BRICS plus:

Προς μια προοδευτική «παγκοσμιοποίηση»;

 Γιάννης Τόλιος διδάκτωρ οικονομικών, συγγραφέας-ερευνητής

Η πρόσφατη 24^η Σύνοδος των BRICS στο Καζάν Ρωσίας, αποτέλεσε σημαντικό γεγονός και θα επηρεάσει προσεχώς τις παγκόσμιος οικονομικές και γεωπολιτικές εξελίξεις. Στις πέντε χώρες που το 2010 δημιούργησαν τους BRICS (Κίνα, Ρωσία, Ινδία, Βραζιλία. Νοτ. Αφρική), προστέθηκαν άλλες πέντε αρχές 2024 (Αίγυπτος, Ιράν, Σαουδ. Αραβία, Ην. Αραβ. Εμιράτα και Αιθιοπία), ενώ το λογότυπο τροποποιήθηκε σε «BRICS Plus»/«BRICS+». Οι 10 χώρες αρχές 2024 αντιπροσώπευαν 35,6% του παγκόσμιου ΑΕΠ και 45% του παγκόσμιου πληθυσμού, ενώ οι G-7 (ΗΠΑ, Ιαπωνία, Αγγλία, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Καναδάς) είχαν αντίστοιχα 30,3% και 10%!

Από τους «BRICS Plus» προς τους «BRICS Clear»

Στην Σύνοδο του Καζάν, ο ρώσος πρόεδρος Βλ. Πούτιν τόνισε μεταξύ άλλων, ότι «οι BRICS είναι μια συμμαχία που δεν στρέφεται κατά της Δύσης, αλλά επιθυμεί να συμβάλει στη δημιουργία ενός πιο δίκαιου πολύ-πολικού κόσμου, τόσο σε οικονομικό όσο και σε πολιτικό επίπεδο». Επίσης ο κινέζος πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ επισήμανε, ότι «στόχος των BRICS είναι η προώθηση και υλοποίηση μιας ισότιμης και ομαλής παγκόσμιας πολύ-πολικότητας, καθώς και οικονομικής παγκοσμιοποίησης χωρίς αποκλεισμούς». Στην Σύνοδο έγινε διεύρυνση με πρόσδεση 13 νέων χωρών (Αλγερία, Βολιβία, Ινδονησία, Καζακστάν, Κούβα, Λευκορωσία, Μαλαισία, Νιγηρία, Ταϊλάνδη, Τουρκία, Ουγκάντα, Ουζμπεκιστάν), ανεβάζοντας σε 23 τις χώρες με την επωνυμία «BRICS Clear». Στο τελικό ανακοινωθέν τονίζεται ότι «συμφωνούμε να συζητήσουμε και να μελετήσουμε τη δυνατότητα υλοποίησης μιας ανεξάρτητης, διασυνοριακής δομής των «BRICS Clear», που θα συμπληρώνει την υπάρχουσα δομή των χρηματοπιστωτικών αγορών με ένα εναλλακτικό σύστημα πληρωμών (κάτι σαν SWIFT). Επίσης σύμφωνα με διακηρύξεις, οι BRICS εξετάζουν τη δημιουργία κοινού νομίσματος που θα υποστηρίζεται από χρυσό ή ένα καλάθι νομισμάτων για διεξαγωγή μεταξύ τους εμπορίου. Ασφαλώς το ενιαίο νόμισμα δεν είναι εύκολη υπόθεση, λαμβάνοντας υπ’ όψιν την εμπειρία του Ευρώ.

Νεοφιλελεύθερη και Προοδευτική παγκοσμιοποίηση

Το οικονομικό και πολιτικό αποτύπωμα των «BRICS+» επηρεάζει ήδη τις παγκόσμιες οικονομικές και γεωπολιτικές ισορροπίες σε βάρος των ιμπεριαλιστικών χωρών και κυρίως των ΗΠΑ. Ο Παγκόσμιος Νότος βλέπει στους BRICS ως σανίδα σωτηρίας στις προσπάθειες των δυτικών χωρών, να ηγεμονεύουν συνεχώς τις οικονομίες τους. Σε αντίθεση με το δυτικο-κεντρικό bock (ΗΠΑ-ΕΕ-ΝΑΤΟ), οι BRICS σηματοδοτούν μια καλύτερη ποιότητα διεθνών σχέσεων, που βασίζονται στις αρχές της ισότητας, του αμοιβαίου σεβασμού, της συναίνεσης, εταιρικής υποστήριξης, μη επέμβασης και αυστηρής τήρησης του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών σε όλες τις αρχές και σχέσεις τους.

Η δημιουργία των BRICS, φέρνει στο προσκήνιο ερωτηματικά για τη διαδικασία «παγκοσμιοποίησης». Την τελευταία δεκαετία είναι προφανής η κρίση της λεγόμενης «νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης», με τις δύο αυτοτελείς σχετικά διαστάσεις της. Την κρίση του νεοφιλελεύθερου μοντέλου διαχείρισης του συστήματος και την κρίση του γεωπολιτικού μοντέλου παγκοσμιοποίησης υπό την ηγεμονία των ΗΠΑ. Στο πεδίο της οικονομικής πολιτικής, ο νεοφιλελευθερισμός αναπαράγει σε διευρυμένες διαστάσεις την ανισοκατανομή εισοδήματος σε βάρος εργαζόμενων και λαϊκών στρωμάτων με στόχο ενίσχυση της κερδοφορίας του κεφαλαίου και όλες τις κοινωνικές συνέπειες, ενώ στο πεδίο της γεωπολιτικής παγκοσμιοποίησης, εντείνονται τα αδιέξοδα της πολιτικής των ΗΠΑ που χρησιμοποιούν το ΔΝΤ, την Παγκόσμια Τράπεζα και το δολάριο, ως μέσο οικονομικής και γεωπολιτικής επιβολής στις αναπτυσσόμενες χώρες. Η πρακτική «οπλοποίησης» οικονομικών κυρώσεων σε βάρος χωρών, έγινε τελικά «μπούμερανγκ», τροφοδοτώντας τάσεις «αποδολαριοποίησης» και «αποπαγκοσμιοποίησης» των οικονομικών σχέσεων. Ειδικότερα οι κυρώσεις στη Ρωσία με αφορμή τον πόλεμο στην Ουκρανία, όχι μόνο δεν την έπληξαν, αλλά αντίθετα ενίσχυσαν τη συσπείρωση των χωρών που αντιτίθενται σε τέτοιες πολιτικές, ενώ έπληξαν τελικά τις ΗΠΑ (τάσεις αποδολαριοποίησης με χρήση εθνικών νομισμάτων στις συναλλαγές μεταξύ BRICS). Κυρίως έπληξαν με σφοδρότητα τις ευρωπαϊκές χώρες με υψηλό κόστος προμήθειας καυσίμων, χαμηλούς ρυθμούς ΑΕΠ, κ.ά.

Προς ένα εναλλακτικό σύστημα διεθνών σχέσεων   

Προκύπτει το ερώτημα κατά πόσο οι BRICS εκφράζουν προοδευτικές τάσεις ανάπτυξης των διεθνών σχέσεων. Η «διεθνοποίηση» αποτελεί γενικά προοδευτική τάση ανάπτυξης των σχέσεων μεταξύ χωρών, ενώ η «παγκοσμιοποίηση» είναι μια φάση με την «νεοφιλελεύθερη πολιτική» και «μονοπολική» ηγεμονία των ΗΠΑ.  Γι' αυτό είναι ορθότερο να μιλάμε για «καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση» και αντίστοιχα για «καπιταλιστική ολοκλήρωση», ώστε να προσδιορίζεται το συγκεκριμένο ιστορικό περιεχόμενο των κοινωνικο-πολιτικών σχέσεων που εκφράζουν. Όσο για τον προοδευτικό ή μη ρόλο των BRICS, η απάντηση είναι κατ’ αρχάς θετική, δεδομένου ότι σηματοδοτούν μετάβαση σε ένα σύστημα διεθνών σχέσεων, ποιοτικά καλύτερο από το σημερινό. Οι χώρες BRICS και οι αναπτυσσόμενες χώρες, έχουν ζωτικό συμφέρον στην προώθηση του και αποτελούν πραγματικό αντίβαρο στη δυτικο-κρατούμενη, νέο-αποικιακή οικονομική τάξη. Οι BRICS έχουν «εν δυνάμει» προοδευτικό γεωπολιτικό προσανατολισμό και διευκολύνουν ως ένα βαθμό τον αγώνα για προοδευτικές κοινωνικές αλλαγές, ιδιαίτερα σε χώρες με λαϊκές κυβερνήσεις (πχ. Βενεζουέλα, Βραζιλία, κ.ά.), ή σε χώρες με σοσιαλιστικό προσανατολισμό (πχ. Κούβα). Αποτελούν μια αξιόπιστη εναλλακτική λύση στη δυτική ηγεμονία και διευκολύνουν τη θέσπιση κανόνων για μια ποιοτικά καλύτερη περιφερειακή και παγκόσμια διακυβέρνηση των διεθνών σχέσεων.

**********

Ο Γιάννης Τόλιος γεννήθηκε στη Λαμπεία Ηλείας. Είναι απόφοιτος του Πανεπιστημίου Πειραιά, με μεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου (Berkbeck College) και στο Πανεπιστήμιο Λομονόσοφ της Μόσχας.

Είναι διδάκτωρ Οικονομικών Επιστημών (Ph.D.) στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

Μιλάει αγγλικά και ρωσικά.