Οικολογική και οικονομική κρίση: αλληλοτροφοδότηση

Γεράσιμος Σκλαβούνος   

(Περίληψη ομιλίας του στις 22/2 σε σχετική εκδήλωση, με την ευκαιρία της έκδοσης του βιβλίου του, «Η κυριαρχία του ανθρώπου στη φύση και οι συνέπειες της», εκδόσεις Γόρδιος). εδώ►

  Γεράσιμος Σκλαβούνος

Δεν είναι αντιφατικό, ούτε παράδοξο, ούτε πολυτέλεια να συζητάμε για την οικολογική κρίση σε συνθήκες οικονομικής κρίσης, γιατί η μια τροφοδοτεί την άλλη. Η οικονομική κρίση επιφέρει μείωση των κονδυλίων για την προστασία του περιβάλλοντος, και επιπλέον - ιδιαίτερα στην Ελλάδα – τη ρευστοποίηση του όποιου θεσμικού πλαισίου προστασίας, με αποτέλεσμα την ασυδοσία μεγάλων και μικρών συμφερόντων και σ’ αυτό το πεδίο. Ασυδοσία που επιδεινώνει την οικολογική κρίση και φέρνει την υποβάθμιση των φυσικών πόρων (από την γεωργική γη μέχρι τους πόρους που στηρίζουν τον τουρισμό), την απομείωση της οικονομικής τους αποδοτικότητας, και τελικά την επιδείνωση της οικονομικής κρίσης. Επιπλέον η οικολογική κρίση σε παγκόσμια κλίμακα, οι φυσικές – στην πραγματικότητα ανθρωπογενείς – καταστροφές, τα ακραία καιρικά φαινόμενα, πέρα από την απώλεια χιλιάδων ανθρώπινων ζωών, που αποτελούν την ύψιστη αξία, προκαλούν καταστροφές υποδομών και πτώση της παραγωγής – ιδιαίτερα της αγροτικής, με τις πλημμύρες, τις καταιγίδες, τις ξηρασίες, που καταστρέφουν τις σοδειές και το ζωικό κεφάλαιο. Και πρέπει να προσθέσουμε την πιο μακροπρόθεσμη δράση της ερημοποίησης, εξαιτίας της υπερθέρμανσης του πλανήτη, και τη διάβρωση ή μόλυνση των εδαφών, εξαιτίας ενός ληστρικού αγροτοχημικού μοντέλου γεωργικής παραγωγής.

Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι η άνοδος της τιμής των τροφίμων και άλλων αγαθών, η επιδείνωση της οικονομικής κρίσης, η φτωχοποίηση και εξαθλίωση εκατομμυρίων ανθρώπων, η περιβαλλοντική προσφυγιά.

Όμως κάποια στιγμή όλα αυτά επιστρέφονται στον αποστολέα, γίνονται μπούμερανγκ για τις κυρίαρχες ελίτ και έχουν την πολιτική και οικονομική ευθύνη γι’ αυτές τις καταστροφές. Οι λαοί ξεσηκώνονται. Παράδειγμα, η άνοδος της τιμής των τροφίμων, το 2010, τόσο παγκόσμια λόγω ακραίων καιρικών φαινομένων και καταστροφών (Ρωσία, Ινδία, Αυστραλία), όσο και τοπικά λόγω ερημοποίησης και ξηρασίας γύρω από τη Σαχάρα και την αραβική έρημο, ήταν από τους βασικούς λόγους που προκάλεσαν τις εξεγέρσεις της Αραβικής Άνοιξης. Όπως προκλήθηκαν εξεγέρσεις και το 2008 για τους ίδιους λόγους. Αυτά τα τεκμηρίωσε με συγκεκριμένα στοιχεία η διεθνής ανθρωπιστική οργάνωση Oxfam, με την ευκαιρία της διάσκεψης του ΟΗΕ για το κλίμα στο Ντέρμπαν τον Δεκέμβρη του 2011. Εκεί ο πρόεδρος της Ν. Αφρικής επισήμανε ότι η αρόσιμη γη έχει μειωθεί κατά 25% από τη διάβρωση (Λατ. Αμερική), τη ραγδαία ερημοποίηση (Δυτ. Αφρική) και τη μόλυνση (Δυτ. Ευρώπη). Πρέπει να προσθέσουμε επίσης την μείωση τα καλλιεργούμενης γης παντού, λόγω της ραγδαίας αστικοποίησης και της επέκτασης των πόλεων, της κατασκευής αυτοκινητοδρόμων και άλλων τεχνικών έργων. Οι φυσικοί πόροι - ανανεώσιμοι και μη - εξαντλούνται ή μολύνονται. Ο ίδιος επισημαίνει ότι «το τρέχον οικονομικό μοντέλο ωθεί φυσικούς πόρους και τα συστήματα υποστήριξης της ζωής στα όρια τους», αν και στην πραγματικότητα τα όρια αυτά έχουν ξεπεραστεί. Έχουμε ξεπεράσει το «οικολογικό αποτύπωμα». Επίσης επισημαίνει ότι «η χρηματοπιστωτική κρίση προκλήθηκε εν μέρει από τους κανόνες της αγοράς που ενθαρρύνουν τις βραχυπρόθεσμες επενδύσεις και δεν ανταμείβουν αυτές στην βιώσιμη ανάπτυξη. Η ανισότητα στην κατανομή του πλούτου αυξάνεται. Ο αριθμός μεν των ανθρώπων που ζουν στη φτώχεια μειώνεται, αλλά αυξάνεται ο αριθμός αυτών που υποσιτίζονται. Ως το 2030 η ζήτηση για τρόφιμα θα αυξηθεί κατά 50%, για ενέργεια κατά 45% και για νερό κατά 30%».

Αυτή τη στιγμή πάντως στη ζώνη του Σάχελ (νότια ακριβώς από την Σαχάρα) 14 εκατ. άνθρωποι λιμοκτονούν, ενώ 23 εκατ. ακόμα ενδέχεται να δοκιμαστούν από τον υποσιτισμό. Από την άλλη μεριά η τρύπα του όζοντος καλά κρατεί, ιδιαίτερα στην Ανταρκτική, όπου ενδέχεται να εξαφανιστεί μόνο το … 2060.

Στη διάσκεψη του Ντέρμπαν για την κλιματική αλλαγή - που είναι μόνο μια πλευρά της οικολογικής κρίσης - οι ισχυρότερες χώρες, ρίχνοντας η μια την ευθύνη στην άλλη, ανέβαλαν την λήψη οποιασδήποτε απόφασης για μετά το 2015, ώστε να εφαρμοστεί το 2020. Όμως οι φτωχές χώρες – ιδιαίτερα οι χώρες των τροπικών που πλήττονται ιδιαίτερα από την κλιματική αλλαγή – έχουν δίκιο όταν απαιτούν να κάνουν οι πλούσιες χώρες τα πρώτα και αποφασιστικά βήματα για τη μείωση των αερίων του θερμοκηπίου. Οι ΗΠΑ όμως ουδέποτε επικύρωσαν τη συμφωνία του Κιότο, ενώ ο Καναδάς αποσύρθηκε πρόσφατα απ’ αυτήν. Ιαπωνία και Ρωσία έχουν επίσης αρνητική στάση.

Αλλά υπάρχουν και καλά νέα. Όχι μόνο εξεγείρονται πολλοί λαοί θύματα της οικολογικής κρίσης, αλλά οργανώνονται και τα κινήματα απόρριψης αυτού του αυτοκαταστροφικού και οικοκαταστροφικού μοντέλου παραγωγής και κατανάλωσης. Τα δυο τελευταία Παγκόσμια Κοινωνικά Φόρουμ, στο Ντακάρ και στο Πόρτο Αλέγκρε, είχαν σαφείς αντικαπιταλιστικές και οικολογικές αιχμές: Καταγγείλανε τις τράπεζες και τις πολυεθνικές, τους στρατιωτικούς μηχανισμούς και τα πυρηνικά όπλα. «Οι πολυεθνικές εκμεταλλεύονται τις καλλιεργήσιμες εκτάσεις, παράγουν γενετικά μεταλλαγμένα προϊόντα, καταργούν την επισιτιστική αυτάρκεια των λαών, προσπαθούν να ελέγξουν τους υδάτινους πόρους και εξαφανίζουν την βιοποικιλότητα. Απαιτείται η διαγραφή των χρεών των χωρών του Νότου. Η συστημική κρίση που ζούμε βάζει σε κίνδυνο την επιβίωση της ανθρωπότητας. Η αποαποικιοποίηση των καταπιεσμένων λαών και η σύγκρουση με τον ιμπεριαλισμό είναι η κύρια πρόκληση. Απαιτείται αγώνας για κλιματική δικαιοσύνη και διατροφική κυριαρχία. Η παγκόσμια υπερθέρμανση είναι αποτέλεσμα του καπιταλιστικού συστήματος παραγωγής, διανομής και κατανάλωσης. Απορρίπτουμε όλες τις ψεύτικες λύσεις, όπως την λεγόμενη «πράσινη οικονομία», τα βιοκαύσιμα, τα μεταλλαγμένα, την γεωμηχανική και την αγορά ρύπων». Τα διεθνή ραντεβού για το 2012 ορίστηκαν τον Μάιο στο Σικάγο ενάντια στους G8 και το ΝΑΤΟ, και το κοινωνικό φόρουμ Ελεύθερη Παλαιστίνη. Επίσης αποφασίστηκε να οργανωθούν εκδηλώσεις σε όλον τον κόσμο την 5^η Ιουνίου, Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος, ώστε να πιεστούν οι κυβερνήσεις για την διάσκεψη Ρίο + 20 που θα γίνει 20-21 Ιουνίου. Σ’ αυτά πρέπει να συμβάλουμε όλοι και όλες εμείς, γιατί η Ελλάδα έχει γίνει παγκόσμιο πειραματόζωο και στα θέματα περιβάλλοντος και οικολογίας.