Σε εξέλιξη η λεγόμενη «τέταρτη βιομηχανική επανάσταση»

Κινδυνεύει να μετατραπεί σε εφιάλτη για τους εργαζόμενους,
εξαιτίας των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής

29 Σεπτέμβρη 2018 αναδημοσίευση από Ριζοσπάστη        

Αντιφατικά μηνύματα στέλνουν οι αστικές αναλύσεις για το μέλλον της εργασίας, καθώς προχωρά, αλλού πιο γρήγορα κι αλλού πιο αργά, η λεγόμενη «4η Βιομηχανική Επανάσταση», με την ευρεία εφαρμογή της ρομποτικής, της τεχνητής νοημοσύνης και άλλων σύγχρονων τεχνολογιών στην παραγωγή. Η πρόσφατη «Έκθεση για το μέλλον των επαγγελμάτων» του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ (WEF) ανέλυσε τις τάσεις ως προς την απασχόληση και την αμοιβή των επαγγελμάτων, την τρέχουσα πενταετία 2018 - 2022.

Η μελέτη βασίστηκε σε στοιχεία από 20 χώρες και 12 βιομηχανικούς τομείς. Ακόμη και οι χώρες που δεν θα υιοθετήσουν την εφαρμογή νέων τεχνολογιών στον ίδιο βαθμό π.χ. με την Κίνα, τις ΗΠΑ και άλλες μεγάλες καπιταλιστικές χώρες, θα επηρεαστούν έμμεσα από την επίδραση που θα έχει η αύξηση της χρήσης των τεχνολογιών σε εκείνες που θα πρωτοπορήσουν, καθώς η μείωση του κόστους παραγωγής που θα επιφέρει θα επηρεάσει τιμές προϊόντων και υπηρεσιών σε παγκόσμια κλίμακα.

Ρομπότ και νέα επαγγέλματα

Η έρευνα του WEF συμπέρανε ότι το ευρυζωνικό ίντερνετ σε κινητές ηλεκτρονικές συσκευές, η τεχνητή νοημοσύνη, η ανάλυση μεγάλου όγκου δεδομένων και η τεχνολογία νέφους θα είναι στην αιχμή της υιοθέτησης νέων τεχνολογιών από τις επιχειρήσεις την πενταετία έως το 2022. Αρκετές εταιρείες θα αξιοποιήσουν τη μηχανική μάθηση και την επαυξημένη εικονική πραγματικότητα, ενώ η επένδυση σε ρομποτικές τεχνολογίες όπως αυτές που εμφανίζονται σε ταινίες επιστημονικής φαντασίας, θα είναι περιορισμένη αυτήν την περίοδο, αλλά κι αυτή θα αρχίσει να αυξάνεται. Τα στατικά ρομπότ (κλασικά βιομηχανικά ρομπότ) θα είναι εκείνα που θα έχουν τη μεγαλύτερη υιοθέτηση στην παραγωγή, αν και θα υπάρξει διακύμανση ανάλογα με τον κλάδο της οικονομίας. Υπολογίζει ότι η υιοθέτηση των ανθρωποειδών ρομπότ έως το 2022 θα έχει φτάσει στο 23% των εταιρειών, των στατικών ρομπότ στο 37%, των εναέριων (drones) και των υποβρύχιων ρομπότ στο 19% και των μη ανθρωποειδών ρομπότ ξηράς στο 33%.

Σύμφωνα με την έκθεση του WEF, το 2022 τα νέα επαγγέλματα που εμφανίζονται θα αφορούν το 27% των υπαλλήλων των μεγάλων επιχειρήσεων, συγκριτικά με το 16% σήμερα, ενώ τα επαγγέλματα που τείνουν να απαρχαιωθούν θα αφορούν το 21% των υπαλλήλων, συγκριτικά με 31% σήμερα. Υπολογίζεται ότι 75 εκατομμύρια θέσεις για σημερινά επαγγέλματα «θα εκτοπιστούν στο πλαίσιο της μεταβολής της κατανομής εργασίας ανάμεσα στους ανθρώπους, τις μηχανές και τους αλγορίθμους». Ωστόσο, το WEF εκτιμά ότι παράλληλα θα προκύψουν 133 εκατομμύρια θέσεις για νέα επαγγέλματα, με άλλα λόγια ισχυρίζονται ότι ο καπιταλισμός, σε αντίθεση με ό,τι έχει αποδείξει η μέχρι τώρα ιστορία του, με τη λεγόμενη «4η Βιομηχανική Επανάσταση» πρόκειται να αυξήσει τις θέσεις εργασίας, βάζοντας περισσότερες μηχανές και αυτοματισμούς στην παραγωγή!

Αμφίβολο ισοζύγιο

Για να εκτιμήσει κανείς το βάσιμο ή το αβάσιμο της εκτίμησης ότι θα προκύψουν 58 εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας, πρέπει καταρχάς να εξετάσει τι επαγγέλματα προβλέπει το WEF ότι θα ασκούν αυτοί οι εργαζόμενοι: Αναλυτές δεδομένων, προγραμματιστές λογισμικού, μηχανικοί ρομποτικής, σχεδιαστές διεπαφών ανθρώπου - μηχανής, ειδικοί ηλεκτρονικού εμπορίου και κοινωνικών δικτύων, επαγγελματίες των πωλήσεων και του μάρκετινγκ, της εκπαίδευσης και ανάπτυξης συστημάτων, επαγγελματίες θεμάτων που σχετίζονται με τον πολιτισμό, ειδικοί οργανωτικής ανάπτυξης των επιχειρήσεων, επαγγελματίες καινοτομίας! Δηλαδή μέσα σε 5 χρόνια, οι ειδικοί π.χ. σε θέματα πληροφορικής, που είναι σήμερα σε μεγάλη έλλειψη και αυτό αποτελεί σημαντικό εμπόδιο για την ανάπτυξη σύμφωνα με τους ίδιους τους βιομηχάνους (ιδιαίτερα οι ειδικοί σε θέματα τεχνητής νοημοσύνης και ανάλυσης μεγάλων όγκων δεδομένων αριθμούν σε παγκόσμια κλίμακα μόλις μερικές δεκάδες χιλιάδες) θα έχουν γίνει εκατομμύρια και τα υπόλοιπα εκατομμύρια από τα 58 θα καλυφθούν από ειδικούς οργανωτικής ανάπτυξης των επιχειρήσεων, επαγγελματίες μάρκετινγκ και καινοτομίας!

Από την άλλη μεριά, η μείωση των θέσεων εργασίας, σύμφωνα με το WEF, θα προέλθει από υπαλλήλους καταχώρησης δεδομένων, λογιστές, γραμματείς και άλλους διοικητικούς υπαλλήλους, βιομηχανικούς εργάτες, ταχυδρομικούς υπαλλήλους, οικονομικούς αναλυτές, ταμίες και τραπεζικούς υπαλλήλους, επαγγελματίες οδηγούς αυτοκινήτων και φορτηγών, εργαζόμενους στην επεξεργασία μετάλλου, μικροπωλητές και πλασιέ, μεσίτες κάθε λογής, δικηγόρους κ.ά. Με άλλα λόγια, η μείωση των θέσεων εργασίας που σχεδιάζει το κεφάλαιο είναι σίγουρη, καθώς αναφέρεται σε σημερινά επαγγέλματα και σημερινές, υπαρκτές θέσεις εργασίας.

«Κατανομή εργασίας»

Η τρίτη εκτίμηση της μελέτης είναι ότι, σύμφωνα με τους εργοδότες, είναι σε εξέλιξη ραγδαία μεταβολή στην κατανομή εργασίας μεταξύ ανθρώπων, μηχανών και αλγορίθμων. Στην πραγματικότητα, μόνο οι άνθρωποι πραγματοποιούν κοινωνική εργασία και αμείβονται για την εργατική τους δύναμη που πουλάνε στον εργοδότη ως το μόνο εμπόρευμα που διαθέτουν (γι' αυτό ούτε οι μηχανές, ούτε οι αλγόριθμοι αμείβονται προφανώς). Ομως στην αστική πολιτική οικονομία επιμένουν να μιλάνε για κατανομή εργασίας μεταξύ ανθρώπων και μηχανών, καθώς με τον τρόπο αυτό αποκρύπτεται η εκμεταλλευτική φύση της καπιταλιστικής παραγωγής και φαινόμενα όπως η ανεργία, οι χαμηλοί μισθοί κ.τ.λ. ανάγονται στη διαφορετική αναγκαιότητα της ανθρώπινης εργασίας σε κάθε ιστορική περίοδο και εμμέσως αποδίδονται στις ίδιες τις μηχανές. Σύμφωνα με τους εργοδότες, σήμερα το 71% των συνολικών ωρών εργασίας στις βιομηχανίες τους πραγματοποιείται από ανθρώπους και το 29% από μηχανές ή αλγορίθμους. Το 2022 η αντιστοιχία θα γίνει 58% για τους ανθρώπους και 42% για τις μηχανές. Ανεξάρτητα από το ανυπόστατο του καταμερισμού εργασίας μεταξύ ανθρώπων και μηχανών, η πρόβλεψη των εργοδοτών δείχνει την πρόθεσή τους να εισαγάγουν νέες τεχνολογίες εκτοπίζοντας ανθρώπους από τη δουλειά.

Ποιος «πληρώνει το μάρμαρο»

Τέταρτο συμπέρασμα της έρευνας του WEF είναι ότι έως το 2022 οι εργαζόμενοι θα πρέπει να αποκτήσουν σε μέσο ποσοστό 42% νέες δεξιότητες, ώστε να ανταποκριθούν στις τεχνολογικές απαιτήσεις του περιβάλλοντος εργασίας. Σύμφωνα με την έκθεση, αυτό για έναν υπάλληλο γραφείου, που η επιχείρηση σκοπεύει να κρατήσει, σημαίνει κατά μέσον όρο 101 μέρες επανεκπαίδευσης, ενώ για κάποιον που θα απολύσει σημαίνει 2 ή και περισσότερα χρόνια επανεκπαίδευσης! Επιπλέον, οι εργαζόμενοι θα πρέπει να το πάρουν απόφαση ότι θα πρέπει να επανεκπαιδεύονται τακτικά εφ' όρου ζωής, όμως το 50% των εταιρειών δήλωσε ότι σκοπεύει να επανεκπαιδεύσει μόνο όσους εργαζόμενους βρίσκονται σε θέσεις - κλειδιά. Οι υπόλοιποι να κόψουν το λαιμό τους να πληρώσουν οι ίδιοι για την επανεκπαίδευσή τους, ή να περιμένουν να ενταχτούν ίσως σε κάποιο κρατικό πρόγραμμα, αν και εφόσον υπάρξει. Αλλωστε, κάτι λιγότερο από τα δύο τρίτα των επιχειρήσεων δήλωσαν στο WEF ότι είναι πολύ πιθανό να απευθυνθούν σε εξωτερικούς συνεργάτες, προσωρινό προσωπικό και ελεύθερους επαγγελματίες, ώστε να καλύψουν τα κενά εξειδικευμένου προσωπικού που θα αντιμετωπίσουν. Είναι φανερό ότι η εργασιακή ζούγκλα θα γίνει ακόμη πιο άγρια, στο βαθμό που το εργατικό κίνημα δεν μπορέσει να παρέμβει στο σχεδιασμό του κεφαλαίου για την αύξηση της κερδοφορίας του μέσω της «4ης Βιομηχανικής Επανάστασης».

Κονσόρτσιουμ

Το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ φέρνει ως παράδειγμα του τι πρέπει να γίνει την περίπτωση της Ιταλίας το 2013, όταν αυτοκινητοβιομηχανίες όπως η «Φεράρι», η «Μαζεράτι» και η «Λαμποργκίνι» συνεννοήθηκαν, ώστε να επανεκπαιδεύσουν εργάτες της κλωστοϋφαντουργίας που απολύονταν, για να τους αξιοποιήσουν για τις ανάγκες τους. Μάλιστα ως αποτέλεσμα, όσοι από τους απολυθέντες προσλήφθηκαν ως ειδικοί πια σε πλευρές της συναρμολόγησης αυτοκινήτων, είδαν και αύξηση 30% στο μισθό τους συγκριτικά με ό,τι έπαιρναν στην κλωστοϋφαντουργία. Φυσικά, στην επανεκπαίδευση των εργατών οι βιομηχανίες απαίτησαν και πήραν την ενεργητική συμμετοχή του κράτους, δηλαδή χρηματοδότηση. Οπως όμως εκτιμά και το ίδιο το WEF, τέτοιες περιπτώσεις σπανίζουν και το «παράθυρο» δράσης προς την κατεύθυνση αυτή κλείνει γρήγορα. Αν δεν αντιμετωπιστούν τα ζητήματα των απαιτούμενων μετασχηματισμών στην παραγωγή μέσω της συνεργασίας (ανταγωνιστικών) μονοπωλίων σε μορφή κονσόρτσιουμ και της κρατικής χρηματοδότησης των εταιρειών που προχωρούν σε τέτοια μέτρα, τότε το WEF προειδοποιεί ότι όχι αύξηση θέσεων εργασίας δεν θα γίνει, αλλά υπάρχει κίνδυνος να αυξηθεί το χάσμα προσφερόμενων και απαιτούμενων δεξιοτήτων, να αυξηθεί η ανισότητα (η φτώχεια των φτωχών και ο πλούτος των πλουσίων) και να διευρυνθεί η πόλωση.

Στις προτάσεις του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ περιλαμβάνεται και η τροποποίηση - ουσιαστικά η κατάργηση - της έννοιας του διπλώματος και του πτυχίου, εννοείται και των σχετικών επαγγελματικών δικαιωμάτων και η αντικατάστασή τους από μια προς το παρόν ασαφή, αλλά πάντως «ευέλικτη και μεταβιβάσιμη προσέγγιση προς τα πτυχία, τα διπλώματα, τις πιστοποιήσεις, τα μικρο-διαπιστευτήρια και τη δυναμική αγορά εργασίας και εκπαίδευσης».

Το πρόβλημα

Υπάρχει τρόπος να αντιμετωπιστεί η μείωση της ανάγκης για εργατική δύναμη, που προκαλεί η αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας, εξαιτίας της διευρυμένης και πιο «κάθετης» χρήσης τεχνολογιών στην παραγωγή, όπως η ρομποτική, η τεχνητή νοημοσύνη και οι άλλες εκφάνσεις της Πληροφορικής. Χρειάζεται μείωση του εργάσιμου χρόνου στις 7 ή και ακόμη λιγότερες ώρες, δηλαδή στην αντίθετη κατεύθυνση από εκείνη που οδηγεί σήμερα η απληστία του κεφαλαίου, το οποίο γνωρίζει καλά ότι ο πλούτος παράγεται από τους ανθρώπους και γι' αυτό όσους απασχολεί τους ξεζουμίζει όλο και περισσότερο, αυξάνοντας παράλληλα τις στρατιές των ανέργων, πιέζοντας έτσι για όλο και μεγαλύτερη μείωση του τμήματος του παραγόμενου πλούτου, που αποδίδει στους εργαζόμενους μέσω του μισθού. Για τους ανέργους γίνονται τα τελευταία χρόνια έντονες συζητήσεις σε αστικούς κύκλους για τη δημιουργία ενός «διχτυού ασφαλείας», ενός επιδόματος που θα περιορίζει τις αντιδράσεις, καταδικάζοντας μεγάλο μέρος των ανθρώπων σε μια ζωή μιζέριας. Φυσικά, οι καπιταλιστές και αυτό το επίδομα επιδιώκουν να δίνεται από το κράτος τους, μεταφέροντας το μεγαλύτερο μέρος του κόστους σε όσους θα εργάζονται.

Το νέο άλμα αυτοματοποίησης στην παραγωγή θα μπορούσε να δημιουργήσει έναν κόσμο ευημερίας για όλους, με περισσότερο και ποιοτικότερο ελεύθερο χρόνο, αν τα μέσα παραγωγής δεν παρήγαγαν ό,τι και όσο χρειάζεται μόνο και μόνο για να έχουν το μέγιστο δυνατό κέρδος οι καπιταλιστές ιδιοκτήτες τους, αλλά αντίθετα χρησιμοποιούνταν με σχεδιασμό κοινωνικής κλίμακας ακριβώς για την επίτευξη της ευημερίας όλων. Το κράτος των εργαζομένων θα έβρισκε λύσεις και για την επανεκπαίδευση της εργατικής δύναμης, χωρίς καμία επιβάρυνση των εργαζομένων, ούτε διαστήματα ανεργίας, όπως άλλωστε το είχε καταφέρει ήδη από την πρώτη προσπάθεια οικοδόμησης του σοσιαλισμού, στη Σοβιετική Ένωση. Το πρόβλημα δεν είναι η αυτοματοποίηση. Το πρόβλημα είναι ο καπιταλισμός.

Επιμέλεια:
Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγή: www.weforum.org