Οι συγχύσεις για τον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό

και την καπιταλιστική Ρωσία

του Ηλία Σκυλλάκου

 

 

Στην εποχή των εύκολων εξισώσεων και της γενικευμένης σύγχυσης, η πραγματικότητα συχνά εξαφανίζεται πίσω από όρους όπως «ανταγωνισμοί», «γεωπολιτικές συγκρούσεις» ή «νέος ψυχρός πόλεμος». Όλοι φαίνεται να είναι λίγο… ιμπεριαλιστές, λίγο… αντιπαρατιθέμενοι, λίγο… παίκτες σε μια χαοτική σκακιέρα. Σ’ αυτό το φόντο, η συζήτηση για την παγκόσμια κατάσταση χάνει τον προσανατολισμό της. Όταν όλα είναι το ίδιο, τίποτα δεν ξεχωρίζει. Επίσης η σύγχυση μεγαλώνει όταν κομμάτι της αριστεράς και ειδικά εκείνης που αναφέρεται στον μαρξισμό- λενινισμό, ταυτίζει τον ιμπεριαλισμό με την στρατιωτική επίθεση, μη αναγνωρίζοντας ότι υπάρχουν δίκαιοι και άδικοι πόλεμοι ή χαρακτηρίζει ιμπεριαλιστική δύναμη, μια χώρα μόνο με την ύπαρξη των μονοπωλίων εντός της.

Στη δημόσια συζήτηση για τη σημερινή παγκόσμια κατάσταση κυριαρχεί συχνά μια σύγχυση. Η σύγκρουση μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών και Ρωσίας παρουσιάζεται ως αναμέτρηση μεταξύ δύο μεγάλων δυνάμεων, ή για κάποιους άλλους μεταξύ δυο ιμπεριαλιστικών δυνάμεων. Συνεπώς, η ανάλυση, όταν περιορίζεται στην επιφανειακή καταγραφή συσχετισμών ισχύος, ή της γεωπολιτικής, συσκοτίζει την πραγματική φύση του παγκόσμιου καπιταλισμού, υποτιμά τον ρόλο της οικονομίας και κυρίως, τον ιμπεριαλιστικό του χαρακτήρα.

Συμπυκνωμένα θα αναφέρω ότι είναι κρίσιμο να διαχωρίζουμε, το παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα στο σύνολό του, που βρίσκεται στο ιμπεριαλιστικό στάδιο, από την ιδιότητα μιας συγκεκριμένης χώρας ως ιμπεριαλιστικής δύναμης. Το ιμπεριαλιστικό στάδιο αναφέρεται στην γενική φάση του καπιταλιστικού συστήματος, δηλαδή στην κυριαρχία των μονοπωλίων, του χρηματιστικού κεφαλαίου και της εξαγωγής κεφαλαίου. Αυτό είναι πράγματι το παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα σήμερα.

Παράλληλα, στην πλειοψηφία των ανεπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών υπάρχουν μονοπώλια. Ο χαρακτηρισμός όμως μιας χώρας ως ιμπεριαλιστικής απαιτεί να συγκεντρώνει σε ενεργή και συγκροτημένη μορφή όλα αυτά τα στοιχεία. Δηλαδή, να δρα ως δύναμη επιβολής, με την εξαγωγή κεφαλαίου να βρίσκεται στην προτεραιότητα, με στρατιωτική και οικονομική ισχύ, να διαθέτει ισχυρό χρηματιστικό κεφάλαιο και να παίζει θεσμικό έλεγχο σε διεθνές επίπεδο. Η χώρα, με αυτόν τον τρόπο, μετατρέπεται σε οικονομικό δυνάστη άλλων περιοχών και κρατών σε διεθνή κλίμακα. Δεν είναι ιμπεριαλιστικές όλες οι χώρες που διαθέτουν μονοπώλια, ούτε όσες χώρες διαθέτουν απλώς ισχυρή στρατιωτική δύναμη.

Ορισμένες χώρες, οι ιμπεριαλιστικές, συγκεντρώνουν χρηματιστικό κεφάλαιο, εξάγουν τεράστιες επενδύσεις, ελέγχουν αγορές, διεθνείς θεσμούς, και επιβάλλουν τους όρους τους στην παγκόσμια οικονομία. Απέναντί τους βρίσκονται χώρες εξαρτημένες, υποτελείς ή ημικυριαρχούμενες, που λειτουργούν ως πεδία εκμετάλλευσης, προσφέροντας φθηνή εργασία, πρώτες ύλες ή γεωπολιτική διευκόλυνση. Άλλες καπιταλιστικές χώρες είναι αναδυόμενες και βρίσκονται στο στόχαστρο των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων, και άλλες δίνουν την μάχη απέναντι στον ιμπεριαλισμό και παραμένουν σοσιαλιστικές. Οπότε η ισοπέδωση είναι από τα μεγαλύτερα σφάλματα.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής παραμένουν πλήρως συγκροτημένη ηγεμονική ιμπεριαλιστική δύναμη σε παγκόσμια κλίμακα. Δεν πρόκειται απλώς για ένα ισχυρό καπιταλιστικό κράτος με οικονομική και στρατιωτική υπεροχή. Το ειδικό βάθος και η παγκόσμια εμβέλεια του αμερικανικού χρηματιστικού κεφαλαίου, ο έλεγχος διεθνών θεσμών, και η συνδυασμένη στρατιωτική, πολιτική, οικονομική, αλλά και πολιτιστική επιβολή (μεσω πολιτιστικών προτυπων), καθιστούν τις ΗΠΑ ιστορικό παράδειγμα πλήρους ιμπεριαλιστικής ολοκλήρωσης. Οι λόγοι που καθιστούν τις ΗΠΑ σε αυτή την κατάταξη, είναι πολυσύνθετοι και ιστορικά και οικονομικά, αλλά δεν επεκταθώ πάρα πέρα, για να μην ξεφύγουμε από το θέμα.

Η κυριαρχία του αμερικανικού ιμπεριαλισμού αποτυπώνεται χοντρικά (χωρίς να αναφέρω νούμερα εδώ για να μην γίνει σεντόνι με αριθμούς), ότι μεταξύ άλλων: Τα μεγαλύτερα χρηματιστήρια στον κόσμο βρίσκονται στις ΗΠΑ (NYSE και NASDAQ). Οι μεγαλύτερες εταιρείες στον κόσμο έχουν έδρα στις ΗΠΑ και διαθέτουν αμερικανικά κεφάλαια. Το δολάριο λειτουργεί ως το παγκόσμιο νόμισμα συναλλαγών και αποθεματικού που καθορίζει τις διεθνείς συναλλαγές, (παρά την πτωτική του τάση), ενώ θεσμοί όπως το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα, όπου ηγεμονεύουν οι ΗΠΑ λειτουργούν ως μηχανισμοί επέκτασης της αμερικανικής επιρροής. Αυτή η επιρροή είναι θεσμικά ενσωματωμένη στην αρχιτεκτονική του παγκόσμιου καπιταλισμού, με τις ΗΠΑ στον ρόλο της δομικά αναγκαίας καρδιάς του συστήματος.

Σε αυτή τη συνθήκη εντάσσεται και η τεράστια στρατιωτική παρουσία των ΗΠΑ παγκοσμίως. Η χώρα διατηρεί περισσότερες από 750 στρατιωτικές βάσεις σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης. Οι βάσεις αυτές μαζί με αυτές του ΝΑΤΟ υπό την ηγεμονία των ΗΠΑ λειτουργούν ως εργαλεία στρατηγικής επιβολής και καταστολής. Είναι η στρατιωτική διάσταση του ιμπεριαλισμού, το οπλισμένο του χέρι.

Από την άλλη η καπιταλιστική Ρωσία, αν και ισχυρή καπιταλιστική χώρα, βασίζεται κυρίως στην εξαγωγή πρώτων υλών (πετρέλαιο, φυσικό αέριο, μέταλλα), όχι κεφαλαίου. Η οικονομία της δεν κυριαρχείται από χρηματιστικό κεφάλαιο, δεν ελέγχει διεθνείς θεσμούς, και πολύ περισσότερο δεν διαθέτει χρηματιστηριακό κεφάλαιο που να διεκδικεί παγκόσμια κυριαρχία, όπως στην περίπτωση των ΗΠΑ. Η γεωπολιτική της παρέμβαση είναι στρατιωτικο-εδαφική και περιφερειακή, διασφαλίζοντας κυρίως την άμυνα της, όχι παγκόσμια και δομική, όπως απαιτείται για τον χαρακτηρισμό «ιμπεριαλιστική δύναμη».

Η ρωσική οικονομία παραμένει εξαρτημένη από την εξαγωγή πρώτων υλών, με ελάχιστη παρουσία σε τομείς υψηλής τεχνολογίας και χρηματοπιστωτικής κυριαρχίας. Οι ρωσικές πολυεθνικές έχουν περιορισμένο μερίδιο στον παγκόσμιο πλούτο και εξωτερικά περιουσιακά στοιχεία. Ακόμη και η εξαγωγή κεφαλαίου πραγματοποιείται κυρίως ως φυγή κεφαλαίων προς τους φορολογικούς παραδείσους. Η Ρωσία διατηρεί ισχυρή στρατιωτική ισχύ, ιδίως στον τομέα των εξοπλισμών, αλλά αυτό από μόνο του δεν συνιστά πλήρη ιμπεριαλιστική συγκρότηση. Σε αντίθεση με τις ΗΠΑ, δεν έχει παγκόσμιο δίκτυο βάσεων, ούτε λειτουργεί ως θεσμικό κέντρο παγκόσμιας επιβολής.

Προφανώς, σήμερα αναδύονται νέες καπιταλιστικές χώρες στον πλανήτη. Η ανάδυση αυτή δεν τεκμηριώνει όμως ότι αυτές οι χώρες τουλάχιστον στην σημερινή συγκυρία, αποτελούν ιμπεριαλιστικές χώρες, Οπότε ο σύγχρονος καπιταλισμός, δεν μπορεί να γίνεται αντιληπτός αποκλειστικά μέσα από τους όρους της γεωπολιτικής και της στρατιωτικής ισχύος. Ούτε,αρκεί μια ισοπεδωτική προσέγγιση του τύπου «όλα είναι καπιταλισμός», ή «όλες οι χώρες έχουν μονοπώλια», άρα «όλες οι χώρες ιμπεριαλιστικές» που εξισώνει ανόμοιες κοινωνικές και οικονομικές μορφές, από τη Μαλαισία και τη Ζιμπάμπουε, τη Μοζαμβίκη, την Ρωσία, την Ελλάδα, έως την Γερμανία, την Γαλλία και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Πολύ περισσότερο, δεν μπορεί κανείς σήμερα να αντιλαμβάνεται την παγκόσμια σύγκρουση ως σύγκρουση δύο ιμπεριαλιστικών μπλοκ. Μια τέτοια προσέγγιση μετατοπίζει το κέντρο της αντίθεσης από το ίδιο το ιμπεριαλιστικό σύστημα στο φαντασιακό επίπεδο μιας «γεωπολιτικής σύγκρουσης» που το μάτι του…. φαντασιόπληκτου βλέπει σε όλο τον πλανήτη ιμπεριαλιστές.

Μια τέτοια θεώρηση υποβαθμίζει τις πραγματικές ιεραρχίες και σχέσεις εξάρτησης στο παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα, δεν έχει η καμία σχέση με τον μαρξισμό – λενινισμό και πάνω από όλα αρνείται να δει τον πραγματικό εχθρό της ανθρωπότητας, τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό, που λόγω της βαθιάς κρίσης του, οδηγεί τον πλανήτη στον Γ’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Αναδημοσίευση από εδώ