8
Η Παγκόσμια
Καμπάνια για το Περιβάλλον του Πλανήτη αφορά όλους μας...
Πριν απ’ όλα
όμως, μας καλεί να σκεφθούμε!
Βασίλης Κουτσάκος
Μπορεί και να σοκάρει κάποιους η ακόλουθη ομολογία, όπως συμβαίνει και
σε μένα τον ίδιο που τη γράφω τώρα δα, -αλλά μόλις στα τελευταία χρόνια
συνειδητοποίησα ότι ζω σε ένα πλανήτη και ανήκω στο οικοσύστημά του...
Με οδήγησαν σε αυτό η επαφή με μία θάλασσα βιβλίων και πληροφοριών
επιστημονικής και φιλοσοφικής έρευνας στα τελευταία 15 χρόνια, -τα
ταξίδια μου που χρειάστηκε να γίνουν έως την άλλη άκρη της γης και η
συμμετοχή σε μία σειρά διεθνή Συνέδρια σχετικά με τις πόλεις την
ιστορία, το μέλλον και τη διαχείρισή τους. Ξεχωρίζω κάποιες στιγμές σ’
αυτή την πορεία, να τις μοιραστώ μαζί σας:
Είτε ταξιδεύοντας λοιπόν στα 35 χιλιάδες πόδια και αλλάζοντας ώρες,
κλιματικές συνθήκες και περιβάλλον, -πολύ γρήγορα για τα καθημερινά
μέτρα…, είτε γνωρίζοντας εκατοντάδες διαφορετικούς ανθρώπους από
διαφορετικές χώρες και κουλτούρες, -είτε ακούγοντας τη διάλεξη ενός
σοφού του
club
της Ρώμης, που κάνει κλικ στο μυαλό όλων μέσα σε μία αίθουσα Συνεδρίου…
και να χάνεσαι μετά σε χιλιάδες σελίδες βιβλίων…
-έρχονται εκείνες οι προσωπικές
στιγμές που στοχάζεσαι με τον εαυτό σου -μόνος και χωρίς περισπασμούς
και περιορισμούς. Συλλαμβάνεις σε μία στιγμή κάποια μεγέθη –πραγματικά ή
ψυχολογικά. Χάνονται στο πλάι διάφορες ψυχαναγκαστικές σκοπιμότητες από
την εκπαίδευση και την ανατροφή σου –κοσμολογικές ή πλανητικές.
Παραμερίζεται η θολούρα και οι έγνοιες της καθημερινότητας –έστω
πρόσκαιρα. Βλέπεις καθαρά προς τα πίσω τον δρόμο, και στον ορίζοντα
μπροστά στην ανατολή, διακρίνεις τον χρόνο.
Έτσι αιτίες και αποτέλεσμα γίνονται πιο ευκρινή και συναφή, οι
διαστάσεις από το ελάχιστο στο τεράστιο γίνονται γρήγορα αντιληπτές και
εναλλάσσονται με φρενιτιώδη ρυθμό
και εσύ πατάς κάπου στέρεα, αν και κινείσαι με μεγάλη ταχύτητα
στο ποτάμι του χρόνου. Μπρος-πίσω.
Με δύο λόγια και να μην σας κουράζω, -βρίσκεις τόπο στο είναι σου
και βγάζεις συμπεράσματά.
Λίγα ίσως, αλλά θεμελιώδη!
Τέτοιες στιγμές θα μπορούσες να ανήκεις σε οποιονδήποτε πλανήτη στο
σύμπαν.
...Αλλά όχι!
Βρίσκεσαι πάντοτε σε αυτόν εδώ –που κινείται γύρω από αυτόν
τον Ήλιο, μέσα στη «ζώνη της Χρυσομαλλούσας»[1],
ανάμεσα στην Αφροδίτη και τον Άρη…
Που δεν τον εκτιμούμε όμως όπως του πρέπει –και αυτό είναι ένα
θεμελιώδες συμπέρασμα!
Είμαστε τόσο πολύ εθισμένοι στο περιορισμένο περιβάλλον διαβίωσής μας
και σε τυπικά επαναλαμβανόμενες συνήθειες, -τόσο προσαρμοσμένοι και
ταυτισμένοι με τον τόπο που ζούμε, -τόσο διαποτισμένοι από βολικές και
φοβικές θεοσοφικές δοξασίες για τη δημιουργία μας, που μας είναι δύσκολο
να συλλάβουμε το πραγματικό μέγεθος, την ενέργεια και την μοναδικότητα
της ποικιλότητας της Γης και μάλιστα συγκριτικά, μέσα στην γαλαξιακή της
ύπαρξη.
Ένα μικρό βότσαλο που κρατάμε στο χέρι, μπορεί να έχει ηλικία
εκατομμυρίων χρόνων, μπορεί να εχει βγει από τα έγκατα της γης ή να
μεταφέρθηκε από κάποιον μετεωρίτη –αλλά ποιος νοιάζεται…
Αυτό έτσι όφειλε να είναι. Η διαδικασία είναι αργή: εξελισσόμαστε σαν
είδος εδώ και κάποιες εκατοσταριές χιλιάδες χρόνια και το πιο ζωτικό μας
όργανο ως έμβια όντα μπορούμε να το χρησιμοποιούμε ακόμα μόνο σε
ελάχιστο βαθμό: αυτό είναι φυσικά το μυαλό μας[2].
Είμαστε φτιαγμένοι να ζούμε σε μία περιορισμένη κλίμακα συνθηκών και
μεγεθών-που μόνο η γνώση μπορεί να διευρύνει. Διαβιούμε κοντά σε
γείτονές, φίλους ή συναδέλφους μας, απορροφημένοι σε αυτό που κάνουμε
στη μικρής διάρκειας ζωή μας, -σε ήσυχες, πράσινες, υγρές εξοχές ή
πυκνές, θορυβώδεις και γεμάτες μυρωδιές αστικές περιοχές και να
βομβαρδιζόμαστε κάθε στιγμή με χιλιάδες παραστάσεις και πληροφορίες –ή
πιο σπάνια να κατοικούμε σε άνυδρες, καυτές ή παγωμένες και
αραιοκατοικημένες εκτάσεις στον πλανήτη, χωρίς ευκαιρία εκπαίδευσης ή
προσλαμβάνουσες εικόνες του «έξω» κόσμου. Όπου και αν τυχαίνει να ζούμε
-για τον κάθε ένα μας, ο τόπος μας είναι το
«σπίτι» μας. Σπάνια να κοιτάξουμε στον ορίζοντα να στοχαστούμε για τα
μέρη πέρα από αυτόν, ή ακόμα πιο ελάχιστες οι στιγμές, που να
συνειδητοποιούμε ότι ο πλανήτης Γη περιλαμβάνει και συντηρεί όλα τα
άπειρα και διαφορετικά είδη μαζί. Και ότι εμείς είμαστε απλώς ένα από
αυτά.
Εκείνοι που έχουν κάποια ηλικία θυμούνται την έξαψη που μας προκάλεσε η
πρώτη φωτογραφία του πλανήτη που ήρθε από το διάστημα, όταν στη δεκαετία
του 60 την έστειλε το «Απόλλων». Εκείνη η φωτογραφία –ενός φωτεινού μπλε
με καφέ σκιές και άσπρες ανταύγειες μαρμάρινου βόλου, μέσα σε ένα
κατάμαυρο φόντο, έμοιαζε να μας αφαιρεί οριστικά την αντίληψη του
«απέραντου κόσμου», όπου είχαμε μέχρι τότε ενθρονίσει τον εαυτό μας και
μας περνούσε σε μία αίσθηση ότι είχαμε γεννηθεί πάνω σε μία
πεπερασμένη αλλά υπέροχη
όαση μέσα σε ένα αχανές μαύρο διάστημα, άδειο από ζωή για τεράστια
απόσταση… Μία όαση που οφείλαμε να αγαπήσουμε και να προστατέψουμε με
κάθε τρόπο.
Αρκετά με τη σκέψη αυτή όμως. Ήταν καλή… για τότε!!
Αυτό που συνέβηκε είναι πως στις δεκαετίες που πέρασαν από την εμφάνιση
εκείνης της φωτογραφίας, κάναμε πολύ περισσότερα για να καταστρέψουμε
αυτόν τον πλανήτη, από ότι σε όλα τα προηγούμενα χρόνια της ύπαρξης μας
πάνω σε αυτόν. Τώρα στεκόμαστε περίπου παράλυτοι απέναντι στην εισβολή
στη ζωή μας του φαινομένου της υπερθέρμανσης του. Με πολύ δυσκολία
συνειδητοποιούμε την παρουσία του φαινομένου και την πραγματικότητα που
διαμορφώνεται με τις κλιματικές αλλαγές που βιώνουμε στα χρονικά όρια
της ζωής μας. Έχουμε αρχίσει να ενεργούμε απέναντι σε αυτό το φαινόμενο
σε ατομικό, τοπικό, συλλογικό ή κρατικό επίπεδο, με πολύ αργούς ρυθμούς
είναι η αλήθεια, αλλά υπάρχουν και απόψεις «σημαντικών παραγόντων»[3]
που επιμένουν ακόμα πως όλες αυτές οι καινούριες εμπειρίες, οι δυσοίωνες
προβλέψεις που μας λένε οι επιστήμονες -είναι μία ηλιθιότητα…
Για παράδειγμα η αρχισυνταξία της
Wall
Street
Journal,
δημοσίευσε στις αρχές του Απρίλη 2007 ένα κύριο άρθρο στο οποίο
συμπέραινε: …«η αποδοχή της άποψης ότι οι ανθρώπινες δραστηριότητες
προκαλούν την πλανητική υπερθέρμανση αποτελεί μία καθαρά κοινωνική
επινόηση. Δεν υπάρχει τρόπος να αποδειχθεί αυτό και δεν υπάρχει λόγος να
προτιμούμε να το πιστεύουμε παρά να το απορρίπτουμε… Η αποδοχή αυτού του
γεγονότος αποτελεί από μόνη της μία αυθυποβολή…» .
Η άποψη αυτή είναι φυσικά -επιεικώς, η α π ό λ υ τ η βλακεία και ας μην
ασχοληθούμε περισσότερο παρακαλώ γιατί προφανώς τα λένε αυτά κλπ. κλπ.
Με επιστημονικούς όρους η φυσική και η χημική φύση της τωρινής
πλανητικής υπερθέρμανσης είναι απλή και αποδεκτή από κάθε έγκυρο
επιστημονικό Ίδρυμα σε όλο τον κόσμο: «το μη απορροφούμενο
CO2
από το οικοσύστημα του πλανήτη, δημιουργεί ένα μανδύα σαν θερμοκήπιο στα
έξω στρώματα της ατμόσφαιρας, που συγκρατεί την εκλυόμενη ενέργεια του
πλανήτη και εκτός από την άνοδο της θερμοκρασίας, προκαλεί και τις
κλιματικές αλλαγές»[4].
Εξ ίσου τεκμηριωμένη με την αιτία είναι και η κατεύθυνση για τη θεραπεία
αυτού του φαινομένου, στην οποία συμφωνούν όλοι αυτοί επίσης: «να
μειωθεί με κάθε τρόπο η εκπομπή
CO2
που παράγεται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες[5]».
Σε μας τους απλούς πολίτες, αυτά όλα προκαλούν μία συναισθηματική
αναστολή, ένα κράτημα -όταν συλλογιόμαστε αν είμαστε σε
θέση να μεταβάλλουμε κάτι το τόσο θεμελιώδες και μεγάλο όπως το κλίμα
του πλανήτη -με σκόπιμες ενέργειές μας. Είτε ότι το έχουμε προκαλέσει,
είτε ότι μπορούμε να το διορθώσουμε. Όλοι ελπίζουμε ενδόμυχα ότι με
κάποιο τρόπο όλα αυτά δεν είναι αλήθεια, -ότι στον τόπο μας και στη
διάρκεια της ζωής μας δεν θα «πέσει ο ουρανός στο κεφάλι μας». Αυτό όμως
μοιάζει με ότι κάνει και η στρουθοκάμηλος χώνοντας το κεφάλι της στην
άμμο όταν της ορμά ένα σαρκοβόρο να την κατασπαράξει, νομίζοντας ότι
έτσι το αποφεύγει -επειδή απλώς δεν το βλέπει πια…[6]
Αυτό κάνει και η
Journal
και όσοι είναι πίσω της, εκμεταλλευόμενοι τις αναστολές μας. Και
παραληρούν ακατάληπτα…
Αλλά αν αρνούμαστε να συλλάβουμε και να διαχειριστούμε αυτά που κάνουμε
στη Γη, ας συλλογιστούμε τότε ένα σενάριο επιστημονικής φαντασίας: - ας
προσποιηθούμε προς στιγμή ότι πάμε να κατοικήσουμε σε έναν άλλο εχθρικό
προς τη φύση του ανθρώπου πλανήτη. Πάμε λοιπόν στον Άρη να ιδρύσουμε
εκεί μία αποικία, και το
πρώτο αυτονόητο που θα θέλουμε να κάνουμε θα είναι να φροντίσουμε να
δημιουργήσουμε συνθήκες ζωής στον κόκκινο πλανήτη, ώστε να μπορούμε να
αναπνεύσουμε χωρίς υποβοήθηση. Στο λεξικό επιστημονικής φαντασίας αυτό
λέγεται “terraform”
και η μέθοδος έγκειται στη χρήση της γήινης άλγης σε κολοσιαίες
ποσότητες, που αν την απλώσουμε σε τεράστιες εκτάσεις πάνω στον Άρη, θα
απορροφήσει το διοξείδιο του άνθρακα και θα εκλύσει
οξυγόνο σε επαρκείς ποσότητες ώστε να επιβιώνει το είδος μας σε
λίγα χρόνια. Σε αυτή τη περίπτωση θα παρακολουθούσαμε προσεκτικά και
συνεχώς τις αλλαγές στη σύνθεση και σύσταση της Αριανής ατμόσφαιρας ώστε
να διατηρούμε σε ισορροπία τις συνθήκες και να εξασφαλίζουμε επιθυμητά
αποτελέσματα[7]
ως προς τη σύνθεση της ατμόσφαιρας.
Μπορεί ίσως και να μην πετυχαίναμε τελικά με τη δημιουργία γήινης
ατμόσφαιρας στον Άρη…
Αλλά κανείς δεν θα χλεύαζε την ιδέα της προσπάθειας μας –θα είχαμε την
ίδια ένταση στην δουλειά αυτή, όπως ας πούμε το κάνουμε για την ανάπτυξη
της οικονομίας μας εδώ στη Γη. Όμως αντί να ελέγχουμε κάθε στιγμή την
πορεία του δείκτη στο Χρηματιστήριο της
Wall
Street,
της Φρανκφούρτης, του Χόνγκ Κόνγκ και της Αθήνας -θα ελέγχαμε το επίπεδο
του δείκτη του οξυγόνου… ώστε όλα να εξελίσσονται ομαλά και προς όφελός
μας!
Η ειρωνεία είναι ότι εδώ πίσω στη Γη, παραμελήσαμε να παρακολουθούμε την
πλανητική κλίμακα συνθηκών, αλλά και δεν μένουμε ικανοποιημένοι ούτε με
τον τρόπο που ζούμε στην περιορισμένη μας ανθρώπινη κλίμακα.
Εκτοξεύσαμε τις οικονομικές δραστηριότητες μας μέσα σε 50 ή 250
χρόνια (είναι θέμα εύρους της ιστορικής μας θεώρησης…) σε απίστευτο
βαθμό και κάπως έτσι φτάσαμε σε συνθήκες υπερενεργητικότητας -με λάθος
επιλογή τεχνολογίας και λάθος μορφές ενέργειας, που επηρέασαν τη Γη και
την ατμόσφαιρά της…
Ακόμα και αν είναι βολικό να ρίχνουμε το φταίξιμο γι’ αυτά τα λάθη στο
σύστημα εξουσίας, ακόμα και αν η δική μας κοινωνία είναι λιλιπούτεια σε
σχέση με την Κίνα, την Ινδία, τις ΗΠΑ και τους λοιπούς μεγάλους
καταναλωτές, ακόμα και έτσι –είμαστε μέρος αυτού του συτήματος.
Εξαρτημένοι, καθυστερημένοι στην ανάπτυξή μας, με ελλείματα στην παιδεία
μας, με χίλια μύρια όσα καλά και ελαττώματα, ναι, αλλα και εμείς
συμβάλλουμε στο πλανητικό πρόβλημα.
...Και ας το δούμε λίγο αυτό:
Διατηρούμε φλεγματικά την ψυχολογική μας άνεση στην μικροκλίμακα της
διαβίωσής μας, αρκεί να την εξασφαλίζουμε ως δανεική και κατά προτίμηση
«εξ αποστάσεως». Δηλαδή, δεχόμαστε η κάθε μπουκιά που τρώμε να ταξιδεύει
για να φτάσει στο πιάτο μας έως και χιλιάδες χιλιόμετρα, -τα ρούχα και
τα παπούτσια μας (ανάμεσα και σε πολλά άλλα καθημερινής χρήσης προϊόντα)
να παρασκευάζονται σε τρίτες χώρες κάποιες άλλες χιλιάδες χιλιόμετρα
μακριά, -ο μισθός μας να διαμορφώνεται από την εργασία και κάποιων άλλων
ανθρώπων που πιθανότατα δεν εργάζονται καν στη χώρα μας ή στην ίδια
ήπειρο, -η ενέργεια που καταναλώνουμε να παράγεται από πηγές σε χώρες
της Μέσης Ανατολής ή μακρύτερα, χώρες που το «σύστημα» φροντίζει να
κρατά υπό έλεγχο , όπως και τα ορυχεία με τα κοιτάσματα άνθρακα,
ουρανίου, διαμαντιών, χρυσού κλπ όπου Γης –όπως και πολλούς άλλους
φυσικούς πόρους επίσης[8].
Είμαστε μπλοκαρισμένοι μεταξύ του πραγματικά τοπικού και του
πραγματικά παγκόσμιου με τον ίδιο τρόπο που τα ατελή και ανεπαρκή
προάστιά μας –βόρεια, νότια, δυτικά ή ανατολικά, αιωρούνται μεταξύ μιας
ολοκληρωμένης σε λειτουργίες πόλης και της αραιοδομημένης αλλά με
αυτάρκεια υπαίθρου, στο χωριό από όπου ήρθαμε.
Αυτή η ποιότητα σχέσεων και η διαπλοκή των οικονομικών δραστηριοτήτων,
είναι που δημιουργούν τα προβλήματα στον πλανήτη. Που με σιγουριά στην
προοπτική τους, -αν μείνουν να εξελιχθούν τα πράγματα έτσι όπως είναι
σήμερα, θα μας σκοτώνουν σιγά-σιγά και θα μας αφανίσουν σαν είδος σε
σύντομο διάστημα παρά τον υπερπληθυσμό μας-και δίχως καν να προλάβουμε
να εξαντλήσουμε το πιο ζωτικό μας όργανο ως έμβια όντα –το μυαλό μας!
Ελεγεία στην Παγκοσμιοποίηση
Αν καταφέρναμε να περιοριστούν οι οικονομικές δραστηριότητες στον τόπο
που διαβιούμε και αποκτούσαμε αυτάρκεια, θα βρίσκαμε λύση στην
τρομακτική πίεση της παγκοσμιοποίησης πάνω στο κλίμα. Συγκεντρώνοντας
τις οικονομικές δραστηριότητες εκεί όπου διαβιούμε, ίσως είναι η λύση
για την τρομακτική μαθηματική εξίσωση εκπομπών
CO2
και κλιματικών αλλαγών και μίας ντουζίνας άλλων περιβαλλοντικών πληγών.
Αν μετατρέψουμε το εξαρτημένο-μη οικείο σε αυτάρκες-οικείο[9],
δεν θα δημιουργούσε μεν αυτό μόνο πιο συνεκτικές κοινότητες αλλά θα
εξασφάλιζε και μέλλον στους «μη οικείους», παράξενους, θαυμαστούς τόπους
του πλανήτη που απομυζούμε.
Θα πει κανείς, «μα, αυτό απαιτεί μία παγκόσμια επανάσταση, είναι μία
σκέψη που υπονομεύει τον παγκοσμιοποιημένο καπιταλισμό»...
Αν κάποιοι μας παρακολουθούν από το διάστημα, εξετάζοντας όχι μόνο τα
πρεσβεία που στέλνουμε με
τα αστρόπλοια-εργαστήρια και τους μη επανδρωμένους δορυφόρους μας αλλά
μας ελέγχουν και φασματικά, θα συμπεραίνουν χωρίς αμφιβολία ότι η
αστρονομική αύξηση του
CO2
στην ατμόσφαιρά μας δείχνει ότι σαν κυρίαρχο είδος στη Γη δεν
σκοτιζόμαστε καθόλου για τον πλανήτη στον οποίο ζούμε.
Με την ελπίδα ότι –αντίθετα, πιστεύουμε ότι κάτι τέτοιο δεν ισχύει,
έχουμε την ευκαιρία να το αποδείξουμε, αν αφήνοντας τις ρητορικές
δεσμεύσεις μας για το περιβάλλον, πετύχουμε αλλαγές στην ατμόσφαιρα που
να μπορούν να μετρηθούν και από αυτούς εκεί έξω.
Αύγουστος 2007, Β.Κ.