΣ ΤΡΙΠΟΥΣ
το έπαθλο
τιμής και αναγνώρισης προς τον χορηγό για την πράξη της χορηγίας του
στην αρχαία Ελλάδα, στο χθες.
Αναλογικά και συμβολικά, το ίδιο έπαθλο και στο σήμερα
προς τους Ηπειρώτες Ευεργέτες-Δωρητές.
στερεοσκοπική αναπαράσταση
όπως δημιουργήθηκε
από τον Άρη Ροντογιάννη ( βιομηχανικό σχεδιαστή )
και τον Απόστολο Τσιβόλα ( Αρχιτέκτονα )
στερεοσκοπική αναπαράσταση
όπως τελικά μορφοποιήθηκε