Σύγχρονα θέματα
"παιδεία"

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ  ΝΟΥΤΣΟΣ Καθηγητής
της Κοινωνικής και Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.

 

Ανακοίνωση που έγινε στα πλαίσια του 5ου Διεπιστημονικού Διαπανεπιστημιακού Συνεδρίου του Ε.Μ.Π.
και του ΜΕ.Κ.Δ.Ε. του Ε.Μ.Π.
Θέματα του Συνεδρίου: "ΠΑΙΔΕΙΑ, ΕΡΕΥΝΑ, ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ. ΑΠΟ ΤΟ ΧΘΕΣ ΣΤΟ ΑΥΡΙΟ"
Πραγματοποιήθηκε στο Μέτσοβο στις 27-30 Σεπτεμβρίου 2007     ►περισσότερα

ΑΞΙΟΛΟΓΩΝΤΑΣ  ΤΗΝ  "ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ"

     Οι Πρυτάνεις (οι εν ενεργεία" και όχι όσοι σέρνουν τον "τίτλο" τους ισοβίως) έχουν κάθε λόγο να εξωραΐζουν την πανεπιστημιακή πραγματικότητα, ιδιαίτερα στον πιο στενό της δακτύλιο που χρεώνεται με τις διαδικασίες για την αναπαραγωγή των μηχανισμών της "εξουσίας" τους. Τους παρακολουθώ τελευταία να σεμνύνονται για την "αξιολόγηση" στην οποία έχουν προβεί τα Ιδρύματα που εκπροσωπούν. Ας πούμε τα πράγματα με το όνομα τους. Η τριτοβάθμια εκπαίδευση, εδώ και χρόνια, αποτέλεσε διεθνώς αυτοτελές γνωστικό αντικείμενο με συμβολή σειράς επιστημών στη θεματοποίησή του. Γι' αυτό απορεί κανείς πώς ξεφύτρωσαν δεκάδες "evaluators" που δεν είχαν και δεν έχουν να καταθέσουν ούτε μια δημοσιευμένη γραμμή για τον υπό "αξιολόγηση" θεσμό, με κάποιες λιγοστές εξαιρέσεις, αφήνοντας στην άκρη τους συμπαθείς εκπροσώπους της "αγοράς" που πλαισίωναν τους "αξιολογητές".

     Σκαρώθηκαν λοιπόν "προγράμματα" που ανατέθηκαν από τον Πρύτανη, με έσωθεν και συνάμα άνωθεν βούληση

 για "αξιολόγηση" που δεν οριοθετούσε ακριβώς τους στόχους, τα κριτήρια και τα μέσα και - πολύ περισσότερο - που δεν στάθμιζε τις δυνατότητες των υποψηφίων "evaluators". Η όλη διαδικασία, από τη στιγμή της ανάθεσης (η σύνταξη της οικείας προκήρυξης θα απαιτούσε έναν συλλογικό νου που θα αποτύπωνε με ευκρίνεια την αναστοχαστική λειτουργία του ιδρύματος που εκπροσωπεί) ώς την κατάθεση του κειμένου της έκθεσης (συνήθως ολιγοσέλιδο, με γενικόλογες φιλοφρονήσεις και αμφίσημες προτάσεις δελφικής καταγωγής), διήρκεσε όσο αναλωνόταν ως "πρόγραμμα" που πληρούσε τις προδιαγραφές της "πνευματικής τεχνολογίας" των Βρυξελών.

     Το ζήτημα είναι βαθύτερο. Κατά την τελευταία δεκαετία επιχειρήθηκε και στη χώρα μας να υπαχθεί η "ηθική της αντικειμενικότητας", που κατά παράδοση είχε εγγραφεί στην επιστημονική προσέγγιση του αντικειμενικού κόσμου, στην "ηθική της αποτελεσματικότητας" των ενεργειών, κατά τη φρασεολογία του Max Weber (1919) που είχε χρησιμοποιηθεί σε μια περίοδο "αμερικανοποίησης" των γερμανικών Πανεπιστημίων. Ήταν εντελώς νωπή η συζήτηση για την "Επιτροπή Αξιολόγησης" των ΑΕΙ και ευκρινείς οι συνδηλώσεις που την εισήγαγαν, με την προσφυγή στις "συνθήκες οξύτατου ανταγωνισμού" που φαινόταν να επικρατεί διεθνώς, όταν ο Ν. 2083/92, άρθρο 24, συνέδεσε την "αξιολόγησή" τους ("με βάση το επιτελούμενο σε αυτά εκπαιδευτικό, ερευνητικό και διοικητικό έργο") με την κατανομή της "ειδικής" κρατικής χρηματοδότησης, "πέραν της πάγιας" (στην οικεία "Εισηγητική έκθεση" επιπλέον υπογραμμίζεται ότι η "αμοιβαία ενημέρωση" των ΑΕΙ ως προς την "απόδοση" τους θα συμβάλει στην "ανάπτυξη υγιούς και δημιουργικού ανταγωνισμού μεταξύ τους").

     Πώς όμως θα υπάρξει "ορθολογικότερο" σύστημα κατανομής πόρων, όταν τα ποιοτικά κριτήρια (για κριτές και κρινόμενους) δύσκολα καθορίζονται και τα ποσοτικά οδηγούν σε μια άνιση μεταχείριση, ιδίως όταν θα αφορούν ολιγομελείς και αρτισύστατες πανεπιστημιακές μονάδες που θα απαιτούν αυξημένη προστασία και χρηματοδότηση; Σε κάθε περίπτωση επιβάλλεται η πρόταξη των αναγκών και όχι της υποτιθέμενης προσφοράς των πανεπιστημιακών Τομέων, των πρωτογενών δηλαδή φορέων της διδακτικής και ερευνητικής παρουσίας των ΑΕΙ. Η αναφορά τέλος στο σύστημα Taylor (σε μια περίοδο που τα εργοστάσια των προχωρημένων κεφάλαιοκρατικών χωρών το έχουν υπερβεί) δεν επιτρέπεται να προεξοφλεί "πριμ παραγωγικότητας" σε ένα πεδίο, όπου η ποσοτικοποίηση των δεδομένων δεν έχει κανένα νόημα χωρίς την ποιότητα της πνευματικής δημιουργίας.

     Ακριβώς η δημοσιοποίηση της συγκομιδής ενός Τομέα (εδώ βρίσκεται η κρίσιμη αρχή), τόσο ως προς τη στρατηγική της σύλληψη όσο και ως προς την επιμέρους άρθρωσή της, μπορεί να αφήσει πίσω της την πεπατημένη των "evaluation studies" (πρβλ. Μ. Henkel, "Evaluation in Higher Education; conceptual and epistemological foundations", European Journal of Education, 33, 1998, 285-297) που διολισθαίνει σε μια πρακτική "λογιστών" κατά την επιμέτρηση του "ύψους" της "παραγωγικότητας" ("κατά μίμησιν του ετησίως γιγνομένου από τους πραγματευτάς ισολογισμού", σύμφωνα με τη διατύπωση του Κοραή). Το περίγραμμα των κριτηρίων που, αντίθετα, εισηγούμαστε ονομάζεται στη χεγκελιανή γλώσσα "ποιοτικό ποσόν" ("das qualitative Quantum"), ως σύζευξη "ποιότητας" και "ποσότητας" και προφανώς ως δυνατότητα μετατροπής της δεύτερης στην πρώτη. Το πλαίσιο αναφοράς αυτών των κριτηρίων, ως αξιολογική δέσμη εκφορών, καθορίζεται πρώτιστα από το βαθμό της συνάφειας του με την πραγματικότητα προς την οποία απευθύνεται. Έτσι δεν αυτονομείται ως δαμόκλεια σπάθη, αλλά συνάγεται αβίαστα από το σύνολο του έργου όσων στελεχώνουν έναν Τομέα και αποφασίζουν να περάσουν, για μιαν ακόμη φορά, από το "στάδιο του καθρέφτη" και να διακριβώσουν τα όρια της αυτοδυναμίας τους. Με τα λόγια του Wittgenstein, το "Σάββατο δεν είναι απλώς η μέρα της ανάπαυλας και της αναψυχής. Θα πρέπει να κοιτάμε την εργασία μας όχι μονάχα από μέσα, αλλά κι απ' έξω". Σ’ αυτήν τη θεώρηση, που θα μπορούσε να αποδοθεί ως "internalist extrernalism", εξυπονοείται ο επιμερισμός του ενιαίου σώματος των "Πεπραγμένων":

     α. Η δυναμική του Προσωπικού (κατηγοριοποιήσεις, επιστημονικές ειδικεύσεις του ΔΕΠ, υπηρεσιακή κατάσταση, σύνθεση των φύλων, τρόπος εκλογής και χώροι των μεταπτυχιακών τους σπουδών, μορφές συνεργασίας και οικεία παράδοση, διοικητική δομή και λειτουργία του φορέα, τα οικονομικά του ως μερίδιο από τον προϋπολογισμό του Ιδρύματος κλπ.).

     β. Το διδακτικό έργο (κριτήρια, δομή και διάρθρωση του προγράμματος προπτυχιακών σπουδών, η προκαταρκτική ενημέρωση των φοιτητών/τριών και οι κατοπινές συζητήσεις για τη φυσιογνωμία του Τμήματος, οι φοιτητές/τριες της ειδίκευσης και οι επαγγελματικές τους προοπτικές, αναλογία διδασκόντων-διδασκομένων, διατμηματικά προγράμματα, οι μεταπτυχιακές σπουδές, θέματα εσωτερικού κανονισμού, η προκήρυξη, οι φοιτητές/τριες τον μεταπτυχιακού διπλώματος ειδίκευσης, οι υποψήφιοι διδάκτορες: θέματα-επιβλέποντες, οι δυνατότητες υποτροφιών και η φοιτητική μέριμνα, οι διδάκτορες φιλοσοφίας [τίτλοι διατριβών, επιβλέποντες, παρούσα απασχόληση], οι επίτιμοι διδάκτορες φιλοσοφίας, η παρουσία των μελών σε συμβουλευτικές/εξεταστικές επιτροπές διδακτορικών διατριβών που εκπονούνται/εκπονήθηκαν σε άλλα Τμήματα, εκπαιδευτικές άδειες στο εξωτερικό, διδασκαλία σε άλλα Πανεπιστήμια, διαλέξεις/μαθήματα, παρουσιάσεις βιβλίων, οι επισκέπτες καθηγητές και οι προσκεκλημένοι για διαλέξεις/μαθήματα, οι διαρκέστερες συνεργασίες, η συμβολή στην επιμόρφωση εκπαιδευτικών και υπαλλήλων κλπ.).

     γ. Τα ερευνητικά προγράμματα (η ερευνητική πολιτική των Ιδρυμάτων, η οριοθέτηση της "έρευνας" στο πεδίο των ανθρωπιστικών επιστημών, οι συμμετέχοντες, τα συλλογικά επιμέρους ερευνητικά προγράμματα με τα αποτελέσματα τους κλπ.).

δ. Τα επιστημονικά συνέδρια (η οργάνωσή τους από τον Τομέα και η συμβολή των μελών του, η συμμετοχή με ανακοίνωση σε διεθνή και σε ελληνικά συνέδρια).

     ε. Το συγγραφικό έργο (βιβλία: αυτοτελή, επιμέλεια συλλογικών τόμων, μεταφράσεις- εργασίες: σε διεθνή ή σε ελληνικά περιοδικά, σε Πρακτικά διεθνών ή εληνικών συνεδρίων, σε συλλογικούς τόμους διεθνείς ή ελληνικούς- βιβλιοκρισίες, μεταφράσεις- τα ερευνητικά ενδιαφέροντα ως συσχέτιση αριθμητικών δεδομένων και ιδιοσυστασίας του συγγραφικού έργου, η συγκροτησιακή ιδιαιτερότητα του επιμέρους γνωστικού αντικειμένου, η εδραίωση του "κριτηρίου αρμοδιότητας" στην "κοινότητα" των ομοτέχνων, εισηγητικές εκθέσεις, βιβλιοκρισίες και "αναφορές", το μερίδιο στον εθνικό και τον διεθνή καταμερισμό της επιστημονικής γνώσης, η αποτίμηση των μορφών "αποτίμησης"- δευτερογενείς πτυχές της εμβέλειας: σε εκλεκτορικά σώματα εκλογής μελών ΔΕΠ άλλων Τμημάτων, επιστημονικές εταιρείες, τιμές κλπ.).

     στ. Η Βιβλιοθήκη (οργάνωση και λειτουργία, οι πηγές και η οικεία βιβλιογραφία, τα περιοδικά, οι βάσεις δεδομένων και τα CD-ROMSֹ οι εξειδικευμένες χρήσεις των ερευνητικών Κέντρων: έντυπο και αρχειακό υλικό, οι εκδόσεις κλπ.).

     ζ. Οι διδάσκοντες στην κοινωνία της εποχής τους (μέλη ΔΕΠ πλήρους και αποκλειστικής απασχόλησης, επιστημονική αρμοδιότητα και εναλλακτικές επιλογές της κοινωνίας, "γειώσεις" της πρακτικής του επιστημονικού λόγου κλπ.).

     η. Ο δακτύλιος της τοπικής κοινωνίας (τα ιστορικά όρια της "τοπικότητας", οι επιμέρους διαντιδράσεις, εργάσιμος και διαθέσιμος χρόνος κλπ.).

θ. Η καθημερινότητα διδασκομένων και διδασκόντων, μέσα και έξω από τον περίβολο του Πανεπιστημίου.

     ι. Ο Ελληνισμός της Διασποράς (πρωτοβουλίες για τη μεγιστοποίηση και τη διεύρυνση των λειτουργιών ενός πανεπιστημιακού Ιδρύματος).

     ια. Η "κινητικότητα" διδασκόντων και διδασκομένων στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (αποκωδικοποίηση της "ευρωπαϊκής ιθαγένειας", η δημόσια τριτοβάθμια εκπαίδευση στην Ευρώπη, "επικοινωνιακή επάρκεια" κλπ.).

     ιβ. Η συμβολή στην αποσαφήνιση της "βαλκανικής πολιτικής" του   Ιδρύματος.

     ιγ. Ο αναστοχασμός για το παρόν και το μέλλον του Πανεπιστημίου.