Πολιτισμός

εκδηλώσεις

ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ

Μνήμη Παύλου Βρέλλη

   

Θόδωρος Παπαγιάννης            

23 Φεβρουαρίου 2011            

    

    Κυρίες και Κύριοι,

 

 Το όνομα Βρέλλης το πρωτοάκουσα μαθητής δημοτικού ακόμη στο χωριό μου. Η φήμη των αδερφών Βρέλλη είχε διαδοθεί σε όλη την περιοχή λόγω της δράσης τους που στην ήσυχη κοινωνία που ζούσαμε έφερνε ανατροπές τόσο στη διδασκαλία με αυτά που έλεγαν όσο και με αυτά που πραγματοποιούσαν.

 Το χωριό μου με τους Μουζακαίους ήταν δίπλα δίπλα και το Μοναστήρι της Τσούκας ήταν τόπος συνάντησης των μαθητικών εκδρομών. Η φήμη ότι κάτι περίεργα πειράματα γινόντουσαν στο σχολείο των Μουζακαίων παρότρυνε τους δασκάλους μας να μας πάνε εκδρομή ως εκεί να τα δούμε. Πράγματι είδαμε περίεργα πειράματα, περίεργα φαινόμενα με αυτοσχέδιους μηχανισμούς που είχαν κατασκευάσει οι δάσκαλοι. Ένα από τα πολλά που μας ξάφνιασε ήταν όταν πιανόμασταν όλοι χέρι χέρι σ’ένα γύρο και ξαφνικά μας διαπερνούσε μια μικρή ηλεκτρική τάση και μας δονούσε. Την τάση αυτή παρήγαγε μια αυτοσχέδια μηχανή. Ένα άλλο φαινόμενο ήταν ο κύκλος με τα χρώματα της ίριδος που με την περιστροφή γινόταν λευκός.

 Αργότερα μάθαμε ότι ένα μικρό Μουσείο με κέρινα ομοιώματα λειτούργησε εκεί σε δύο τρεις μικρές αίθουσες όπως και μια μικρή βιοτεχνία που έφτιαχνε κεραμικά είχε εγκατασταθεί στον κάμπο και απασχολούσε αρκετούς χωριανούς. Όλα αυτά που συνέβαιναν ήταν ασυνήθιστα για εμάς πράγματα και οι αδερφοί Βρέλλη είχαν πάρει μέσα μας φανταστικές διαστάσεις.

 Όταν ήρθε η ώρα να πάω στο Γυμνάσιο ζήτησα να πάω στη Ζωσιμαία. Εκεί φοιτούσε και ο μεγαλύτερος μου αδερφός αλλά ο βασικός λόγος ήταν ο νέος καθηγητής τεχνικών, ο Παύλος Βρέλλης. Δυστυχώς η σχέση μου αυτή με τον Παύλο δεν κράτησε πολύ γιατί μετά από 1-2 χρόνια έφυγε με μετεκπαίδευση από το σχολείο.

 Το μικρό όμως αυτό διάστημα ήταν φαίνεται αρκετό να συνδεθούμε και να μπολιαστούμε με το "μικρόβιο" της καλλιτεχνικής ανησυχίας. Εγώ δε έτυχα ιδιαίτερης προσοχής και φροντίδας γιατί είχε τρέξει και η δική μου φήμη για το χωριατόπουλο απ’το Λοζέτσι που σκάλιζε πέτρες και ήθελε να γίνει γλύπτης. Ο Βρέλλης που τόσο πολύ φρόντιζε να μας ευαισθητοποιήσει και να μας ξυπνήσει το καλλιτεχνικό ένστικτο άλλο που δεν ήθελε και το λίγο διάστημα που έμεινε κοντά μας  έκανε ό,τι μπορούσε να καλλιεργήσει το όποιο ταλέντο διαθέταμε.

 Σήμερα μετά από τόσα χρόνια αναλογίζομαι πόσο καθοριστική ήταν η συμβολή του για τη μετέπειτα πορεία μου και όχι μόνο για μένα αλλά για όλους μας. Μέχρι σήμερα δεν έχω συναντήσει κανέναν, εννοώ απ’τους μαθητές του, που να μη μιλούν με θαυμασμό για τον άνθρωπο και το έργο του. Ναι ο Βρέλλης ήταν πρώτα και πάνω απ’όλα δάσκαλος. Αυτό το μαρτυρά ό,τι έκανε στη ζωή του. Θα μπορούσε σαν έξυπνος άνθρωπος που ήταν να γίνει ό,τι ήθελε εκείνος. Προτίμησε όμως να γίνει δάσκαλος, με πλήρη συναίσθηση του ρόλου του, δάσκαλος με αληθινή και συνεχή προσφορά προς την κοινωνία.

 Η ζωή του ήταν ένας τιτάνιος αγώνας ενάντια σε κάθε παθογένεια, σε κάθε εμπόδιο που συνάντησε. Πάλεψε με κάθε δυσκολία να υλοποιήσει το όραμά του, γιατί ο Βρέλλης ήταν οραματιστής, είχε στόχους στη ζωή του, είχε ιδανικά, είχε πατριωτισμό με την ευγενέστερη σημασία που μπορεί να έχει ο όρος.

 Πραγματοποίησε ένα απίστευτο έργο που, αν σκεφτεί κανείς ότι όλο το έκανε με τα ίδια του τα χέρια, με προσωπικό αγώνα, μένει έκπληκτος. Δεν θα ξεχάσω ποτέ όταν ερχόμενος πολλές φορές στα Γιάννενα από την Αθήνα και βλέποντας το ωραίο νεόκτιστο κτίριο του Μουσείου, που είχε ορθώσει τόσο εντυπωσιακό δίπλα στο δρόμο τον σκεφτόμουν πάντα και κάποιες φορές πέρναγα από εκεί να τον χαιρετίσω να πούμε δυο κουβέντες γιατί ήξερα ότι το ήθελε. Τον έβρισκα χωμένο στα βαθιά και στενά υπόγεια να παλεύει με χίλιες δύο δυσκολίες, τελείως μόνο, σκονισμένο με γύψους στα μαλλιά, με παλιόρουχα της δουλειάς, με πλήθος υλικών σωριασμένα δίπλα του, απορροφημένο στις σκέψεις του, κατάκοπο, έναν αναχωρητή να βρίσκεται σε άλλον κόσμο, στον κόσμο του αγκαλιά με τα φαντάσματά του, τους προβληματισμούς του, τις δυσκολίες του.

 Έτσι όμως είναι οι πραγματικοί δημιουργοί, δεν γνωρίζουν δυσκολίες, κι αν τις βρουν τις ξεπερνούν, δεν αναχαιτίζονται από κανένα εμπόδιο, είναι προσηλωμένοι στο όραμά τους και στο πώς θα το πραγματοποιήσουν.

 Αποκαμωμένος από τη δουλειά σταμάταγε για λίγο, το χαιρόταν, το είχε ανάγκη και άρχιζε να μου εξηγεί τα σχέδιά του, πού θα γίνει το καθετί κι έβλεπες πως τα είχε όλα στο μυαλό του ξεκαθαρισμένα. Καθώς μιλούσε έβλεπες το Μουσείο μπροστά σου με κάθε λεπτομέρεια κι αυτόν να ζωηρεύει, να λάμπει από χαρά καθώς έβλεπε βήμα βήμα να υλοποιείται το μεγάλο όνειρο της ζωής του.

 Βιαζόταν, δούλευε αμέτρητες ώρες για να δημιουργήσει αυτό που είχε φανταστεί. Ένα Μουσείο που να είναι μοναδικό στον Ελλαδικό χώρο, που θα μιλά για τα κατορθώματα της φυλής, τους ηρωισμούς του γένους αλλά και για τα βάσανά του, τα μαρτύρια στα μαύρα χρόνια της σκλαβιάς, για την αντίσταση στον όποιον κατακτητή. Σαν Έλληνας και Ηπειρώτης ήταν διπλά υπερήφανος, γνώριζε πολύ καλά το μεγαλείο και το δράμα του τόπου του και ήθελε αυτό να το αποτυπώσει απλά, παραστατικά ώστε να το κατανοεί ο καθένας. Χαίρομαι πραγματικά σήμερα που βλέπω ότι πέτυχε απόλυτα το σκοπό του. Το αποδεικνύουν οι 100.000 επισκέπτες που κάθε χρόνο συρρέουν στο Μουσείο του απ’ όλη την Ελλάδα και χαίρομαι διπλά γιατί το έζησε και το χάρηκε και ο ίδιος για αρκετά χρόνια και είδε πως ο κόπος του δεν πήγε χαμένος.

  Είπα στην αρχή του λόγου μου ότι ο Βρέλλης ήταν Δάσκαλος. Η ακριβής λέξη θα ήταν ότι ήταν κυρίως δάσκαλος γιατί το εγχείρημα της ζωής του, το σπουδαίο Μουσείο που κατασκεύασε μόνος του και το τονίζω, αποδεικνύει ότι ήταν μια πολύπλευρη προσωπικότητα με πολλές αρετές και πολλές ικανότητες. Θα μπορούσε να ήταν ποιητής ή αρχιτέκτονας, περιβαλλοντολόγος ή ερευνητής, λαογράφος ή ενδυματολόγος, να ήταν μάστορας και μάλιστα πρωτομάστορας. Ήταν λογοτέχνης, είχε ένα λόγο μεστό και ουσιαστικό και το διαπιστώνει κανείς όταν διαβάσει κείμενά του, ειδικά τον πρόλογο του καλαίσθητου Καταλόγου του Μουσείου. Εκεί μέσα, όσοι θα το διαβάσατε θα βρείτε τη σοφία και τον πλούτο που έκρυβε μέσα του. Ο Βρέλλης ήταν ένας Αναγεννησιακός άνθρωπος, πολυτάλαντος, με ευρύ πλέγμα γνώσεων και θεωρώ μεγάλη τύχη για τα Γιάννενα που γεννήθηκε, έζησε, δίδαξε και πρόσφερε με γενναιοδωρία στον τόπο του. Πιστεύω πως χρόνο με το χρόνο όλο και περισσότερο θα διαπιστώνουμε ότι ο Παύλος Βρέλλης συνέχισε με το δικό του τρόπο την προσφορά των μεγάλων Ηπειρωτών Ευεργετών και με κείνους πρέπει να μνημονεύεται.

  Θέλω όμως να επανέλθω στο κείμενο του καταλόγου, στον πρόλογο και να επισημάνω με τα δικά του λόγια τον πλούτο αλλά και την ευαισθησία του κειμένου, καθώς και την ξεκάθαρη σκέψη που είχε μέσα του για το έργο που υλοποίησε. Κείμενο που σου δίνει να καταλάβεις την κάθε λεπτομέρεια, που κρύβει νοήματα που μόνο ένας καλλιτέχνης του διαμετρήματος του Βρέλλη μπορούσε να διατυπώσει. Έπρεπε να έχεις τις δικές του ευαίσθητες κεραίες για να εμβαθύνεις  τόσο στην ουσία των πραγμάτων, να αντιμετωπίζεις την κάθε λεπτομέρεια με τόση ευαισθησία.

  Ξεδιπλώνοντας το σκεπτικό του, στον πρόλογο του καταλόγου, για το πώς επέλεξε την τοποθεσία για να στήσει το Μουσείο αφηγείται: " Το Φλεβάρη του ’83 αγόρασα στο χωριό Μπιζάνι ( στη θέση Πλαγουλιά- Καταβόθρας ) 17 στρέμματα γης για να φτιάξω αυτό το Μουσείο. Ήμουν τότε 60 χρονών. Μέτρησα την αντοχή μου  και την ανοχή μου".

  Το κείμενο αυτό συνεχίζει αποκαλύπτοντας με πόση σοφία αντιμετώπισε όλη αυτή την έκταση. Πού θα τοποθετηθεί το κτίριο, τι χαρακτήρα θα πάρει, πόση έκταση θα καταλάβει, ποιος θα είναι ο προσανατολισμός του, πού θα χαράξει το μονοπάτι της πρόσβασης, πού θα φυτέψει, ποιες πέτρες θα εκμεταλλευτεί. Είχε σκεφτεί τα πάντα με κάθε λεπτομέρεια γι’ αυτό και τελικά έγινε αυτό το θαυμάσιο συγκρότημα, το τόσο λειτουργικό που προκαλεί το θαυμασμό όλων μας. 

  Έπρεπε, όπως λέει,  να επιλέξει ένα ωραίο τοπίο με πρόσβαση εύκολη και ορατό από τη βασική αρτηρία Αθηνών- Ιωαννίνων και παράλληλη σε αυτήν." Ένα χώρο άγονο, ανόργωτο και μη καροποιημένο, ένα χώρο καθαρό παρθένο". Το ακριβό όραμα που φύλαγε χρόνια στην ψυχή του ήθελε να το εγκαταστήσει σ’ εκείνο τον θαυμάσιο χώρο. Ανοίγω εδώ παρένθεση για να πω, ότι στο Βρέλλη προτάθηκε από τον αείμνηστο Πρόεδρο της Εταιρείας Ηπειρωτικών Μελετών τον Κ. Φρόντζο, όπως μου το διηγήθηκε ο ίδιος, ο χώρος στα Λιθαρίτσια, τα υπόγεια που ήταν φυλακές, ένας πολύ εντυπωσιακός χώρος αλλά φαίνεται πως δεν κατάφεραν να συμφωνήσουν. Προφανώς το όραμα του Βρέλλη δεν μπορούσε να εφαρμοστεί σ’ εκείνον το χώρο. Κλείνω την παρένθεση. Επέλεξε την ωραία πλαγιά δίπλα στο δρόμο, με την υπέροχη θέα και εξιστορώντας την περιπέτειά του λέει για το κτίριο:

"Προσπαθώ εξωτερικά να εναρμονίσω τους όγκους του συνόλου των κτιρίων κατά μέρος και στο σύνολο των στοιχείων στον περιβάλλοντα χώρο. Κάνω ακροβατισμούς, αισθητικούς, λειτουργικούς, χρωματικούς, φορματικούς, τόσο στον εξωτερικό όσο και στον εσωτερικό χώρο. Προσπαθώ να φέρω τις φόρμες σε ισορροπία, αισθητική με εμφανή αρμονία (χαράξεις στα αρχιτεκτονικά, μορφολογικά, ρυθμολογικά στοιχεία) μ’ ένα μέτρο και ρυθμό. Προσπαθώ επίσης- όσο το δυνατόν- να σεβαστώ: πρώτα την παράδοση, από την οποία πήρα όλα τα στοιχεία για να σχεδιάσω και να φτιάξω αυτό που βλέπετε, δεύτερο τον περιβάλλοντα χώρο (φύση) και τρίτο τον επισκέπτη…"   

 " Μετά από πολλή παρατήρηση επέλεξα τη θέση σαν πρωτομάστορας", όπως λέει "Το σχέδιο είναι δικό μου" αναφέρει παρακάτω και εξηγεί πως δεν το κάνει γιατί έχει  φιλοδοξία αρχιτέκτονα αλλά για να δουλέψει χρησιμοποιώντας τις πηγές που πήρε από τα παραδοσιακά μας αρχοντικά στα Γιάννενα και την Ήπειρο γενικότερα.

  "Φρόντισα" λέει παρακάτω " να κατέβει ο τόνος του λευκού της πέτρας, χρησιμοποιώντας οξύ, για να μην κάνει έντονη αντίθεση με τη στέγη και το κυπαρίσσι που είναι σκούρα!!!" η περιγραφή αυτή αφορά τη σκάλα. "Δεξιά χάραξα στο βουνό δρομάκια για τους πεζούς για να χαρούν τη φύση και να συντομεύουν την πορεία για το Μουσείο". Στο μονοπάτι δημιουργεί στάσεις για ξεκούραση, στήνει ένα εικονοστάσι, φυτεύοντας δίπλα ένα κυπαρίσσι. Για το εικονοστάσι λέει: "Τις εικόνες τις παλαίωσα τεχνητά ο ίδιος. Έφτιαξα λοιπόν αυτό το εικονοστάσι για να τονίσω το θρησκευτικό συναίσθημα που πιστεύω ότι έχει ο κάθε Έλληνας".

  Η περιγραφή διανθισμένη με πολλές φωτογραφίες σε κάνει να κατανοήσεις την όλη προσπάθεια αλλά και να θαυμάσεις με πόση γνώση και ευαισθησία ψηλάφησε όλο αυτόν το χώρο. 17 στρέμματα, αξιοποιώντας την κάθε γωνιά, την κάθε πέτρα, το κάθε δεντράκι, τις φυσικές κλίσεις, πού να χαράξει το μονοπάτι, πού να στήσει το εικονοστάσι, που να φυτέψει το κυπαρίσσι και τον πλάτανο, πού τους θάμνους και τα αγριολούλουδα. Να περιεργαστεί με σοφία την κάθε πέτρα, να τη δουλέψει με σφυρί και καλέμι, αν χρειαστεί και να τη χτίσει στο κατάλληλο μέρος. Να ρίξει τους τόνους όπου χρειαστεί. Και αυτά δεν είναι λόγια, τον είδα με τα ίδια μου τα μάτια να βάφει τους βράχους,  για να απαλείψει τις πληγές που είχαν προκαλέσει οι μπουλντόζες. Σ’ αυτό το πολιτισμένο περιβάλλον φύτρωσε αυτό το αρχιτεκτονικό συγκρότημα. Εναρμονίστηκε με το περιβάλλον, γιατί ο Παύλος Βρέλλης το παρατήρησε πολύ, συνομίλησε μαζί του ώρες ατελείωτες, το χάιδεψε όλο με τα χέρια του, το στόλισε με την απέραντη ευαισθησία και γνώση του, το πότισε με τον ιδρώτα του.

  Έτσι έφτασε και έκανε αυτό το Μουσείο που έχει γίνει σημείο αναφοράς για όλη την Ελλάδα. Κι αν ο κόσμος μιλά με θαυμασμό είναι γιατί εισπράττει την αγάπη και το σεβασμό του καλλιτέχνη. Βλέπει με πόσο κόπο και μεράκι σχηματίστηκαν όλα αυτά: εκθέματα, κτιριακό συγκρότημα και περιβάλλοντας χώρος. Στο κείμενό του κάνει συχνές αναφορές στον επισκέπτη, πώς θα ανέβει, πού θα σταθεί, τα πεζούλια που πρέπει να καθίσει, τα χρώματα που θα του βάλει απέναντι να δει… Όλα βρήκαν τη θέση τους με τη σοφία του δημιουργού που έβγαλε ό,τι καλύτερο είχε στην ψυχή του να το χαρίσει στην κοινωνία των πολιτών που υπολογίζει πάνω απ’ όλα.

  Το λέει ο ίδιος "Μέτρο σύγκρισης είναι ο άνθρωπος… το γιατί έκαμα τα παραπάνω είναι απλό, θέλησα να σεβαστώ τον επισκέπτη…". Τη φράση αυτή την επαναλαμβάνει στο κείμενό του και δείχνει πού αποσκοπεί όλη αυτή η προσπάθεια. Θέλει ο επισκέπτης να καλλιεργήσει την ευαισθησία του για την τέχνη αλλά και για τη φύση, να συνειδητοποιήσει ποιος είναι, να βρει μέσα από αυτό το περιβάλλον την ταυτότητά του, να γνωρίσει την ιστορία του. Έντεχνα τον οδηγεί μέσα απ’ όλα όσα θέλει να του επισημάνει. Τα τελευταία χρόνια δεν τον έβλεπα, αλλά μάθαινα νέα του. Την ημέρα της ταφής του έλειπα εκτός Ελλάδας και δεν έχω συνειδητοποιήσει ακόμη το χαμό του. Πιστεύω πως ανεβαίνοντας στο Μουσείο θα τον συναντήσω στην είσοδο ή κάπου μέσα στη βιβλιοθήκη. Κι αν δεν τον βρω εκεί όπως συνέβαινε κάποιες φορές, όλα μέσα κι έξω και γύρω γι’ αυτόν μιλούν. Η παρουσία του είναι εκεί στην κάθε γωνιά, στον κάθε βράχο, στο κάθε δέντρο, στο καθετί που έχουν αφήσει, τα χνάρια της αγάπης του.

  Ευτυχώς που έζησε και χάρηκε αρκετά χρόνια το δημιούργημά του και είναι παρήγορο που η σύντροφος της ζωής του και τα λαμπρά του παιδιά, συνεχίζουν να νοιάζονται και να φροντίζουν το χώρο με την ίδια αγάπη.

  Η προσφορά του Π.Β στην πόλη μας και σε όλη την Ελλάδα είναι ανυπολόγιστη. Κι όσο περνούν τα χρόνια θα το συνειδητοποιούμε όλο και  περισσότερο.

  Έφυγε απ’τη ζωή συνοδευόμενος απ’την αγάπη και την εκτίμησή μας. Είδε το έργο της ζωής του πραγματοποιημένο με τον καλύτερο τρόπο. Τώρα θα μας αγναντεύει περήφανος από εκεί που βρίσκεται, στεφανωμένος από τις Μούσες σαν εκλεκτό τους τέκνο που καλλιέργησε μα πάθος όλες τις τέχνες όλη του τη ζωή. Κάθε φορά που θα επισκεπτόμαστε το χώρο του Μουσείου του, θα τον συναντούμε στα εκθέματά του, στα λιθόστρωτα μονοπάτια, στις σκιές των δέντρων, δίπλα στα βράχια, στο άρωμα των λουλουδιών της όασης που δημιούργησε.

 

                                            Ας είναι αιώνια η μνήμη του…         

 

     

     

     

     

     

     

     

     

     ◄Πίσω στην εκδήλωση: μνήμη Παύλου Βρέλλη