Σταύρου
Μπαλτογιάννη: Γυναίκα, φόρμα και χρώμα
Γράφει ο Θάνος Χρήστου στον κατάλογο που εκδόθηκε για την έκθεση του
καλλιτέχνη Σταύρου Μπαλτογιάννης (Γιάννενα 20-01-2010)
Αποτελεί ούτως ή άλλως έκπληξη για τον κοινωνό της
ζωγραφικής του Σταύρου Μπαλτογιάννη η επαφή με τα χυμώδη
σώματα των γυμνών ή ημίγυμνων γυναικών του. Αυτός ο
ακάματος εργάτης της συντήρησης, που στάθηκε με συνέπεια
και ευλάβεια στο καθήκον για την διαφύλαξη της
πολιτιστικής κληρονομάς, ανέσυρε από μέσα του τον πλούτο
των αισθημάτων και των γνώσεων που απέκτησε για να
μορφοποιήσει με πολύ χαρακτηριστικό τρόπο την αγάπη του
για την ανθρώπινη μορφή.
Όποιος γνωρίζει
την καθημερινή ενασχόληση του ζωγράφου για πολλά χρόνια με τις
βυζαντινές εικόνες δεν μπορεί παρά να σταθεί με δέος στην παράπλευρη
αγάπη του, την ερωμένη του, τη ζωγραφική. Απ’ την επαγγελματική του
ενασχόληση δίχως αμφιβολία πήρε πολλά. Αλλά ποτέ δεν την άφησε να
τον παρασύρει σε έναν στείρο μιμητισμό τύπων της βυζαντινής
παράδοσης και της χριστιανικής εικονογραφίας. Ίσως γι’ αυτό οι
γυμνές γυναικείες του μορφές ήρθαν να παίξουν τον ρόλο του αντίβαρου
για να καταξιώσουν, εκτός από την μαεστρία του στη συντήρηση και την
ωριμότητα στη ζωγραφική του.
Από την
βυζαντινή ζωγραφική κατέκτησε τα μυστικά της τεχνικής. Αυτά τον
μάγεψαν. Και με βάση αυτά πορεύτηκε στην ζωγραφική του επιλέγοντας
να δώσει στις συνθέσεις του τη ζωντάνια, τη δύναμη και τον πλούτο
που του προσέφερε η εγκαυστική. Όταν παγιώθηκαν οι βεβαιότητες για
την τρόπο δουλειάς ήλθε να μιλήσει η καρδιά του δημιουργού. Και να
αναδειχθεί ένα πλούσιο και μεστό εκφραστικό περιεχόμενο, που
στηρίζεται στην πηγαία ανάγκη του να μιλήσει με φόρμες και χρώματα
συνθέτοντας πραγματικά ποιήματα με γραμμές και τόνους. Αναμφισβήτητα
η θεματογραφία του του δίνει όλες τις δυνατότητες να μορφοποιήσει
ότι διαθέτει μέσα του: ευαισθησία σπάνια, δύναμη πρωτόγνωρη, ένταση
πρωτόγονη, έκφραση εκρηκτική.
Τι είναι αυτό
που γοητεύει στη ζωγραφική του Μπαλτογιάννη είναι ταυτόχρονα πολύ
εύκολο και πολύ δύσκολο να ειπωθεί. Γιατί οι εκ πρώτης όψεως
αισθησιακές μορφές, που αποδίδονται να κάθονται νωχελικά και να
προσελκύουν το βλέμμα μας, δεν εξαντλούν τη δύναμή τους στα
εξωτερικά χαρακτηριστικά. Δεν είναι μόνο οι πλούσιες καμπύλες, τα
αραχνοΰφαντα υφάσματα, οι ερωτικές στάσεις, τα γυμνά σώματα που
κατακτούν τον χώρο της σύνθεσης. Είναι πολύ περισσότερο αυτό που δεν
φαίνεται αμέσως, αλλά υποβάλλεται σε κάθε λεπτομέρεια των συνθέσεων.
Η γυναίκα ως συμβολική αναφορά, η γυναίκα ως κέντρο του κόσμου, η
γυναίκα ως πηγή ζωής. Με έναν καθαρά ελλειπτικό τρόπο ο ζωγράφος
αποδίδει το γυμνό γυναικείο σώμα έμφορτο από συμβολικές και
συναισθηματικές αξίες. Δεν έχει σημασία τι εικονίζεται, αλλά το πώς
εικονίζεται. Έμφαση στα τυπικά χαρακτηριστικά, στη σχηματοποίηση,
στον τονισμό των καμπυλόγραμμων θεμάτων, στον λυρισμό του χρώματος,
στον συχνά περιορισμένο και ασαφή χώρο, είναι τα στοιχεία που
χαρακτηρίζουν τα γυμνά του Μπαλτογιάννη. Αυτές οι απόλυτα ερωτικές
μορφές που αφήνουν το βλέμμα του θεατή να περιπλανηθεί στο γυμνό
τους σώμα δεν προβάλλουν την προκλητικότητά τους, δεν τονίζουν τον
ερωτισμό τους, δεν παραδίδονται άνευ όρων. Μιλούν με τις
ανεπιτήδευτες στάσεις τους, με τις αβίαστες κινήσεις τους, με την
υποβλητική τους δύναμη, με την εκφραστική τους σαφήνεια, με τη
συνθετική τους λιτότητα, με το μεστό περιεχόμενο. Στοιχεία όλα αυτά,
που συνεισφέρουν σε έναν πλούσιο εσωτερικό ρυθμό, που αρνείται την
εξωτερικότητα και τονίζει τον ουσιαστικό χαρακτήρα τους.
Αν σταθούμε λίγο
και στις προσωπογραφίες του Μπαλτογιάννη θα διαπιστώσουμε ότι ο
τρόπος απόδοσης προσεγγίζει σε γενικές γραμμές εκείνον των γυμνών.
Μνημειακός χαρακτήρας και συνθετική σαφήνεια, περιορισμός του
ειδικού και τονισμός του τυπικού διαμορφώνουν έναν τύπο γυναικείας
ομορφιάς που χαρακτηρίζεται από την δύναμη της έκφρασης. Μάτια
αμυγδαλωτά, κόμμωση συμμετρική, χείλη τονισμένα, μύτη αρχαϊκή,
λαιμός επιμήκης συνδυάζονται για να δώσουν σύνολα που διακρίνονται
για την υποβλητική φωνή και την εσωτερική τους ένταση. Θα μπορούσε
να μιλήσει κανείς για τα σύγχρονα φαγιούμ που πραγματικά κατακτούν
το βλέμμα και το υποχρεώνουν να προχωρήσει πέρα από τα εξωτερικά
χαρακτηριστικά στο ουσιαστικό νόημα της γυναικείας
μορφής. Με ελάχιστα παραπληρωματικά θέματα, ένα άνθος, μια
κορδέλα στα μαλλιά, ένα κόσμημα, ο δημιουργός τονίζει ακόμη
περισσότερο την γυναικεία φύση και ομορφιά χωρίς να κραυγάζει.
Ζωγραφική όμοια
με ποίηση, δημιουργία που μετατρέπεται σε λυρικό τραγούδι, έκφραση
που κατακτά την ψυχή, η καλλιτεχνική δημιουργία του Μπαλτογιάννη δεν
έχει την ανάγκη ούτε να αφηγηθεί ούτε να περιγράψει. Βρίσκει τον
δρόμο της μέσα από τη δύναμη των αβίαστων γραμμών και των έντονων
χρωμάτων, μέσα από την ένταση των συναισθημάτων και της
εσωτερικότητας. Δημιουργώντας τη σύγχρονη «αγιογραφία» της
γυναικείας μορφής και κατακτώντας την ψυχή της, ο δημιουργός μας
δίνει τη δυνατότητα να επικοινωνήσουμε μαζί της, να την αισθανθούμε
οικεία, να την κάνουμε δική μας.
Θάνος Χρήστου
Αναπληρωτής Καθηγητής
Ιστορίας της Τέχνης
Παν/μίου Ιωαννίνων
◄πίσω
στην έκθεση